Barszcz Sosnowskiego powoduje bardzo poważne oparzenia skóry – ich ślady widać nawet kilka miesięcy, a nieleczone mogą doprowadzić do martwicy. Objawem kontaktu z barszczem Sosnowskiego może być także ból głowy, wymioty, podrażnienie oczu. Jak odróżnić przybysza z Kaukazu od niegroźnego barszczu zwyczajnego?
Barszcz Sosnowskiego – na tę roślinę uważaj na spacerze
W serwisie Apteline.pl zgodnie z wizją Grupy NEUCA zależy nam na przekazywaniu treści najwyższej jakości – sprawdzonych informacji, eksperckiej wiedzy. Dlatego nasze teksty piszą i weryfikują specjaliści – farmaceuci i lekarze.
Skąd się wziął u nas barszcz Sosnowskiego?
W latach 50. ubiegłego wieku pochodzący z Kaukazu barszcz Sosnowskiego (Heracleum Sosnowskyi) został uznany przez radzieckich badaczy za roślinę idealnie nadającą się na paszę. Wszystko dzięki wysokiej zawartości związków odżywczych, szybkiemu przyrostowi i imponującej masie zielonej uzyskiwanej z hektara upraw. Pod koniec lat 50. roślina została przywieziona do Polski jako dar Wszechzwiązkowego Instytutu Uprawy Roślin w Leningradzie (by później zyskać nieco złośliwy przydomek „zemsta Stalina”). Stopniowo w latach 60. i 70. wprowadzano ją do uprawy w PGR-ach – w pierwszej kolejności w województwie nowosądeckim, później w całym kraju. Uprawę forsowano pomimo tego, że zwierzęta jadły barszcz Sosnowskiego niechętnie, co zapewne wynikało z gorzkiego smaku. W pewnym momencie uprawiania zaprzestano, ale było już za późno na opanowanie intensywnej ekspansji – Heracleum Sosnowskyi doskonale radził sobie w naszym klimacie i w krótkim czasie zaczął tworzyć dzikie, niekiedy bardzo duże skupiska.
Barszcz Sosnowskiego – występowanie
Największe zagęszczenie barszczu Sosnowskiego znajdziemy oczywiście w rejonach, gdzie był kiedyś uprawiany, jednak zdarzają się skupiska odległe od dawnych upraw nawet o dziesiątki kilometrów. Roślina ta najchętniej rośnie na nieużytkach, łąkach, pastwiskach, a także wzdłuż cieków wodnych i na obrzeżach lasów.
Jak wygląda barszcz Sosnowskiego?
Roślina przypomina mocno przerośnięty koper i potrafi osiągać imponujące rozmiary – może dorastać nawet do 4 metrów wysokości! Właśnie ta cecha odróżnia barszcz Sosnowskiego od bardzo podobnego, ale całkowicie niegroźnego barszczu zwyczajnego, osiągającego 0,5 – 1,5 metra wysokości.
Łodyga barszczu Sosnowskiego ma nawet 10 cm grubości i jest pusta w środku. Średnica białych kwiatów zebranych w duże baldachy dochodzi do 50 cm, przy czym jedna roślina w okresie kwitnienia może mieć aż 50 tysięcy kwiatów! Owoce barszczu Sosnowskiego są barwy oliwkowej z czterema brunatnymi smugami, a ilość nasion uzyskana z jednego hektara upraw pozwala na obsianie nawet 100 – 200 hektarów. Barszcz Sosnowskiego to roślina monokarpiczna, co oznacza, że kwitnie i owocuje tylko raz – po wydaniu nasion obumiera.
Barszcz Sosnowskiego
Barszcz zwyczajny
Arcydzięgiel a barszcz Sosnowskiego
Barszcz Sosnowskiego wykazuje również pewne podobieństwa do dzięgla leśnego i arcydzięgla litwor. Arcydzięgiel osiąga zresztą podobne rozmiary co barszcz Sosnowskiego, jednak różni się wyglądem łodygi, liści i kwiatostanów, na dolnych, masywnych łodygach nie ma fioletowych plamek, a same łodygi są nagie w odróżnieniu od pokrytych rzadkimi włoskami łodyg barszczu Sosnowskiego.
Arcydzięgiel litwor
Oparzenia barszczem Sosnowskiego
Ogromne rozmiary i intensywny rozrost nie są jedynym problemem, z jakim wiązało się sprowadzenie barszczu Sosnowskiego do Polski. Największym zagrożeniem jest wysoka toksyczność tej rośliny, wynikająca z zawartości furanokumaryn. Te związki o bardzo charakterystycznym zapachu są jednym ze składników olejku eterycznego obecnego w łodygach, liściach i korzeniach rośliny. Działają fotouczulająco, a więc uwrażliwiają skórę na promienie słoneczne – kontakt z sokiem rośliny lub wydzieliną włosków gruczołowych w połączeniu z działaniem słońca powoduje ciężkie oparzenia skóry stopnia II i III.
>> Zioła fotouczulające - lista. Po jakich ziołach nie wolno się opalać?
