Próchnica u dzieci. Jak zapobiegać jej początkom, jak ją leczyć?

Próchnica u dzieci może powodować cukrzycę, choroby serca 

Stan zdrowia jamy ustnej i nawyki ukształtowane w dzieciństwie mają bezpośredni wpływ na przyszłość dziecka. Bakterie wywołujące próchnicę zębów, przedostając się do krwi, mogą przyspieszyć odkładanie się blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Gdy bakterie dotrą do trzustki, mogą uszkodzić komórki odpowiedzialne za produkcję insuliny, co przyczynia się do rozwoju cukrzycy. Mało się wspomina również o tym, że infekcje bakteryjne wywołane próchnicą często stanowią źródło przewlekłych zapaleń nerek oraz przewlekłego zapalenia zatok. Ponadto nieatrakcyjny uśmiech lub problemy z zębami mogą poważnie wpłynąć na poczucie wartości dziecka i utrudnić akceptację przez rówieśników. To negatywne postrzeganie siebie w dzieciństwie może zwiększać ryzyko rozwoju nerwic, fobii i depresji w przyszłości. 

Początki próchnicy u dzieci 

Próchnica zębów u dzieci rozwija się głównie w wyniku działania bakterii próchnicotwórczych, takich jak Streptococcus mutans. Te bakterie przekształcają cukry i węglowodany z pożywienia, produkując kwasy, które atakują szkliwo zębów. Kwasy te prowadzą do utraty minerałów ze szkliwa, co tworzy miejsca podatne na dalsze uszkodzenia. Niedostateczna higiena jamy ustnej oraz nadmierne spożycie słodkich napojów i przekąsek sprzyjają rozwojowi tych bakterii oraz przyspieszają proces próchnicy. W dodatku próchnica zębów mlecznych rozwija się znacznie szybciej niż w zębach stałych.

Próchnica butelkowa

Szczególnym rodzajem próchnicy u dzieci jest tzw. próchnica butelkowa. Pojawia się ona nawet u 20% niemowląt i  dzieci do 3. roku życia. Jest to wynik długotrwałego karmienia smoczkiem oraz zasypiania z butelką. Równie szkodliwe dla zębów są popularne kubeczki z ustnikiem oraz butelki ze smoczkiem, picie słodkich płynów, mleka, soków i kwaśnych napojów. Przyczyną rozwoju tej próchnicy jest przenoszenie aktywnych bakterii próchniczych z zębów dorosłych na zęby małego dziecka poprzez korzystanie ze smoczka, łyżeczki i kubeczka dziecka. Próchnica butelkowa postępuje intensywnie zwłaszcza podczas snu, ponieważ w nocy produkcja śliny jest ograniczona, co osłabia jej funkcję naturalnej ochrony dla szkliwa. 

Jak wygląda próchnica u dzieci?

Objawy próchnicy u dzieci mogą obejmować: 

• ból lub nadwrażliwość zębów podczas jedzenia lub picia, zwłaszcza produktów słodkich, gorzkich lub zimnych, 

• przebarwienie lub plamienie zębów, zwłaszcza na powierzchniach żujących, 

• w zaawansowanych przypadkach ubytek w szkliwie zębów, prowadzący do tworzenia się dziur, które widoczne są na powierzchni zębów, 

• stany zapalne dziąseł i infekcji przy nieleczonej próchnicy.

Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci

Punktem wyjścia są regularne wizyty u stomatologa. Przed wyrżnięciem się pierwszego zęba zaleca się umówienie wstępnej wizyty w gabinecie, gdzie rodzic uzyska wiele istotnych informacji dotyczących masażu dziąseł, mycia zębów oraz wyboru pasty do zębów. Wizyta u dentysty jeszcze w okresie niemowlęcym pozwoli dziecku na oswojenie się z gabinetem stomatologicznym, co ułatwi przyszłe wizyty kontrolne. 

Najważniejszym elementem codziennej profilaktyki próchnicy u dzieci jest jednak delikatne szczotkowanie zębów po posiłku, przynajmniej dwa razy dziennie. Pielęgnacja jamy ustnej dziecka można rozpocząć od momentu narodzin. Po każdym karmieniu zaleca się delikatne wycieranie dziąseł malucha miękką, wilgotną gazą lub szmatką. W przypadku niemowląt można używać gumowej lub silikonowej szczoteczki nakładanej na palec, aby zapewnić higienę jamy ustnej. 

