Akatyzja polekowa – czym się objawia i jak ją leczyć?

Akatyzja – co to za zaburzenie?  

Termin pochodzi z języka greckiego i dosłownie oznacza „niezdolność do siedzenia”. Pacjenci opisują ten stan jako wewnętrzne rozedrganie lub nieustanny niepokój, który zmusza ich do poruszania nogami, rękami, chodzenia czy kołysania się. Akatyzja jest najczęściej związana z przyjmowaniem leków przeciwpsychotycznych, szczególnie typowych neuroleptyków I generacji, ale może również występować podczas stosowania innych leków, np. leków przeciwwymiotnych, przeciwpadaczkowych, obniżających ciśnienie, wspomagających leczenie uzależnienia od alkoholu i innych. Pojawia się najczęściej w ciągu kilku godzin lub dni (do 6 tygodni) od włączenia leku lub zwiększenia przyjmowanej dawki, choć może wystąpić nawet po wielu miesiącach przyjmowania danej substancji. Akatyzja może powodować duży dyskomfort, zaburzenia snu, a nawet agresję czy myśli samobójcze, szczególnie jeśli objawy są intensywne i utrzymują się przez dłuższy czas.

>> Neuroleptyki – lista, działanie, skutki uboczne

Akatyzja – objawy 

Akatyzja manifestuje się kombinacją objawów subiektywnych i obiektywnych: 

Objawy subiektywne: 

• poczucie wewnętrznego niepokoju połączone z napięciem zlokalizowanym zazwyczaj w kończynach, czasem też głowie i szyi, klatce piersiowej lub brzuchu, 

• przymus ciągłego ruchu, szczególnie w kończynach dolnych, 

• dyskomfort psychiczny, opisywany przez pacjentów jako wewnętrzne rozedrganie.  

Objawy obiektywne: 

• niezdolność do siedzenia lub stania w miejscu przez nawet krótki czas, 

• przechodzenie z nogi na nogę, 

• kroczenie do przodu i tyłu, 

• częsta zmiana pozycji ciała, 

• tupanie, 

• chodzenie bez przerwy dla rozładowania napięcia, 

• kołysanie się, 

• częste wstawanie i siadanie. 

Diagnostyka – jak rozpoznać akatyzję?  

Rozpoznanie akatyzji u pacjenta jest dużym wyzwaniem – zaburzenie to bywa mylone jest z zespołem niespokojnych nóg, zaburzeniami lękowymi, zespołem nadpobudliwości ruchowej, depresją agitowaną, pobudzeniem w otępieniu, stanami zatrucia (np. kokainą) czy zespołem abstynencyjnym (odstawiennym). Rozpoznanie akatyzji nie opiera się na obecności jednego konkretnego objawu. Wymaga kompleksowej oceny zarówno objawów subiektywnych, jak i obiektywnych oraz ich związku z farmakoterapią. Czasami wykonuje się też badania dodatkowe w celu wykluczenia innych przyczyn  jak zaburzenia metaboliczne, neurologiczne czy endokrynologiczne. 

>> ADHD u dorosłych – objawy. Jak leczyć ADHD u dorosłego?

Akatyzja – leczenie  

Celem leczenia jest regulacja stężenia aktywnych neuroprzekaźników, których ilość została zmieniona przez wprowadzone leki, a przez to złagodzenie zaburzeń ruchowych i subiektywnego niepokoju, poprawa jakości życia oraz zapobieganie powikłaniom. Zalecenia dla pacjentów z akatyzją to np.: 

• modyfikacja dotychczasowej farmakoterapii – zmniejszenie dawki leku przeciwpsychotycznego, zmiana leku na inny o niższym potencjale wywoływania akatyzji (często oznacza to przejście z neuroleptyków typowych I generacji na neuroleptyki II generacji, tzw. atypowe) czy stopniowe wprowadzanie nowych leków;  

• leczenie farmakologiczne – najczęściej za pomocą betablokerów takich jak propranolol czy metoprolol, rzadziej poprzez benzodiazepiny (klonazepam, lorazepam), leki antycholinergiczne, mianserynę, klonidynę i inne; 

• trening autogenny, medytacja, joga, ćwiczenia oddechowe i inne techniki relaksacyjne mogą pomóc w redukcji napięcia mięśniowego i subiektywnego poczucia niepokoju; 

• regularna aktywność fizyczna może pomóc w zmniejszeniu objawów ruchowych i poprawie samopoczucia; 

• unikanie substancji nasilających objawy, takich jak kofeina, nikotyna czy alkohol. 

>> Jak się uspokoić? Metody relaksacyjne, leki i zioła na uspokojenie

Przyczyny akatyzji – kto jest na nią szczególnie narażony?  

Akatyzja jest złożonym zaburzeniem, którego przyczyny nie są jeszcze w pełni wyjaśnione. Badania wskazują na kluczową rolę dysfunkcji przekaźnictwa nerwowego w ośrodkowym układzie nerwowym. Na podatność na rozwój akatyzji mogą mieć wpływ również czynniki genetyczne. Pośród czynników ryzyka wystąpienia akatyzji wymienia się:  

• przyjmowanie wysokich dawek leków przeciwpsychotycznych (neuroleptyków I generacji, znacznie rzadziej II generacji) oraz dawek standardowych u pacjentów wrażliwych; 

• szybkie zwiększanie dawki, nagłe odstawienie leku lub zmiany w terapii; 

• stosowanie leków o wysokim potencjale blokowania receptorów D2; 

• stosowanie leków antydepresyjnych, zwłaszcza SSRI; 

• płeć żeńską; 

• obecność zaburzeń afektywnych; 

• niewydolność wątroby lub nerek wpływająca na metabolizm leków. 

>> Automasaż twarzy - co nam daje i jak go wykonać?