Oparzenia – pierwsza pomoc, domowe sposoby na oparzenia

Wiele osób reaguje w przypadku oparzeń odruchowo, traktując je jak każdy inny uraz. Stąd próby odkażania czy opatrywania w taki sposób, jak podczas krwotoków. Takie postępowanie nie tylko nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, a może spowodować dodatkowe komplikacje i pogłębić następstwa oparzenia.

Podział oparzeń

Oparzenia klasyfikuje się ze względu na ich pochodzenie, a także głębokość oraz powierzchnię uszkodzenia. Kiedy jednak mamy do czynienia z oparzeniem? Jest to uszkodzenie skóry powstałe w wyniku działania wysokiej temperatury, prądu elektrycznego lub substancji chemicznych, a także promieniowania. Nie każde z wymienionych może być groźne dla zdrowia i życia. Wszystko zależy od głębokości i powierzchni ciała, którą objęło oparzenie.

Stopnie oparzenia

Oparzenia klasyfikuje się ze względu na głębokość uszkodzenia skóry na:

• Oparzenia I stopnia – powierzchowne: uszkodzony zostaje tylko naskórek; na skórze występuje rumień (zaczerwienienie); skóra łuszczy się, jednak nie dochodzi do pojawienia się blizn – rana dość szybko się goi. Oparzenie jest bolesne, występuje uczucie swędzenia, czasami wiąże się także z małym obrzękiem. Tego typu oparzenia mogą być wynikiem działania gorącej wody, pary wodnej, zbyt intensywnego opalania się lub krótkotrwałej styczności gorącymi powierzchniami, np. żelazkiem.
• Oparzenia II stopnia – pośredniej grubości,  czasami wyróżnia się dwa podtypy oparzeń II stopnia – powierzchowne (obejmujące naskórek oraz częściowo skórę właściwą) i głębokie (naskórek i skórę właściwą); objawy oparzeń powierzchownych są podobne do tych z oparzeń I stopnia, jednak mają bardziej intensywny charakter. Dochodzi do wystąpienia silnie bolesnego rumienia, obrzęku i pęcherzy z płynem surowiczym, z czasem możliwe jest pojawienie się blizn. Gojenie trwa do kilkunastu dni. W przypadku głębokich oparzeń II stopnia skóra przyjmuje biało zabarwiony odcień, a w okolicach mieszków włosowych dostrzegalne są czerwone punkty. Cechą charakterystyczną głębokiego oparzenia II stopnia jest częściowe uszkodzenie nerwów, co przekłada się na mniejszy ból u pacjenta. Gojenie może trwać kilka tygodni. Oparzenia II stopnia mogą być następstwem działania (ze zmienną intensywnością) wrzątku, gorącego oleju i dłuższego kontaktu z bardzo gorącymi powierzchniami.
• Oparzenia III stopnia – obejmuje pełną grubość skóry właściwej wraz z naczyniami, a także tkankę podskórną – tłuszczową i nerwy. Czasami dochodzi również do uszkodzeń kości. W związku z uszkodzeniem nerwów skórnych odczuwanie bólu jest ograniczone. Skóra obumiera, robi się twarda, przybiera woskową strukturę – staje się twarda, powstają trwałe blizny. Możliwe są także przykurcze wymagające leczenia operacyjnego i rehabilitacji. Często konieczny jest nawet przeszczep skóry. Oparzenie to goi się bardzo długo (kilka miesięcy). Oparzenia III stopnia są efektem działania takich czynników, jak ogień, długi kontakt z rozgrzanym olejem lub gorącymi powierzchniami.
• Oparzenia IV stopnia – głębsze struktury, mięśnie i kości; następuje zwęglenie, całkowita martwica tkanek, w tym nawet kości; IV stopień oparzeń bywa klasyfikowany jako najcięższa odmiana oparzeń III stopnia; dochodzi do odsłonięcia narządów wewnętrznych. Powodowane są długotrwałym działaniem energii elektrycznej lub otwartego ognia.

