Gronkowiec w nosie, na twarzy, na skórze – objawy zakażenia, czy można je wyleczyć?

Co to jest gronkowiec?

Nazwa gronkowców wiąże się z ich wyglądem podczas obserwacji pod mikroskopem świetlnym. Te kuliste bakterie najczęściej układają się bowiem w skupiska przypominające kiście winogron, czyli grona. Gronkowce są bakteriami Gram-dodatnimi i mogą żyć zarówno w warunkach tlenowych, jak i bez tlenu. Dzieli się je na dwie grupy – w zależności od zdolności do wytwarzania koagulazy, enzymu wpływającego na rozwój powikłań po sepsie gronkowcowej. 

Gronkowiec złocisty

Najważniejszym gronkowcem wytwarzającym koagulazę jest Staphylococcus aureus, inaczej nazywany gronkowcem złocistym. Odpowiada on za większość zakażeń bakteryjnych u ludzi. Do transmisji drobnoustroju może dojść poprzez kontakt bezpośredni z zakażonym człowiekiem, drogą kropelkową lub poprzez zanieczyszczone przedmioty. Możliwe jest również bezobjawowe nosicielstwo gronkowca złocistego. Wchodzi on w skład fizjologicznej flory bakteryjnej aż u 30% osób. Zazwyczaj kolonizuje skórę, przedsionek nosa oraz okolice odbytu.

Gronkowce koagulazoujemne

Do gronkowców koagulazoujemnych należy wiele gatunków, lecz najistotniejsze z nich to:

• Staphylococcus saprophyticus
• Staphylococcus epidermidis
• Staphylococcus haemolyticus
• Staphylococcus lugdenensis

Gatunki niewytwarzające koagulazy mają znacznie mniejszy potencjał chorobotwórczy niż gronkowiec złocisty. Są obecne w fizjologicznej florze skóry. Do zakażeń dochodzi głównie w wyniku wprowadzania do organizmu pacjenta ciał obcych, takich jak sztuczne zastawki, endoprotezy lub cewniki naczyniowe.

Objawy zakażeń gronkowcem złocistym

Staphylococcus aureus może wywoływać różnorodne zakażenia miejscowe i ogólne. Wytwarza również liczne toksyny, które także powodują choroby. Oto najczęstsze postacie zakażeń i ich objawy:

Zakażenia miejscowe – gronkowiec na twarzy, skórze lub w oku

• Zapalenie mieszka włosowego – zakażenie objawia się żółtawym pęcherzykiem wypełnionym ropą, często przebitym włosem. Występuje zazwyczaj na twarzy, tułowiu lub kończynach. Zmiany mogą być liczne.
• Figówka – jest to przewlekłe ropne zapalenie mieszków włosowych. Lokalizuje się zazwyczaj w obrębie owłosionej skóry twarzy lub rzadziej skóry głowy. Zmiany przyjmują postać krost, grudek lub ropnych guzków. W wyniku zniszczenia brodawek włosowych mogą pozostawiać blizny. Przebieg często jest wielomiesięczny lub nawet wieloletni.
• Czyrak – zakażenie mieszka włosowego, gruczołu łojowego lub gruczołu potowego, przebiegające z wytworzeniem czopa martwiczego. Na skórze widać silnie bolesną krostę ze zbierającą się na czubku ropą. Tkanka dookoła jest zaczerwieniona i opuchnięta. Czop martwiczy oddziela się samoistnie lub wymaga usunięcia, w obu przypadkach może pozostać blizna.
• Ropień – może występować zarówno w obrębie powłok ciała, jak i w narządach wewnętrznych. Oprócz zaczerwienienia i uniesienia skóry towarzyszą mu dreszcze i gorączka.
• Zastrzał – ropne zakażenie zlokalizowane na dłoniowej powierzchni ręki. Pod naskórkiem zbiera się ropa, miejsce infekcji jest bolesne, zaczerwienione i rozgrzane.
• Zanokcica – w tym przypadku gronkowiec zakaża tkanki otaczające paznokieć. Dochodzi do opuchnięcia wału paznokciowego, zaczerwienienia i rozgrzania, w okolicy paznokcia zbiera się ropa. Charakterystyczny jest pulsujący ból, nasilający się przy opuszczaniu dłoni.
• Jęczmień – zakażenie gruczołów w obrębie powieki. Objawia się twardym guzkiem, któremu towarzyszy zaczerwienienie, ból lub pieczenie, łzawienie oka, a nawet światłowstręt.
• Liszajec zakaźny – obejmuje głównie skórę w okolicy nosa i ust, szyi oraz dłoni. Pierwszymi wykwitami są liczne pęcherzyki, które następnie pękają i pozostawiają charakterystyczne miodowożółte strupy. Zmiany mogą być bolesne i swędzące.
• Zakażenia ran chirurgicznych i oparzeń – rana nie goi się prawidłowo, jej brzegi się wywijają, wydziela się nieprzyjemny zapach i ropa, okolice blizny mogą być zaczerwienione.
• Zakażenie górnych dróg oddechowych – w przebiegu infekcji gronkowcowej mogą się pojawić gorączka, ropny katar, ból głowy i uczucie zatkanego nosa. Większość zapaleń błony śluzowej nosa, gardła i zatok wywołana jest jednak przez wirusy, dlatego nie powinno się w każdym przypadku zaczynać leczenia od antybiotyku.

