Alergia krzyżowa – co jeszcze ją wywołuje prócz brzozy? Tabela z alergenami

Jak działa alergia krzyżowa

W przypadku każdej reakcji alergicznej przeciwciała rozpoznają dany alergen (białko) po wniknięciu do organizmu, łączą się z nim i uruchamiają nadmierną reakcję układu immunologicznego. W alergii krzyżowej reakcja następuje jednak po kontakcie z alergenem, na który organizm nie jest uczulony, np. często zdarza się, że osoby uczulone na pyłki roślin wykazują reakcje alergiczne po spożyciu niektórych owoców. Dlaczego tak się dzieje?

Alergeny mają tzw. epitopy, czyli fragmenty, dzięki którym są rozpoznawane przez przeciwciała. Ponieważ niektóre alergeny mają bardzo podobne epitopy, zdarza się, że przeciwciała nie są w stanie ich odróżnić, rozpoznają je jako ten sam alergen i mylnie uruchamiają reakcję alergiczną. Dodatkowo limfocyty T również błędnie rozpoznają niektóre białka.

>> Co pyli w czerwcu? Rośliny, które mogą wywołać alergię

>> Co pyli w lipcu? Rośliny, które mogą wywołać alergię

Alergia krzyżowa na pyłki bukowatych (np. brzozy)

Uważa się, że wystąpienie alergii krzyżowej jest wysoce prawdopodobne przy podobieństwie w budowie białek na poziomie 70%. Podobnie zbudowane mogą być białka roślin spokrewnionych ze sobą, choć nie jest to regułą. Przykładowo homologia alergenów występuje u drzew z rzędu bukowatych (brzoza, olcha, leszczyna, grab, dąb, buk). Stąd bardzo często u osoby z alergią np. na pyłki brzozy reakcja alergiczna występuje także po kontakcie z pyłkami pozostałych wymienionych gatunków. Jednocześnie główny alergen pyłku brzozy i jego homologi u pozostałych drzew bukowatych wykazują alergię krzyżową z białkami o zbliżonej strukturze występującymi w jabłku, wiśni, marchwi czy selerze, a więc z roślinami zupełnie niespokrewnionymi.

>> Alergia pokarmowa

Prawdopodobieństwo wystąpienia alergii krzyżowej

Występowanie reakcji krzyżowej najczęściej obserwuje się w przypadku alergii wziewnych na alergeny pochodzenia roślinnego i alergii pokarmowej (szacunkowo problem alergii krzyżowej dotyczy nawet 30% osób z alergią wziewną), jednak u osób uczulonych na pyłki alergia krzyżowa nie zawsze musi występować. U niektórych daje wyraźne objawy, dla innych nie ma znaczenia klinicznego.

Alergeny reagujące krzyżowo

Naukowcy odkryli grupy alergenów reagujące krzyżowo w pyłkach roślin, owocach, warzywach, orzechach i nasionach. Dzięki temu jesteśmy w stanie przewidzieć, jakiego rodzaju alergii krzyżowej można się spodziewać u osoby uczulonej na konkretne pyłki. Po wielu badaniach zostały wyodrębnione tzw. panalergeny, czyli substancje o identycznej lub zbliżonej budowie występujące powszechnie, które powodują alergie krzyżowe. Należą do nich np.:

• Profiliny – szeroko rozpowszechniona rodzina białek o wysokim podobieństwie budowy. Uważane za klasyczny panalergen – uczulenie na profiliny występuje nawet u 40% osób z alergią pokarmową i pyłkową.
• Chitynazy – grupa białek odpowiedzialna za reakcje krzyżowe lateks – owoce.
• Lipidowe białka transferowe – grupa białek organizmów roślinnych biorąca udział w transporcie lipidów wewnątrz błony komórkowej i w reakcjach obronnych organizmu. Te panalergeny odpowiadają za występowanie alergii krzyżowej pomiędzy niespokrewnionymi ze sobą gatunkami warzyw i owoców. Alergizacja na te białka nie musi nastąpić wskutek wdychania pyłków, może zajść przez zjedzenie warzywa lub owocu. Objawy alergii krzyżowej na te struktury często mają cięższy przebieg i mogą dotyczyć wielu narządów.
• Tropomiozyna – białko występujące u skorupiaków wykazujące podobieństwo do alergenów kurzu domowego
• Enolaza – panalergen grzybów odkryty w trakcie badań nad drożdżami piekarskimi. Wykazuje alergię krzyżową z lateksem.

Alergia krzyżowa – tabela

Przykłady alergenów reagujących krzyżowo:

Objawy alergii krzyżowej

Sposoby manifestacji alergii krzyżowej mogą być różne i występować z różnym nasileniem. Zwykle objawy przypominają standardowe objawy reakcji alergicznej na pyłki roślin, jak:

• katar sienny,
• swędzenie i łzawienie oczu,
• nadmierne kichanie.

Dodatkowo alergicy po spożyciu niektórych owoców lub warzyw mogą doświadczyć tzw. zespołu anafilaksji jamy ustnej. To głównie:

• obrzęk,
• świąd,
• pieczenie oraz drętwienie warg, dziąseł i gardła.

Może się pojawić wysypka i rumień na twarzy, a zwłaszcza wokół ust.

Alergie krzyżowe o łagodnym i ostrym przebiegu

Do jednych z najłagodniejszych pod względem przebiegu należą alergie krzyżowe pyłku brzozy i innych bukowatych z owocami i warzywami. Tylko u około 9% osób występują objawy pozamiejscowe: duszności i napady astmy oskrzelowej. Objawy ze strony układu pokarmowego to wzdęcia, kolki, nudności oraz biegunka. Może pojawić się rumień, zaostrzenie wyprysku atopowego i pokrzywki skórnej. W skrajnych przypadkach dochodzi do obrzęku naczynioruchowego oraz wstrząsu anafilaktycznego.