Oparzenie lekkie, średnie i ciężkie

Istnieje również podział oparzeń ze względu na to, jaką powierzchnię ciała objęło uszkodzenie, z uwzględnieniem wieku poszkodowanej osoby:

• Oparzenia lekkie: klasyfikowane są jako oparzenia II stopnia, które obejmują mniej niż 15 proc. powierzchni ciała dorosłych i poniżej 10 proc. u dzieci, a także oparzenia III stopnia, jeśli jego powierzchnia nie przekracza 2 proc. powierzchni ciała.
• Oparzenia średnie: klasyfikowane są jako oparzenia II stopnia, które obejmują u dorosłych poszkodowanych od 15 do 25 proc. powierzchni ciała, a u dzieci od 10 do 20 proc. Oparzeniami średnimi są również oparzenia III stopnia, której objęły od 2 do 10 proc. powierzchni.
• Oparzenia ciężkie: klasyfikuje się je jako oparzenia II stopnia, jeśli objęły powyżej 25 proc. powierzchni ciała dorosłych i więcej niż 20 proc. powierzchni ciała dzieci, a także oparzenia III stopnia – w przypadku, gdy objęły powyżej 10 proc. powierzchni ciała. Ponadto oparzeniami ciężki są także oparzenia, w wyniku których doszło do poważnych urazów, oparzenia elektryczne i oparzenia dróg oddechowych.

Pochodzenie oparzeń

Rodzaje oparzeń ze względu na pochodzenie:

• Oparzenia termiczne – powstałe w wyniku działania energii cieplnej, pochodzącej od ognia, cieczy (woda, gorące napoje), gazów (para wodna) lub ciał stałych (rozgrzany metal); Do oparzenia dochodzi przy temperaturze ok. 42°C i powyżej. W wyniku działania energii cieplnej o tej temperaturze naskórek ulega martwicy w ciągu 6 godzin. Wraz ze wzrostem temperatury, skraca się czas, w którym dochodzi do martwicy. I tak przy 55°C (to także graniczna temperatura, przy której uszkadza się białko tkankowe) wystarczą 3 minuty działania, a przy 70°C - 1 sekunda. Powyżej temperatury 55°C dochodzi do uszkodzenia skóry oraz tkanek głębszych.
• Oparzenia chemiczne – powstają w wyniku kontaktu ze żrącymi substancjami chemicznymi (środki czystości, udrażniacze sanitarne, wybielacze, kwasy, zasady, substancje toksyczne); Stopień i rozległość oparzenia chemicznego uzależnione są od tego, jakie są właściwości substancji, jej stężenia i czasu kontaktu.
• Oparzenia elektryczne - powstałe w wyniku przepływu znacznego prądu elektrycznego przez ciało, w wyniku zetknięcia ze źródłem energii elektrycznej. Skutki oparzeń elektrycznych są uzależnione od tego, czy był to prąd stały lub naprzemienny, jaka była jego częstotliwość, napięcie, natężenie, a także od tego, którędy prąd przepłynął przez ciało poszkodowanego (najgroźniejsze jest porażenie, którego droga przebiega przez okolice serca i układu oddechowego). Skutki porażenia prądem będą także poważniejsze, jeśli stan zdrowia poszkodowanego jest słaby. Kluczowy jest też czas ekspozycji na działanie prądu, powierzchnia styku skóry z przewodnikiem, a także temperatura oraz wilgotność skóry.
• Oparzenia radiacyjne - są wynikiem działania promieniowania. Najpowszechniejsze z nich to oparzenia słoneczne, ale występują również oparzenia promieniami RTG, UV oraz radioaktywnymi. Poza rodzajem promieniowania, wpływ na jego skutki ma jego intensywność oraz czas ekspozycji na jego działanie. Oparzenia słoneczne, tzw. rumień posłoneczny, to efekt nadmiernej ekspozycji na działanie promieni UV. Pojawiają się już kilka godzin po przedawkowaniu promieniowania. Towarzyszy im ból, pieczenie i zaczerwienienie skóry, a czasami także gorączka, dreszcze, nudności, wymioty. Oparzenia promieniami RTG (promieniowanie jonizujące) pojawiają się po upływie kilku dni od momentu ekspozycji na ich działanie. Oparzenia te dzieli się na:

1. Stopień I — występuje rumień i obrzęk (największe nasilenie przypada na 10—14 dzień od momentu napromienienia)
2. Stopień II — pojawia się w ciągu kilku dni - na skórze rumień, obrzęk oraz pęcherze.
3. Stopień III — powstaje w wyniku większej ekspozycji na źródło promieniowania jonizującego – poszkodowany odczuwa silny ból, następuje wzrost temperatury ciała i ostry stan zapalny.