Zakażenia uogólnione

• Zapalenie płuc – Staphylococcus aureus jest jedną z wielu bakterii, które mogą powodować zapalenie płuc. W tym przypadku charakterystyczny jest jednak ciężki przebieg choroby i często występujące powikłania, takie jak ropnie, ropniaki opłucnej i odma opłucnowa. Do typowych objawów zapalenia płuc należą kaszel, duszność, gorączka, przyspieszony oddech i przyspieszone bicie serca, a także ból w klatce piersiowej.
• Infekcyjne zapalenie wsierdzia – najczęściej zajęta zostaje zastawka aortalna lub mitralna. Objawy są różnorodne i mało specyficzne, co sprawia, że prawidłowa diagnoza może być postawiona z opóźnieniem. Do najczęstszych dolegliwości należą: gorączka z dreszczami lub trwający przez dłuższy czas stan podgorączkowy, nadmierne pocenie się, szczególnie w nocy, bóle stawów i mięśni, bóle głowy lub bolesność w klatce piersiowej, kaszel, duszność, krwioplucie, brak apetytu i spadek masy ciała oraz osłabienie i splątanie.
• Zakażenie kości i szpiku kostnego – rozwija się, gdy do wnętrza kości przedostanie się znaczna liczba bakterii, głównie w wyniku urazów, zabiegów chirurgicznych lub poprzez obecność ciała obcego. Tkanki nad kością zajętą infekcją są obolałe, zaczerwienione i obrzęknięte, pojawia gorączka z dreszczami. Ruchomość kończyny jest ograniczona ze względu na duży ból, więc chorzy unikają jej obciążania. Jeśli powstanie przetoka, na zewnątrz skóry może wypływać ropa.
• Zakażenie układu moczowego – wywołane gronkowcem złocistym jest dość rzadkie, częściej przyczyną są inne bakterie. Objawy zależą od lokalizacji infekcji. W przypadku zapalenia pęcherza moczowego dominują ból i pieczenie podczas oddawania moczu, nasilone parcie na pęcherz, częste oddawanie moczu, bolesność w okolicy nadłonowej po mikcji, zmętnienie i nietypowy zapach moczu. Z kolei rozwój ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek sugerują: ból w okolicy lędźwiowej, wysoka temperatura ciała wraz z dreszczami, ból brzucha, nudności i wymioty. Dodatkowo mogą być obecne objawy zapalenia pęcherza moczowego.
• Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego – najczęściej dochodzi do nich, gdy gronkowce rozsieją się przez krew, przedostaną z okolicznych tkanek lub pojawią po zabiegu neurochirurgicznym. Może się rozwinąć zarówno ropień mózgu, jaki i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Objawy zależne są od rodzaju i lokalizacji zakażenia. Dla ropnia mózgu charakterystyczne są ogniskowe objawy neurologiczne, takie jak niedowłady, zaburzenia czucia oraz afazja, czyli utrata zdolności do rozumienia i tworzenia mowy. Pojawiają się również gorączka, ból głowy, nudności i wymioty, drgawki, senność i splątanie. W przypadku bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych część dolegliwości jest podobna, występuje także m.in. sztywność karku – niemożność przygięcia głowy i dotknięcia brodą do mostka.
• Bakteriemia – tak określa się obecność żywych komórek bakteryjnych we krwi. Zdarza się, że występuje jedynie przejściowo, na przykład po myciu zębów w wyniku przedostania się flory bakteryjnej jamy ustnej do krwi poprzez drobne uszkodzenia dziąseł. W części przypadków bakteriemia ma jednak poważne konsekwencje. Może prowadzić do rozwoju infekcyjnego zapalenia wsierdzia, powstawania ropni wewnątrznarządowych lub sepsy.
• Sepsa – to stan zagrożenia życia. Rozwija się w wyniku nieprawidłowej odpowiedzi organizmu na toczące się zakażenie. Do objawów pierwotnej infekcji, która doprowadziła do sepsy, dołączają się dolegliwości takie jak: gorączka lub zbyt niska temperatura ciała, dreszcze, szybka akcja serca, spadek ciśnienia tętniczego, sinica, krwotoczne wybroczyny na skórze oraz niepokój psychiczny.