Domowe sposoby na próchnicę u dzieci  

Mycie zębów pastą z fluorem

Jednym ze sposobów na próchnicę u dzieci jest mycie zębów pastą z fluorem. Fluor tworzy na zębach ochronną warstwę, która utrudnia przyleganie szkodliwych bakterii do szkliwa. Ponadto hamuje rozwój bakterii, ogranicza przekształcanie cukrów w kwasy oraz zmniejsza dostępność cukru jako pożywki dla bakterii. Podczas stosowania pasty do zębów z fluorem u dzieci ważne jest jednak dostosowanie zawartości fluorku do wieku dziecka. Dla najmłodszych dzieci (poniżej 2. roku życia) zaleca się pasty z zawartością 500 ppm F-, podczas gdy dla starszych dzieci (powyżej 2. roku życia) stosuje się pasty z 1000 ppm F-. Należy także pamiętać o nakładaniu umiarkowanej ilości pasty na szczoteczkę. Dla dzieci poniżej 2. roku życia zaleca się niewielką ilość podobną do ziarna grochu. Jeśli rygorystycznie kontrolujemy dozowanie pasty, pastę z fluorem 1000 ppm można stosować już od 6. miesiąca życia dziecka. 

>> Pasty do zębów i płyny do płukania jamy ustnej dla dzieci

Ograniczenie spożycia cukrów

Podstawą dbałości o higienę jamy ustnej i zębów u dzieci powinno być też unikanie spożywania cukrów, zwłaszcza słodzonych napojów, owocowych przekąsek i słodyczy przed snem. Alternatywą dla cukru mogą być polialkohole takie jak ksylitol, które dodatkowo wspierają ochronę zębów przed próchnicą. Ksylitol pomaga również rozluźnić strukturę bakterii na powierzchni zębów i zwiększa przepływ śliny w jamie ustnej, co wspiera naturalne oczyszczanie i ochronę zębów przed uszkodzeniami. Gumy do żucia słodzone ksylitolem okazują się szczególnie skuteczne w tym zakresie.

Fluoryzacja

Kolejnym sposobem na walkę z próchnicą u dzieci jest fluoryzacja. W pierwszych latach życia istnieje duże ryzyko wystąpienia próchnicy, wtedy szkliwo dziecka nie jest jeszcze w pełni zmineralizowane i nasycone fluorem. Pierwszy zabieg fluoryzacji można wykonać u dziecka powyżej 6. roku życia.

Zaawansowana próchnica zębów u dzieci

Szkliwo jest pozbawione nerwów i naczyń krwionośnych, co sprawia, że większość ubytków rozwija się w nim bezobjawowo i bez bólu. Dotyczy to zwłaszcza zębów mlecznych. Jednak gdy próchnica obejmie zarówno zęby mleczne, jak i stałe, sięga unerwionej zębiny. Wtedy pojawiają się pierwsze objawy bólowe. Miazga, czyli unerwiona i unaczyniona część zęba, jest bardzo wrażliwa na wszelkie zmiany, dlatego uszkodzenia w jej obrębie powodują silny ból. Zaniedbanie leczenia zainfekowanej miazgi może prowadzić do poważnych stanów zapalnych, takich jak martwica miazgi lub zgorzel miazgi.

Leczenie próchnicy u dzieci 

Leczenie istniejącej już próchnicy zębów u dzieci obejmuje usunięcie zębów zakażonych i wypełnienie ubytków. Istotne są regularne wizyty u dentysty oraz zachęcanie do higieny jamy ustnej, w tym regularnego mycia zębów i ograniczania spożycia cukru. Gdy próchnica jest bardzo zaawansowana, konieczne może być także leczenie głębszych warstw zęba (miazga) i dziąseł. Dlatego istotne jest, aby monitorować stan zdrowia jamy ustnej dzieci i działać szybko w przypadku wykrycia próchnicy.

>> Zęby mleczne. Jak przebiega wyrzynanie i wypadanie zębów mlecznych?