Zespół niespokojnych nóg (RLS) – objawy, co pomaga, jak zasnąć?

Zespół niespokojnych nóg – objawy

Zespół niespokojnych nóg, RLS (od ang. restless legs syndrome, w opracowaniach używa się również nazw choroba Willisa – Ekboma lub choroba Ekboma) może mieć około 5% ludzi na świecie z przewagą kobiet i niewielkim odsetkiem przypadków wśród dzieci. Najczęściej opisywane to parestezjez przodu podudzia (goleni):drętwienie, swędzenie, mrowienie, kłucie, drganie, pełzanie w nogach, odczucia związane z temperaturą (palenie skóry lub niewytłumaczalny chłód), czasem dolegliwości bólowe i silna potrzeba poruszania nogami, by te odczucia złagodzić. Sami pacjenci z zespołem niespokojnych nóg często określają je jako dziwne, wręcz absurdalne.

Parestezje wzmagają się podczas długiego pozostawania w jednej pozycji (np. podczas dalekiego lotu lub seansu w kinie), w spoczynku, w godzinach wieczornych i nocą, przez co mogą zaburzać sen (potrzeba wstania z łóżka i chodzenia po pokoju, wykonania masażu, wzięcia kąpieli itp.). Mają też zmienne natężenie, np. możesz czuć kilka dni całkowitej ulgi po długim okresie silnych dolegliwości.

Skąd się bierze RLS?

Zespół niespokojnych nóg klasyfikowany jest jako choroba neurologiczna, nie ma jednak pewności co do jego przyczyn – może być spowodowany zmianami w neuroprzekaźnictwie dopaminy, co prowadzi do nieprawidłowego wykorzystania żelaza przez mózg. Może być również dziedziczny – niektóre badania wykazują, że aż 40% do 90% osób z RLS ma co najmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzica, rodzeństwo lub dziecko) cierpiącego na tę chorobę. Są też przypadki RLS związane z innymi zaburzeniami neurologicznymi lub somatycznymi, przyjmowanymi lekami lub substancjami.

Możliwe przyczyny i czynniki ryzyka wystąpienia zespołu niespokojnych nóg:

• niedobory żelaza i związana z tym niedokrwistość
• niedobory magnezu
• ciężka niewydolność nerek
• neuropatie
• ciąża
• cukrzyca
• mocznica
• choroba Parkinsona
• niektóre choroby autoimmunologiczne, np. stwardnienie rozsiane
• przyjmowanie niektórych leków stosowanych m.in. w leczeniu nudności, alergii, padaczki i schorzeń psychicznych
• spożywanie alkoholu i napojów kofeinowych
• palenie papierosów i innych produktów zawierających nikotynę

Zespół niespokojnych nóg w okresie ciąży

Szacuje się, że objawów RLS doświadcza nawet 20% przyszłych mam, z największym nasileniem  w trzecim trymestrze ciąży. Przyczyną mogą być zmiany hormonalne, zwłaszcza wzrost poziomu estrogenów oddziałujących na  funkcjonowanie układu nerwowego, a także zwiększone zapotrzebowanie organizmu na żelazo. Czynnikiem ryzyka jest też ograniczona aktywność fizyczna kobiet w ostatnim trymestrze (brak ruchu sprzyja zaostrzeniom objawów RLS). Po porodzie choroba zwykle samoistnie ustępuje.   

Zespół niespokojnych nóg – diagnoza

Jeśli podejrzewasz zespół niespokojnych nóg, pójdź do poradni neurologicznej. Lekarz postawi diagnozę na podstawie szczegółowego wywiadu, badania neurologicznego i badań pomocniczych –przede wszystkim badań krwi, pozwalających wykluczyć cukrzycę, problemy z nerkami i wątrobą, a także oznaczyć poziomy żelaza i magnezu bardzo ważne w diagnostyce zespołu niespokojnych nóg. 

Test na zespół niespokojnych nóg

1. Czy odczuwasz w kończynach dolnych mrowienie, drętwienie lub inne parestezje, które zmuszają cię do wykonania ruchu? TAK/NIE
2. Czy objawy nasilają się w czasie spoczynku, zwłaszcza gdy już leżysz w łóżku i starasz się zasnąć? TAK/NIE
3. Czy ulgę przynosi ci poruszanie nogami, dolegliwości zmniejszają się w czasie ruchu? TAK/NIE
4. Czy odczuwasz konsekwencje problemów z nogami w postaci gorszej jakości snu? TAK/NIE

Im więcej odpowiedzi TAK, tym bardziej prawdopodobna jest diagnoza zespołu niespokojnych nóg. Nawet jedno TAK to wystarczający powód, by skonsultować się z lekarzem.

Jak zasnąć z zespołem niespokojnych nóg?

Podstawą terapii RLS jest leczenie choroby podstawowej i suplementowanie żelaza lub magnezu w razie niedoborów (dietoterapia lub przepisane przez lekarza preparaty). Po trzymiesięcznej suplementacji żelazem następują badania kontrolne. Uwaga – żelazo przyswoisz lepiej, jeśli podasz je z witaminą C.

W przypadku braku rezultatów leczenia lekarz może zadecydować o włączeniu terapii lekami dopaminergicznymi – w Polsce najczęściej stosuje się lewodopę, ropinirol, rotygotynę i pramipeksol. W rzadkich przypadkach włącza się leczenie przeciwpadaczkowe, najczęściej gabapentynę i pregabalinę, małe dawki leków opioidowych (np. oksykodon, metadon, kodeina), czasami również łagodne środki nasenne.  

>> Jak spać, żeby się wyspać – ile godzin snu potrzebujemy?

Co pomaga na zespół niespokojnych nóg?

Leczenie farmakologiczne nie zawsze przynosi oczekiwane skutki, obciążone jest też licznymi działaniami niepożądanymi. Pomocne mogą być działania niefarmakologiczne, w tym: 

• higiena snu (utrzymywanie sprzyjającej odpoczynkowi atmosfery w sypialni, wyciszenie się przed snem, wykluczenie z diety alkoholu i kofeiny zwłaszcza po godzinie 15).
• regularne ćwiczenia – badania wykazały, że u znacznego odsetka pacjentów z RLS zaobserwowano poprawę stanu zdrowia i mniejsze problemy ze snem po sześciu tygodniach stosowania programu ćwiczeń fizycznych.
• urządzenia kompresyjne – pneumatyczne urządzenia uciskowe (opaski czy nogawki podłączone do generatora ciśnienia) zwiększają przepływ krwi w kończynach dolnych, co u niektórych pacjentów łagodzi objawy RLS. Niektórym pomaga spanie pod kołdrami obciążeniowymi oraz korzystanie z mat akupresurowych.   
• masaże i gorące kąpiele – masaż, kąpiel lub polewanie nóg gorącą wodą z prysznica przynosi ulgę, podobnie jak pocieranie skóry szczotką z twardym włosiem, nacieranie skóry amolem lub kamforą, smarowanie nóg żelem z kasztanowca.

>> Kompresjoterapia – co to jest, czy dotyczy tylko kończyn dolnych, jakie są przeciwwskazania?