Rak szyjki macicy – objawy i leczenie.Jakie szczepienie zmniejsza ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy?

Rak szyjki macicy – przyczyny

Znaczna większość nowotworów szyjki macicy jest spowodowana zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Do zakażenia dochodzi drogą kontaktów seksualnych, a także podczas korzystania z przedmiotów zanieczyszczonych materiałem zakaźnym. Jest to jedna z częstszych infekcji przenoszonych drogą płciową. Szacuje się, że nawet 80% osób aktywnych seksualnie uległo choć raz w życiu zakażeniu. W większości przypadków choroba ulega samowyleczeniu, jednak zdarza się, że przechodzi w zakażenie przewlekłe, związane z późniejszym wystąpieniem zmian nowotworowych. Wyróżnia się wiele typów wirusa brodawczaka ludzkiego, jednak najważniejszy jest podział na wirusy onkogenne, czyli mające zdolność do wywoływania nowotworów oraz nieonkogenne. Do typów onkogennych należą: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59.

Rak szyjki macicy – czynniki ryzyka

Na nowotwór szyjki macicy może zachorować każda kobieta. Niektóre czynniki mogą jednak zwiększać to ryzyko. Są one głównie związane z większym narażeniem na zakażenie wirusem HPV.

• Wczesne rozpoczęcie współżycia oraz wielu partnerów seksualnych – większa ilość partnerów seksualnych w oczywisty sposób wiąże się z większym ryzykiem zakażenia wirusa.
• Przebycie dużej ilości porodów naturalnych – podczas porodu dochodzi do mechanicznego uszkadzania nabłonka, co ułatwia wnikanie wirusa i sprzyja zakażeniom.
• Palenie papierosów – nikotynizm sprzyja przejściu zakażenia w formę przetrwałą, która może powodować późniejsze zmiany nowotworowe.
• Stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej – antykoncepcja tego typu może zwiększać ryzyko zakażenia wirusem HPV, powodując zmiany w składzie śluzu szyjkowego oraz w odpowiedzi immunologicznej. Dodatkowo kobiety korzystające z antykoncepcji doustnej rzadziej używają barierowych metod zabezpieczenia, które chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Rak szyjki macicy – objawy

Pierwsze objawy raka szyjki macicy pojawiają się dość późno. Wczesne postaci nowotworu pozostają zwykle bezobjawowe i jedynym sposobem na ich wykrycia jest regularne wykonywanie badań cytologicznych. Późniejsze dolegliwości są związane z naciekaniem przez nowotwór na pobliskie tkanki, naczynia krwionośne i limfatyczne.
Do objawów raka szyjki macicy należą:

• bolesne współżycie,
• ból w miednicy,
• krwawienia w okresie pomiędzy miesiączkami, po menopauzie lub krwawienia kontaktowe,
• upławy o nieprzyjemnym zapachu,
• obrzęk kończyn dolnych,
• zaburzenia oddawania moczu i stolca.

W zaawansowanych stadiach pojawiać mogą się również dolegliwości wywołane przez przerzuty nowotworowe do innych narządów.

>> Plamienie przed okresem: jak wygląda, co oznacza i kiedy może się pojawić?

Profilaktyka raka szyjki macicy – szczepienie

Profilaktyką pierwotną, czyli mającą na celu zmniejszenie ryzyka zachorowania, w przypadku raka szyjki macicy jest szczepienie przeciwko HPV. Przeciwciała, które powstają po przyjęciu szczepionki, w momencie kontaktu z wirusem opłaszczają go i uniemożliwiają mu wniknięcie do komórek nabłonka. Chroni to przed rozwojem zakażenia.
Szczepionki zalecane są zarówno dziewczynkom jak i chłopcom. Dziecko można zaszczepić już od 9. roku życia, jednak najwyższa skuteczność jest odnotowywana w wieku 12-13 lat.

