Astygmatyzm – przyczyny, objawy i leczenie. Jak widzi osoba z astygmatyzmem?

Astygmatyzm – co to jest za wada?

O astygmatyzmie, nazywanym też niezbornością, mówimy wówczas, gdy przednia powierzchnia oka ma nieregularny kształt, a układ optyczny nie jest w stanie utworzyć punktowego obrazu na siatkówce. U osób z astygmatyzmem rogówka lub rzadziej soczewka wewnątrzgałkowa nie są sferyczne, czyli ich powierzchnie łamiące światło nie są wycinkiem kuli. Ich kształt jest nieregularny lub owalny, może przypominać spłaszczoną piłkę do rugby, przez co załamywanie się światła przez układ optyczny oka w płaszczyźnie poziomej jest inne niż w płaszczyźnie pionowej.

Przykłady astygmatyzmu

Większość przypadków astygmatyzmu to astygmatyzm regularny, w którym można przypisać dwie prostopadłe osie optyczne oka. Rodzaje astygmatyzmu regularnego to:

• niezborność prosta (zgodna z regułą) – oś optyczna pionowa załamuje światło silniej niż pozioma
• niezborność odwrotna (wbrew regule) – oś optyczna pozioma załamuje światło silniej niż pionowa
• niezborność skośna – główne osie optyczne są nachylone względem poziomu i pionu

W rzadszych przypadkach rozpoznaje się astygmatyzm nieregularny, w którym osie optycznie nie są ustawione prostopadle, przez co korekcja wady jest utrudniona.

Prócz tego wyróżnia się klasyfikację kliniczną astygmatyzmu:

• niezborność złożona – wraz z niezbornością pojawia się nadwzroczność lub krótkowzroczność
• niezborność niezłożona – jedna z osi ma cechy nadwzroczności lub krótkowzroczności (leży przed lub za siatkówką, zamiast na siatkówce)
• niezborność mieszana – w jednej płaszczyźnie oko jest nadwzroczne, a w drugiej krótkowzroczne

Jak widzi osoba z astygmatyzmem?

Pacjenci z nieskorygowanym astygmatyzmem widzą zamazany lub zniekształcony obraz. Nawet przy niewielkich wartościach wady niezborności może towarzyszyć uczucie zmęczenia oczu związane z pracą wzrokową. Część przypadków astygmatyzmu jest na minimalnym poziomie i nie wpływa znacząco na jakość widzenia – astygmatyzm o mocy 0,50 D (dioptrii cylindrycznych) lub mniejszej bywa dla pacjenta niezauważalny w życiu codziennym. U około 30% populacji rozpoznać jednak można astygmatyzm powyżej 0,50 D, którego objawy mogą utrudniać codzienne czynności, takie jak czytanie, prowadzenie samochodu czy oglądanie telewizji.

Astygmatyzm – objawy

U osoby z astygmatyzmem może wystąpić:

• rozmywanie się widzianych obiektów (z daleka i/lub z bliska)
• podwójne widzenie, pojawianie się cieni lub podwójnych konturów wokół obiektów
• zniekształcanie widzianych obrazów, falowanie lub wykrzywianie się linii prostych
• pogorszenie widzenia i nasilenie astygmatyzmu przy słabym oświetleniu  
• zwiększona męczliwość oczu (np. podczas czytania)
• obniżenie poziomu rozumienia czytanego tekstu, np. z powodu wrażenia łączenia się wyrazów, mylenia liter
• napięcie w obrębie gałek ocznych
• pulsacyjna zmiana ostrości widzenia
• mrużenie lub pocieranie oczu
• ból głowy i oczu

>> Nawilżające krople do oczu, maści do oczu, żele do oczu

Przyczyny astygmatyzmu

Główną przyczyną astygmatyzmu jest nieprawidłowe ukształtowanie przedniej powierzchni rogówki – astygmatyzm rogówkowy stanowi około 98% wszystkich przypadków astygmatyzmu. Znacznie rzadziej rozpoznaje się astygmatyzm rozwijający się z powodu wady kształtu soczewki lub astygmatyzm mieszany. Wszystkie przypadki astygmatyzmu mogą być wadami wrodzonymi lub nabytymi w ciągu całego życia.

Czy astygmatyzm jest dziedziczny?