Ciężkie objawy najczęściej dotyczą reakcji krzyżowych, za które odpowiadają homologiczne lipidowe białka transportowe.

Alergia krzyżowa i alergia pokarmowa – jak je odróżnić

Objawy alergii krzyżowej pojawiające się po spożyciu owoców, warzyw lub orzechów są często mylone z typową alergią pokarmową. Tymczasem to różne zjawiska. Jeśli przyczyną nadwrażliwości na jakiś składnik pokarmowy jest alergia krzyżowa, to reakcja alergiczna może pojawić się już po pierwszym spożyciu. W przypadku alergii pokarmowej najpierw musi dojść do wytworzenia swoistych przeciwciał przeciwko alergenowi i dopiero kolejny kontakt z tym alergenem wywołuje reakcję uczuleniową. W typowych alergiach pokarmowych biorą udział tzw. alergeny pokarmowe klasy pierwszej, inaczej zwane zwierzęcymi. Są mało wrażliwe na temperaturę i enzymy trawienne, dlatego szybciej aktywują układ immunologiczny i wywołują silniejsze, ogólnoustrojowe objawy kliniczne alergii. W przypadku reakcji krzyżowej mamy do czynienia z alergenami grupy drugiej, które są znacznie łatwiej unieszkodliwiane w układzie pokarmowym, dlatego reakcje ogólnoustrojowe są słabsze. Alergeny grupy drugiej są zdolne do uczulania jedynie w reakcjach krzyżowych.

Różnice między tymi dwoma typami alergii widać nie tylko w objawach, ale też w występowaniu. Alergie pokarmowe dotyczą głównie dzieci, natomiast reakcje krzyżowe częściej występują u osób dorosłych.

>> Alergia skórna - maści, kremy, balsamy i żele

Leczenie alergii krzyżowej

Opracowanie modelu postępowania w leczeniu przyczyn alergii krzyżowej stanowi duży problem kliniczny. Obecnie nie znamy skutecznego leczenia alergii krzyżowych. Stosujemy leczenie objawowe alergii wziewnych oraz metody zapobiegawcze:

• Jak dotąd najlepszym sposobem na poradzenie sobie z problemem alergii krzyżowych jest po prostu unikanie spożywania pokarmów, na które ta alergia występuje.
• Objawy alergii krzyżowej na składniki pożywienia pojawiają się najczęściej po spożyciu surowych produktów. Ponieważ wszelka obróbka termiczna powoduje zmniejszenie alergenności produktu, zaleca się spożywanie owoców i warzyw w formie przetworzonej. Gotowanie, mrożenie i inne metody konserwowania osłabiają aktywność alergenów do tego stopnia, że spożycie tak przygotowanych warzyw i owoców może całkowicie wyeliminować objawy reakcji krzyżowej.
• Osoby, u których wystąpiła reakcja ogólnoustrojowa, nie powinny spożywać uczulających pokarmów pod żadną postacią. Podobne zalecenia należy stosować wobec pacjentów zażywających inhibitory pompy protonowej lub H2 blokery, gdyż udowodniono nasilenie objawów reakcji krzyżowych przy jednoczesnym stosowaniu leków z tej grupy.
• Dobrym sposobem na zmniejszenie objawów alergicznych po spożyciu np. orzeszków ziemnych może być spożycie węgla aktywnego, który zwiąże białka alergenu w kompleksy niezdolne do połączenia z przeciwciałami IgE. U osób z cięższym przebiegiem alergii krzyżowej zaleca się posiadanie adrenaliny, by móc szybko zareagować, gdy pojawi się zagrożenie.

>> Domowe testy alergiczne

Immunoterapia w alergii krzyżowej

Trwają prace nad udoskonaleniem metod immunoterapii swoistej, polegającej na leczeniu przyczyny alergii i zmniejszeniu jej objawów. Terapia ta, zwana potocznie odczulaniem, polega na zmniejszeniu wrażliwości organizmu na dany alergen, by ostatecznie utrzymać długotrwałą immunotolerancję i zlikwidować objawy alergii. Obecnie stosowana immunoterapia swoista dobrze sprawdza się w przypadku alergii wziewnych, natomiast jak dotąd brak wystarczających dowodów naukowych na jej zastosowanie do wyeliminowania objawów krzyżowej reakcji pokarmowej i nie jest to leczenie z wyboru. Wprawdzie przeprowadzano badania wpływu immunoterapii na zmniejszenie objawów alergii krzyżowej pokarmowej, jednak jak dotąd obserwuje się duże różnice osobnicze na zastosowane odczulanie. U niektórych pacjentów poddawanych odczulaniu na pyłki roślin zaobserwowano pojawienie się reakcji uczuleniowej po spożyciu znacznie większych ilości alergizującego pokarmu niż przed zastosowaniem terapii. Efekty i skala obecnie stosowanego odczulania jest jednak niezadowalająca. Odkrywanie coraz to nowych komponentów odpowiedzialnych za alergie krzyżowe daje jednak nadzieję na szersze badania w tym zakresie i możliwe skonstruowanie takiej immunoterapii, która wyeliminuje również problem reaktywności krzyżowych w znacznie większym stopniu niż obecnie.

>> Kwalifikacja do immunoterapii – testy skórne. Czy odczulanie jest dla każdego?