Zakażenia wywołane toksynami gronkowcowymi

• Zatrucia pokarmowe – wywołane zjedzeniem pokarmu zawierającego toksyny gronkowcowe, zazwyczaj lodów, tortów, ciast z kremem lub produktów z majonezem. Toksyny nie są niszczone w procesie trawienia, więc przedostają się do dolnych części przewodu pokarmowego i powodują bóle brzucha, nudności, wymioty oraz biegunkę.
• Gronkowcowy zespół wstrząsu toksycznego – rozwija się w wyniku zanieczyszczenia uszkodzonej skóry, po operacjach ginekologicznych lub w wyniku niedostatecznej higieny intymnej i zbyt rzadkiego wymieniania tamponów przez miesiączkujące kobiety. Objawia się wysoką gorączką, obniżonym ciśnieniem krwi, upośledzeniem czynności narządów oraz rozlanymi zmianami skórnymi. W okresie powracania do zdrowia charakterystyczne jest płatowe złuszczanie się naskórka.
• Gronkowcowy zespół oparzonej skóry – najczęściej występuje u noworodków i niemowląt. Podczas zakażenia pojawiają się łatwo pękające pęcherze a naskórek złuszczania się aż do skóry właściwej. Obecna jest również gorączka, złe samopoczucie i brak apetytu.

Objawy zakażeń gronkowcami koagulazoujemnymi

Gronkowce niewytwarzające koagulazy powodują znacznie mniej zakażeń niż gronkowiec złocisty. Mają jednak zdolność do produkcji zewnątrzkomórkowego śluzu. Gdy znajdzie się on na powierzchni ciał obcych wprowadzanych do organizmu podczas procedur medycznych, może rozwinąć się zakażenie.

• Staphylococcus epidermidis – wywołuje głównie zakażenia odcewnikowe krwi i bakteriemię. Należy również do przyczyn wspomnianych już infekcyjnych zapaleń wsierdzia lub zapaleń kości.
• Staphylococcus saprophyticus – często powoduje zakażenia układu moczowego, szczególnie u kobiet aktywnych seksualnie. Objawy są takie same, jak w przypadku zakażenia gronkowcowego.

Badania na obecność gronkowca

Podejrzenie zakażenia wywołanego gronkowcem należy skonsultować z lekarzem, który zadecyduje o konieczności wykonania badań lub od razu rozpocznie leczenie.

Podstawową metodą diagnostyczną użyteczną w identyfikacji gronkowca jest posiew. Materiałem do badania w zależności od rodzaju infekcji może być krew, mocz, wymaz z gardła, z nosa, z pochwy lub z rany. Posiew nie jest jednak zalecany u każdego chorego, ale głównie u osób z ciężkimi zakażeniami ogólnoustrojowymi lub głębokimi owrzodzeniami.

Gronkowiec złocisty i koagulazoujemny – leczenie

Wyleczenie infekcji gronkowcowej jest możliwe dzięki antybiotykoterapii. Problem powoduje jednak narastająca oporność bakterii na antybiotyki. Obecnie większość gronkowców złocistych wytwarza penicylinazę, czyli enzym warunkujący oporność na antybiotyki z grupy penicylin. Szczepy gronkowca złocistego dzielimy więc ze względu na skuteczność różnych substancji w zwalczaniu zakażeń:

• MSSA – szczep oporny na penicyliny, ale wrażliwy na metycylinę,
• MRSA – wykazuje oporność na metycylinę, skuteczne jest stosowanie wankomycyny,
• VRSA – gronkowce oporne także na wankomycynę.

Podczas wykonywania posiewu oznacza się również oporność danego szczepu bakterii na leki, co umożliwia dobór najlepszej antybiotykoterapii. W leczeniu zakażeń gronkowcami koagulazoujemnymi najczęściej stosowana jest wankomycyna.

Gronkowiec – najczęściej zadawane pytania

1. Czy gronkowiec jest wyleczalny?

Infekcje gronkowcowe można skutecznie wyleczyć dzięki stosowaniu odpowiednio dobranych antybiotyków.

2. Czy gronkowiec jest zaraźliwy?

Gronkowcem można się zarazić poprzez kontakt z osobą chorą, nosicielem lub poprzez skażone przedmioty.

3. Czy gronkowiec wyjdzie w morfologii?

Morfologia nie jest badaniem wykrywającym zakażenie gronkowcem. Konieczne jest wykonanie posiewu.

4. Gronkowiec w nosie – czy to choroba?

Część ludzi należy do bezobjawowych nosicieli gronkowca. W takich przypadkach leczenie nie zawsze jest konieczne. Jeśli jednak wykryciu gronkowca w wymazie z nosa towarzyszą objawy takie jak częste infekcje z katarem, bóle głowy lub gorączka, lekarz może zadecydować o rozpoczęciu antybiotykoterapii.