Gruźlica – objawy. Czy gruźlica jest wyleczalna?

Gruźlica – co to za choroba?

Gruźlicę wywołują bakterie – prątki gruźlicy. Zazwyczaj dotyczy płuc, chociaż może atakować też inne organy. Pod wpływem gruźlicy w narządach pojawiają się drobne guzki, które zaczynają zastępować prawidłowe struktury i niszczyć tkanki, pozostawiając puste przestrzenie, czyli jamy. Gruźlica rozwija się bardzo powoli, ale nieleczona może doprowadzić do śmierci. Choroba występuje na całym świecie, choć stosunkowo rzadko odnotowuje się jej przypadki w krajach wysokorozwiniętych – na ogół występuje w Afryce tropikalnej, Azji i Europie Wschodniej. Przypadki zakażenia gruźlicą odnotowuje się także w Polsce.

Przyczyny zarażenia gruźlicą

Prątki gruźlicy, odpowiedzialne za rozwój choroby, często nazywane są prątkami Kocha za sprawą Roberta Kocha, który po raz pierwszy podjął się ich badania. To Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium africanum i Mycobacterium bovis (prątek bydlęcy). Jak można się zarazić gruźlicą? Najbardziej narażone są na to osoby z osłabionym układem immunologicznym, starsze, nadużywające alkoholu, niedożywione. Ryzyko zachorowania na gruźlicę wzrasta u dzieci, których rodzice chorują.

Czy gruźlica jest zaraźliwa?

Do zakażania gruźlicą najczęściej dochodzi drogą kropelkową poprzez wdychanie bakterii wywołujących chorobę – przenoszą się one z człowieka zakażonego gruźlicą na zdrowego poprzez kaszel, kichanie, rozmowę. Sporadycznie może wystąpić gruźlica płuc nieprątkująca, czyli postać nieaktywna choroby. Chory nie uwalnia wówczas bakterii, dzięki czemu nie zaraża innych.

Gruźlica płuc – objawy

U wielu pacjentów gruźlica może nie dawać żadnych objawów, a jej wykrycie może być przypadkowe. Najczęściej diagnozuje się gruźlicę płucną, ponieważ jej objawy przypominają infekcję: 

• stany podgorączkowe;
• kaszel (trwa co najmniej 3 tygodnie);
• nocne poty;
• duszności;
• krwioplucie;
• utrata masy ciała;
• bóle w klatce piersiowej;
• męczliwość;
• ogólne osłabienie.

Objawy gruźlicy pozapłucnej

Bakterie odpowiedzialne za rozwój gruźlicy najczęściej zajmują płuca chorego, ale mogą wywoływać również inne rodzaje choroby, tzw. odmianę pozapłucną. Odmiany pozapłucne gruźlicy bardzo rzadko przenoszą się na innych – uznaje się je praktycznie za niezaraźliwe. Objawy gruźlicy pozapłucnej są uzależnione od zajętego przez chorobę narządu, np.:

• gruźlica opłucnej: ból w klatce piersiowej, duszność, kaszel, gorączka, a także zmniejszona pojemność płuc;
• gruźlica węzłów chłonnych: powiększone, czasami bolesne węzły chłonne, najczęściej w okolicy szyi;
• gruźlica kości i stawów (np. choroba Potta): ból pleców, sztywność, a nawet deformacje kręgosłupa. Może też prowadzić do patologicznych złamań kości lub uszkodzenia rdzenia kręgowego;
• gruźlica przewodu pokarmowego: objawy narastają powoli i mogą obejmować ból w jamie brzusznej, utratę masy ciała oraz obecność płynu w jamie otrzewnej, co jest typowe dla gruźliczego zapalenia otrzewnej;
• gruźlica układu moczowego: ból podczas oddawania moczu, częste oddawanie moczu, krew w moczu (krwiomocz), czyli niespecyficzne objawy, które powinny skłonić do dalszej diagnostyki;
• gruźlica układu nerwowego (gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych): bóle głowy, sztywność karku, wymioty i zaburzenia świadomości;
• gruźlica skóry: przewlekłe zmiany skórne, takie jak grudki czy wrzody.

Objawy ogólne również mogą się pojawić w przypadku pozapłucnej postaci gruźlicy, są jednak sporadyczne i nie zawsze występują. Obejmują nawracającą gorączkę, zlewne poty, osłabienie, utratę apetytu, chudnięcie.

Nieleczona gruźlica pozapłucna prowadzi do poważnych uszkodzeń kości, stawów, układu nerwowego i innych narządów, dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia.

Gruźlica pierwotna i popierwotna

Gruźlicę dzieli się też ze względu na fazy rozwoju – na pierwotną i popierwotną.

• Gruźlica pierwotna aktywuje się zaraz po zakażeniu i wywołuje objawy takie jak krwioplucie, bóle w klatce piersiowej i przewlekły kaszel. Do objawów ogólnoustrojowych w przypadku gruźlicy pierwotnej zaliczamy dreszcze, gorączkę, nocne poty, bladość, męczliwość, zmęczenie i utratę masy ciała.
• Gruźlica popierwotna w początkowej fazie przebiega bezobjawowo, natomiast później wywołuje duże osłabienie, mokry kaszel, spadek masy ciała, gorączkę, kaszel z krwią. Pojawić się mogą również duszności i bóle w klatce piersiowej.