Na rynku dostępne są trzy rodzaje szczepionek:

• 2-walentna szczepionka – jest ona skierowana przeciwko typom HPV-16 i HPV-18
• 4-walentna szczepionka – skierowana przeciwko typom HPV-16, HPV-18, HPV-6 i HPV-11
• 9-walentna szczepionka – skierowana przeciwko typom HPV-6, HPV-11, HPV-16, HPV-18, HPV-31, HPV-33, HPV-45, HPV-52, HPV-58.

W Polsce od 1 czerwca 2023 realizowany jest powszechny program bezpłatnych szczepień przeciwko HPV. Dotyczy on dzieci w wieku 12 i 13 lat. W ramach programu darmowe szczepienia wykonuje się szczepionką dwu- lub dziewięciowalentną. W tym wieku konieczne jest przyjęcie dwóch dawek.

Nie oznacza to jednak, że osoby starsze nie mogą się zaszczepić. Szczepienia przynoszą korzyści nawet u osób dorosłych, które rozpoczęły już współżycie. Nie wiadomo bowiem, czy dana osoba na pewno miała już kontakt z wirusem lub z jakim jego typem.

Profilaktyka raka szyjki macicy – badania przesiewowe

Badania przesiewowe mają na celu wykrycie zmian przedrakowych i raków na wczesnym etapie zaawansowania, co znacznie zwiększa szanse na wyleczenie. Obowiązujący w Polsce program badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy obejmuje bezpłatne badania cytologiczne, wykonywane raz na 3 lata u kobiet w wieku od 25 do 59 lat.

Cytologia polega na wykonaniu przez lekarza wymazu z kanału i tarczy szyjki macicy, który następnie podlega ocenie mikroskopowej. Bardzo istotne jest, aby 2-3 dni przed badaniem unikać stosunków seksualnych, irygacji pochwy oraz używania dopochwowych kapsułek. Może to bowiem wpłynąć na zafałszowanie wyników, od których zależy dalsze postępowanie.

Jak wykryć raka szyjki macicy?

1. W diagnostyce nowotworów raka szyjki macicy najważniejszym badaniem jestcytologia. Wyróżnia się dwa rodzaje tego badania, które różnią się sposobem utrwalenia pobranego od pacjentki materiału. Podczas cytologii standardowej materiał utrwalany jest na szkiełku mikroskopowym, zaś podczas cytologii płynnej materiał zabezpieczony zostaje w pojemniku z podłożem płynnym. Preferowaną metodą jest cytologia płynna, lecz nie należy ona do badań refundowanych. Nieprawidłowe wyniki cytologii wymagają weryfikacji i wykonania także innych badań.
2. Równolegle z cytologią płynną z tej samej próbki materiału można wykonać test DNA HPV. Test ten służy do wykrywania obecności wirusów HPV o wysokim potencjale nowotworzenia. Wykrywa on aż 14 typów wirusa HPV, co pozwala na zdiagnozowanie nieprawidłowości na wczesnym etapie.
3. Badaniem weryfikującym nieprawidłowe wyniki cytologiczne jestkolposkopia z biopsją. Podczas kolposkopii lekarz wprowadza do pochwy specjalny wziernik i ogląda powierzchnię szyjki, pochwę i srom za pomocą urządzenia zwanego kolposkopem. W przypadku zauważenia niepokojących zmian wykonuje się biopsję i pobiera materiał do badania histopatologicznego.
4. W przypadku rozpoznania nowotworu duże znaczenie mają także badania obrazowe. Oceniają one stopień zaawansowania zmiany. Zwykle wykonuje się USG przezpochwowe oraz USG jamy brzusznej, RTG klatki piersiowej i rezonans magnetyczny miednicy.

>> USG jamy brzusznej – przebieg badania, przygotowanie i wskazania do jego wykonania

Rak szyjki macicy a morfologia

Niestety, badania krwi lub moczu nie są w stanie rozpoznać ani wykluczyć raka szyjki macicy. Nie oznacza to jednak, że morfologii nie warto wykonywać. Jest to bardzo istotne badanie, wykrywające inne nieprawidłowości.

Leczenie raka szyjki macicy

Leczenia wymaga nie tylko rak szyjki macicy, ale także zmiany przedrakowe, które bez podjęcia odpowiednich działań nie znikną same, tylko z czasem ulegną transformacji nowotworowej.