Pierwsza pomoc przy oparzeniach

Nie każde oparzenie wymaga interwencji lekarskiej czy wzywania karetki pogotowia i nie każde oparzenie może być opatrywane samodzielnie. Postępowanie w przypadku oparzeń zależy m.in. od tego, jaka jest ich przyczyna, rozległość i głębokość. Uniwersalna zasada przy oparzeniu mówi, że jest ono cięższe, niż się wydaje na pierwszy rzut oka. Warto też pamiętać, że najcięższe oparzenia powodować mogą uszkodzenie zakończeń nerwowych. Brak odczuwania bólu może uśpić naszą czujność. Jak ocenić rozległość, a co za tym idzie stopień oparzenia? Popularnym i dość łatwym do stosowania w praktyce jest „reguła dłoni”. Przyjmuje się, że powierzchnia dłoni chorego jest równoznaczna z 1 procentem powierzchni jego ciała. Teraz należy odpowiedzieć na pytanie, jaka rozległość oparzenia wymaga interwencji lekarskiej.

Obok głębokości (stopnia) oparzenia kluczowa w ocenie stanu poszkodowanego jest również rozległość. Leczenia szpitalnego wymagają oparzenia II i III stopnia obejmujące 15–20 proc. powierzchni ciała dorosłego człowieka (w przypadku dzieci i osób starszych jest to 10 proc.).

Takie oparzenie prowadzić może do dużej utraty płynu i wstrząsu oparzeniowego, który zagraża życiu. W przypadku dzieci oparzenie na poziomie 10-15 proc. powierzchni ciała może już być śmiertelne (zgon w ciągu 24–48 h). Do lekarza należy się zgłosić w przypadku oparzeń II stopnia, gdy oparzeniu uległo więcej niż 10 proc. powierzchni ciała poszkodowanego, a także przy oparzeniach III stopnia.

Interwencji lekarskiej wymagają także oparzenia szczególnie wrażliwych części ciała (ręce, twarz, genitalia oraz drogi oddechowe) lub jeśli dojdzie do oparzeń okrężnych nóg lub ramion.

Lekarz musi również zająć się oparzeniami osób w zaawansowanym wieku, a także tych, które odniosły jednocześnie inne obrażenia. Kolejne wskazania do interwencji lekarskiej w oparzeniach dotyczą kobiet w ciąży oraz pacjenci cierpiący na poważne choroby wewnętrze.

Pierwsza pomoc przy oparzeniach powierzchownych

Interwencja przy powierzchownych oparzeniach nie wymagają szczególnych umiejętności. Należy pamiętać, by okolice miejsca, które uległo oparzeniu schłodzić przez kilka/kilkanaście minut zimną wodą (nie należy stosować zimnej wody bezpośrednio na oparzelinę) i założyć jałowy opatrunek. Aby zapobiec reakcji zapalnej można miejscowo zastosować preparaty glikokortykosteroidowe. W aptekach dostępne są również inne preparaty przeznaczone do stosowania na oparzenia. Łagodzą ból, działają przeciwzakaźnie i przyspieszają regenerację skóry. Miejsce, które uległo oparzeniu nie może być narażone na działanie wysokich temperatur, ani substancji drażniących. Oparzelina powinna również pozostawać osłonięta, by nie dochodziło do mechanicznych uszkodzeń czy podrażnień. Ewentualne pęcherze nie mogą być przekłuwane, ponieważ wiąże się to z ryzykiem powstania zakażenia.

Pierwsza pomoc przy oparzeniach termicznych:

• odetnij źródło energii, upewnij się, że tobie i poszkodowanemu nie zagraża niebezpieczeństwo
• ranę należy chłodzić wodą – przez 15 minut polewaj wodą o temperaturze 15-20 stopni C (niebezpośrednio, powyżej oparzeliny, z wysokości kilkunastu centymetrów)
• ranę zabezpiecz opatrunkiem sterylnym
• usuń odzież i biżuterię z oparzonych kończyn
• jeśli istnieje podejrzenie oparzenia dróg oddechowych, poszkodowany stracił przytomność, należy wezwać pogotowie

Pierwsza pomoc przy oparzeniach chemicznych:

• upewnij się, że ty i poszkodowany jesteście bezpieczni – udzielając pomocy stosuj środki ochronne – rękawice, maskę
• w przypadku skażeń powietrza w pomieszczeniu – wyłącz wentylację i/lub klimatyzację, opuść pomieszczenie, osłaniaj drogi oddechowe
• w sytuacji objęcia skażeniem w budynkach konieczne jest odcięcie systemów wentylacji oraz klimatyzacji. Nie wolno dopuścić do przedostania się niebezpiecznych substancji do dróg oddechowych i jak najszybciej się ewakuować.
• substancję będącą źródłem oparzenia należy usunąć letnią wodą bieżącą – wyjątkiem jest tlenek wapnia, który wchodzi w reakcję z wodą, dlatego najpierw trzeba usunąć go mechanicznie, a dopiero po tym wodą
• rana/oparzelina powinna zostać opatrzona sterylnym opatrunkiem
• w przypadku zanieczyszczenia oczu należy je obficie płukać wodą i skontaktować się z lekarzem; w przypadku połknięcia substancji należy wypić dużą ilość wody niegazowanej i skonsultować się z lekarzem
• w każdym z powyższych przypadków należy ustalić, jaka substancja spowodowała oparzenie i przekazać informację służbom medycznym (zachowaj opakowanie, ulotkę produktu itp.)

Pierwsza pomoc przy oparzeniach elektrycznych:

• upewnij się, że tobie i poszkodowanemu nic nie zagraża
• ustal, czy poszkodowany nie ma kontaktu ze źródłem prądu (jeśli nadal ma styczność, przesuń go używając przedmiotu nieprzewodzącego prądu); odłącz zasilanie – o ile to możliwe i bezpieczne
• oceń stan poszkodowanego, wezwij pogotowie i kontynuuj udzielanie pomocy
• osoby oparzone prądem wymagają hospitalizacji

Pierwsza pomoc przy oparzeniach radiacyjnych

Najczęstszym i powszechnym rodzajem oparzenia radiacyjnego jest oparzenie słoneczne. Poza nim można się spotkać ze zmianami popromiennymi na skórze po radioterapiach. Ma postać zaczerwienienia, zmiany zabarwienia skóry, tzw. „pajączki”, stwardnienie skóry, bliznowacenia. W zależności od nasilenia objawów skóra może się łuszczyć, występuje obrzęk, pęcherze, ból. W najostrzejszych przypadkach dochodzi do zaników skóry, owrzodzenia, zmian ropnych, martwicy powierzchniowej, krwawień spowodowanych urazem. Czasami ma miejsce całkowita martwica i samoistne krwawienia. Odczyn popromienny nie należy do zdarzeń nagłych, więc postępowania w przypadku jego wystąpienia nie należy określać jako „pierwszej pomocy”.

Co jednak należy robić u osób z oparzeniem po radioterapiach?

• nawadniać organizm
• unikać palenia papierosów i spożywania alkoholu
• unikać ekspozycji na promieniowanie UV (opalanie naturalne i w solariach) -  przynajmniej przez rok po zakończeniu radioterapii
• stosować preparaty natłuszczające w bardzo delikatny sposób
• nosić luźne ubrania i bieliznę, które nie podrażniają skóry

Większość z nas spotkała się z pewnością z oparzeniami słonecznymi. Nie należy ich bagatelizować, ponieważ w poważniejszych przypadkach mogą być groźne dla zdrowia. Podobnie jak w przypadku oparzeń po radioterapii postępowanie przy oparzeniach słonecznych trudno nazywać udzielaniem pierwszej pomocy.

Domowe sposoby na oparzenia radiacyjne:

• schładzanie poparzonych miejsc zimną wodą przez kilka / kilkanaście minut
• okłady z kefiru, maślanki, jogurtu
• okłady z ogórka (świeży ogórek zmiksowany na papkę)
• maska z mąki ziemniaczanej i wody – zmyć, gdy zacznie twardnieć
• kompres ze świeżego liścia aloesu
• okłady z miodu
• kompresy z naparów ziołowych (rumianek, nagietek, bez czarny, gwiazdnica pospolita, dziurawiec zwyczajny, żywokost lekarski)

Preparaty na oparzenia (maści, pianki, żele)

W aptekach dostępne są zarówno substancje na receptę i bez. Tego rodzaju środki na oparzenia stosuje się w lżejszych przypadkach:

• maści z alantoiną, D-pantenolem, srebrem, antybiotykiem (tylko na receptę), nagietkowe, rumiankowe, aloesowe
• pianki na oparzenia
• żele na oparzenia
• kremy na oparzenia
• aerozole na oparzenia
• plastry na oparzenia
• opatrunki specjalistyczne (alganinowe, hydrowłókniste, piankowe, z jonami srebra).