Barszcz Sosnowskiego – kiedy parzy
Bezpośredni kontakt z tą rośliną jest szczególnie niebezpieczny w czasie słonecznych i upalnych dni nie tylko ze względu na silne promieniowanie. W taką pogodę gruczoły wydzielnicze mogą uwalniać fototoksyczne związki lotne na odległość, stąd przykre objawy mogą się pojawiać już w wyniku samego przebywania w bliskim otoczeniu rośliny.
Barszcz Sosnowskiego – objawy po kontakcie z rośliną
Objawy kontaktu z barszczem Sosnowskiego pojawiają się z pewnym opóźnieniem. Z reguły pierwsze zmiany zauważamy od pół do dwóch godzin po kontakcie. Początkowym objawem jest zaczerwienienie skóry, silny świąd oraz ból. W dalszej perspektywie pojawiają się pęcherze wypełnione płynem surowiczym i poparzenia II i III stopnia. Zmiany skórne po kilku dniach ciemnieją i w tej nieestetycznej postaci mogą utrzymywać się na skórze nawet kilka miesięcy. W przypadku dużego kontaktu z rośliną, a więc silnej ekspozycji skóry na furanokumaryny i braku wdrożenia odpowiedniego leczenia skóra miejscowo może ulec martwicy. Miejsca po oparzeniu mogą wykazywać zwiększoną wrażliwość na promieniowanie ultrafioletowe nawet przez kolejnych kilka lat.
Poparzenia skórne to jednak nie jedyne objawy, które pojawiają się po kontakcie z barszczem Sosnowskiego. Dodatkowo roślina ta może wywołać u nas:
- nudności,
- bóle głowy,
- wymioty.
- Lotne związki podrażniają nie tylko skórę, lecz także drogi oddechowe – mogą być przyczyną podrażnienia oczu i doprowadzić do zapalenia spojówek.
Jak leczyć oparzenia barszczem Sosnowskiego? Postępowanie w razie kontaktu
Jeżeli wiemy lub nawet tylko podejrzewamy, że mogliśmy mieć bezpośredni kontakt właśnie z barszczem Sosnowskiego, warto od razu podjąć środki zapobiegawcze.
- Pierwszym krokiem powinno być jak najszybsze umycie skóry letnią wodą z mydłem, aby usunąć z niej toksyczny sok.
- Również ubrania powinniśmy jak najszybciej wyprać.
- Jeżeli jesteśmy pewni, że kontakt miał miejsce, należy dla bezpieczeństwa unikać bezpośredniej ekspozycji skóry na słońce przez kolejne 48 godzin nawet w przypadku, gdy żadne objawy poparzenia nie wystąpiły. Zabezpiecza to przed późną reakcją na toksyny barszczu.
- Oparzoną, zaczerwienioną skórę możemy schłodzić zimnymi kompresami, np. żelowymi.
- W przypadku pojawienia się pęcherzy surowiczych można zastosować maści na bazie glikokortykosteroidów, takich jak hydrokortyzon. Maści stosujemy jedynie na pęcherze, które nie pękły. W przypadku pęknięcia powinno się odkazić ranę za pomocą preparatu z octenidyną i obserwować, czy dobrze się goi.
- Jeżeli poparzona jest znaczna powierzchnia skóry lub gdy pojawiają się trudności z oddychaniem i inne niepokojące objawy ogólne, trzeba od razu wezwać pogotowie!
>>Rana po oparzeniu – pierwsza pomoc oraz pielęgnacja oparzeń u dzieci i dorosłych
Barszcz Sosnowskiego – jest specjalna mapa
Jeżeli podczas wakacyjnego spaceru spotkamy barszcz Sosnowskiego lub jeśli tylko przypuszczamy, że może to być właśnie ta roślina, warto ten fakt zgłosić np. straży miejskiej. Możemy w ten sposób pomóc uchronić innych przed poparzeniem. Istnieje specjalna i aktualizowana na bieżąco mapa ze wszystkimi znanymi lokalizacjami barszczu Sosnowskiego w Polsce, prowadzona przez pracowników Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania w Warszawie. Sami również możemy zgłosić do mapy kolejną lokalizację.
>> Latające kleszcze – czy żyją w Polsce i czy ich ugryzienie jest groźne
- Wojtkowiak R, Kawalec H, Dubowski AP. Barszcz Sosnowskiego (Heracleum Sosnowskyi Manden L.). Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering. 2008;53(4):137-142.
- Tomaszkiewicz-Potępa A, Vogt O. Substancje biologicznie aktywne z barszczu Sosnowskiego (Heracleum Sosnowsky Manden). Przemysł Chemiczny. 2010;89(7):696-700.
- https://www.gov.pl/web/psse-monki/barszcz-sosnowskiego
- Chmielewski J., Czarny-Działak M., Dziechciaż M. i wsp. Barszcz Sosnowskiego – roślina zagrażająca zdrowiu człowieka. Medycyna Środowiskowa – Environmental Medicine. 2017;20(3):55-59.