• W przypadku rozpoznania stanu przedrakowego lekarz może podjąć decyzję o konieczności wykonania konizacji szyki macicy. Zabieg ten polega na wycięciu z pochwowej części szyjki macicy fragmentu tkanki w kształcie stożka. Może być wykonany metodą chirurgiczną, laserową lub za pomocą pętli elektrochirurgicznej.
• W przypadku nowotworu szyjki macicy leczenie operacyjne stosowane jest tylko we wczesnych postaciach raka. Wykonywane są zabiegi takie jak konizacja szyjki macicy, usunięcie szyjki macicy wraz z przylegającymi tkankami, usunięcie szyjki macicy wraz z trzonem oraz całkowite wytrzewienie miednicy mniejszej. W czasie operacji często usuwane są także węzły chłonne.
• Radioterapia, chemioterapia lub radiochemioterapia mają zastosowanie w leczeniu zaawansowanych postaci raka szyjki macicy, leczeniu uzupełniającym po wykonaniu zabiegu chirurgicznego, a także w terapii paliatywnej lub terapii nawrotów.

Rak szyjki macicy – rokowania

Rokowania w raku szyjki macicy, tak jak w innych nowotworach, zależą od stopnia zaawansowania choroby w momencie rozpoznania. Przeżywalność 5-letnia dla nowotworów wykrytych w 1. stadium wynosi 90%, w 2. stadium 75%, zaś w 3. stadium 35%. Ostatnie, 4. stadium raka szyjki macicy charakteryzuje się jedynie 10-15% przeżywalnością.

Rak szyjki macicy a ciąża

Rak szyjki macicy jest drugim najczęściej rozpoznawanym nowotworem w ciąży. Leczenie stanów przedrakowych nie jest w tym okresie zalecane. Należy jednak regularnie kontrolować zmiany, wykonując cytologię i kolposkopię. Rozpoznanie raka jest wskazaniem do rozpoczęcia leczenia. Odroczenie terapii do czasu po narodzinach dziecka jest możliwe tylko w niektórych przypadkach zmian na wczesnym etapie zaawansowania.

>> Kalendarz badań w ciąży – jakie badania i kiedy trzeba wykonać?

Wirus HPV – rak szyjki macicy a kurzajki

Brodawki, nazywane także kurzajkami, są wywoływane zakażeniem tym samym wirusem, który bierze udział w rozwoju raka szyjki macicy. Jednak wyróżnia się wiele typów wirusa HPV. Kurzajki pojawiają się głównie w wyniku zakażenia typami HPV 1 i 2, które nie należą do wirusów wysokiego ryzyka rozwoju nowotworu. Oznacza to, że pojawienie się na skórze kurzajek nie wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy.

Najczęściej zadawane pytania pacjentów

Jak szybko rozwija się rak szyki macicy?

Rak szyjki macicy rozwija się latami. Średni czas od momentu zakażenia do pojawienia się zmian nowotworowych to od 3 do 10 lat.

Gdzie daje przerzuty rak szyjki macicy?

Rak szyjki macicy najczęściej przerzutuje do węzłów chłonnych, płuc, wątroby oraz kości.

Czy raka szyjki macicy można wyczuć palcem?

Wsuwając palec do pochwy wyczuwa się szyjkę macicy. Jest to zupełnie normalne i nie świadczy o żadnej patologii. Badanie palpacyjne nie pozwoli zdiagnozować raka. W ten sposób można wyczuć jedynie guzy znacznych rozmiarów.

Czy USG dopochwowe wykryje raka szyjki macicy?

Badanie USG przezpochwowe ma znaczenie w określaniu stopnia zaawansowania raka szyjki macicy. Nie można w ten sposób jednak uwidocznić wczesnych postaci raka ani stanów przedrakowych. Cytologia pozostaje najważniejszym badaniem wykonywanym w celu wykrycia nowotworu.

>> Badanie ginekologiczne — na czym polega i kiedy należy je wykonać?