Gruźlica u dzieci

Wczesne objawy gruźlicy często są niecharakterystyczne, obejmują:

• stany podgorączkowe,
• pocenie się (szczególnie w nocy),
• utrzymujący się kaszel,
• chudnięcie.

Im młodsze dziecko, tym więcej objawów ogólnych.

Morfologia i RTG płuc w gruźlicy. Jak się rozpoznaje chorobę?

W diagnostyce gruźlicy wykorzystuje się badanie genetyczne PCR, będące szybkim testem pozwalającym na wykrycie DNA bakterii prątków gruźlicy. Przy podejrzeniu gruźlicy wykonuje się także:

• RTG płuc,
• testy skórne, czyli tzw. odczyny tuberkulinowe,
• morfologię krwi – u chorych na gruźlicę występuje niskie stężenie hemoglobiny.

Co to jest odczyn tuberkulinowy w diagnostyce gruźlicy?

Odczyn tuberkulinowy, inaczej próba Mantoux, ocenia reakcję układu odpornościowego na kontakt z prątkami gruźlicy. Badanie polega na podaniu śródskórnym niewielkiej dawki tuberkuliny, a następnie ocenie wielkości nacieku (obrzęku i zaczerwienienia) w miejscu wstrzyknięcia po 48-72 godzinach. Dodatni wynik wskazuje na kontakt organizmu z prątkami gruźlicy (czynne zakażenie lub przebyta choroba), ale nie oznacza aktywnej gruźlicy i zawsze wymaga dalszej diagnostyki w celu wykluczenia aktywnej postaci choroby.

U dzieci wykonuje się także badania inwazyjne, takie jak bronchoskopia lub biopsja narządów podejrzanych o rozwój zmian gruźliczych. Powinno się wykonać także badanie odczynu oraz badania bakteriologiczne. U starszych dzieci do badań pobiera się plwocinę, u młodszych pobiera się do badania popłuczyny z żołądka (młodsze dziecko połyka wydzielinę, stąd taka konieczność).

Gruźlica a sarkoidoza

Gruźlica jest często mylona z sarkoidozą, autoimmunologiczną chorobą powodującą powstawanie ziarniniaków nieserowaciejących w tkankach. Choroby odróżnia się na podstawie testu PCR, stąd tak ważne jest jego wykonanie – w przypadku sarkoidozy nie wykrywa się bakterii!

>> Ziarninowanie rany – co to jest, jak wygląda i ile trwa? Czy można je przyspieszyć?

Czy gruźlica jest wyleczalna? Leczenie gruźlicy

Gruźlica jest chorobą wyleczalną, ale jest to leczenie długie i nie oznacza, że choroba nie pozostawi po sobie śladów. Może zdarzyć się sytuacja, że bakterie przejdą w stan uśpienia lub będą wyjątkowo oporne na leczenie. Wdrożonego leczenia nie powinno się  przerywać, gdyż nawet po ustąpieniu objawów może dojść do nawrotu choroby. O odstawieniu leków musi zadecydować lekarz na podstawie wykonanych badań.

W pierwszej fazie leczenia gruźlicy w krótkim czasie podawane są różne leki (antybiotyki stosowane w leczeniu zapaleń płuc czy innych infekcji układu oddechowego nie są skuteczne w przypadku gruźlicy!). Później konieczna jest kontynuacja mająca na celu pozbycie się najbardziej opornych prątków. Leki na gruźlicę to: 

• etambutol;
• streptomycyna;
• ryfampicyna;
• izoniazyd;
• pirazynamid;
• prednizon.

Dziecko z gruźlicą musi pozostać pod opieką pulmonologa, często nawet po zakończeniu wielomiesięcznego leczenia. W zależności od stanu pacjenta może być konieczna rehabilitacja. Dzieciom do 15. roku życia przysługuje w Polsce bezpłatna szczepionka przeciwko gruźlicy, która chroni przed najcięższymi postaciami choroby.

Szczepienie na gruźlicę – jak zapobiegać gruźlicy?

W Polsce zapadalność na gruźlicę jest stosunkowo niska za sprawą obowiązkowych szczepień przeciwko tej chorobie – już w okresie noworodkowym. Podanie jednej dawki szczepionki przeciw gruźlicy chroni dziecko przed najcięższymi postaciami gruźlicy (gruźlica rozsiana i gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) i znacznie zmniejsza ryzyko zachorowania. Szczepionka BCG (skrót od Bacillus Calmette – Guérin, czyli bakterii Calmette – Guérin od nazwisk naukowców, którzy wynaleźli szczepionkę) jest podawana tuż przed wypisaniem dziecka ze szpitala. Od wprowadzenia w 1921 roku przyjęło ją już około 3 miliardów ludzi na świecie. Szczepionka przeciwgruźlicza jest w pełni bezpieczna.

>> Szczepienia obowiązkowe – kiedy je wykonać i jakie są ich rodzaje?