Przyczyny wrodzonego zniekształcenia rogówki nie są w pełni poznane, ale uważa się, że astygmatyzm może być dziedziczny – u dzieci rodziców z astygmatyzmem istnieje większe ryzyko rozwinięcia się tej wady refrakcji

Przyczyny astygmatyzmu nabytego

• urazy rogówki oka (rany i blizny na rogówce mogą zmieniać jej kształt i powodować zniekształcenia widzenia),
• choroby oka (np. stożek rogówki, początkowe stadium zaćmy),
• zabiegi chirurgiczne na oku (np. zabiegi laserowe) mogą doprowadzić do nieregularności w kształcie rogówki,
• sporadycznie ucisk boczny spowodowany przez zmiany nowotworowe w oczodole albo zmiany w mięśniach gałkoruchowych.

Na pogłębienie wad refrakcji, w tym astygmatyzmu, wpływ mogą mieć też czynniki środowiskowe, np. brak dobrego oświetlenia przy pracy, praca w bliskich odległościach od ekranu itp. Zmiany wartości astygmatyzmu u osób dorosłych (podobnie jak wad sferycznych) mogą pojawiać się w każdym wieku.

Astygmatyzm u dzieci

Astygmatyzm u dzieci jest zjawiskiem powszechnym – szacuje się, że może dotyczyć ponad połowy dzieci w pierwszym roku życia, a wartości wady mogą zmieniać się z wiekiem:  

• pierwszy miesiąc życia: około 30% noworodków ma astygmatyzm powyżej 1 D, a w kolejnych miesiącach niemowlęctwa odsetek dzieci z astygmatyzmem może sięgać nawet 60%
• 2-5 rok życia: astygmatyzm rozpoznaje się u około 40% dzieci, wada stabilizuje się lub zmniejsza (zwłaszcza jeśli była bardzo wysoka w pierwszych miesiącach życia)
• 6-12 rok życia: astygmatyzm u dzieci szkolnych jest bardziej stabilny, ale wartości wciąż mogą się różnić, później wada utrwala się

Astygmatyzmu u dzieci nie da się samodzielnie zdiagnozować, ale niepokój powinny budzić takie objawy, jak mrużenie oczu, problemy z koncentracją, tarcie oczu, mylenie liter lub trudności w rozpoznawaniu obrazków w książeczce. Bardzo ważna jest obserwacja zachowań dziecka podczas zabawy, a wszelkie niepokojące sygnały należy jak najszybciej skonsultować z lekarzem. Rodzice zastanawiający się, czy astygmatyzm może się u dziecka cofnąć, zazwyczaj są informowani, że wada może zmaleć w pierwszych miesiącach i latach życia malucha, ale ogólnie nie można oczekiwać, że zniknie całkowicie bez interwencji. Najczęściej stosowaną metodą korekcji astygmatyzmu u dzieci są okulary korekcyjne, u starszych dzieci i nastolatków można rozważyć włączenie soczewek kontaktowych. Przy niewielkim astygmatyzmie u dziecka mogą być zalecane ćwiczenia wzroku.

>> Okulary do czytania damskie i męskie

Czy astygmatyzm można wyleczyć?

Stabilne i wyraźne widzenie u osób z astygmatyzmem uzyskuje się dzięki okularom lub soczewkom kontaktowym cylindrycznym (torycznym), pomagającym skorygować nieregularności w kształcie rogówki lub soczewki oka. Ponieważ astygmatyzm zazwyczaj współwystępuje z nadwzrocznością lub krótkowzrocznością, pacjenci czasami dowiadują się o tej dodatkowej wadzie dopiero po szczegółowych badaniach, np. przy okazji zamawiania nowych okularów. Dobrze dobrane okulary lub soczewki toryczne nie tylko poprawiają ostrość widzenia, lecz także eliminują inne objawy towarzyszące astygmatyzmowi, takie jak bóle głowy, napięcie w gałkach ocznych, zmęczenie oczu. Ponieważ wartość wady może się zmieniać również w dorosłym życiu, potrzebne są regularne kontrole u okulisty lub optometrysty i systematyczne dopasowywanie mocy szkieł lub soczewek (według niektórych badań u pacjentów dojrzałych obserwuje się nasilanie się zmian astygmatyzmu w kierunku astygmatyzmu odwrotnego oraz zmniejszanie astygmatyzmu prostego).

>> Suplementy dla wzmocnienia wzroku - kapsułki i tabletki z luteiną