Kompresjoterapia – co to jest, czy dotyczy tylko kończyn dolnych, jakie są przeciwwskazania?

Co to jest kompresjoterapia? 

Kompresjoterapia, czyli terapia uciskiem, polega na wywieraniu mechanicznego, stopniowanego ucisku na kończyny, co wspomaga odprowadzanie z nich krwi żylnej i chłonki. Jest jedną z podstawowych form terapii wykorzystywanych w leczeniu niewydolności układu żylnego i limfatycznego (układy te w przeciwieństwie do naczyń tętniczych nie mają grubej warstwy mięśni gładkich wspomagającej transport krwi i limfy; ich działanie zależy m.in. od skurczów mięśni szkieletowych lub prawidłowego działania zastawek. Gdy te mechanizmy zawodzą, krew i chłonka mają utrudniony przepływ, co przyczynia się m.in. do powstawania zastojów i obrzęków.)

Bandaże, uciskowe wyroby medyczne, aparaty do kompresjoterapii 

Do wywarcia ucisku niezbędnego w kompresjoterapii wykorzystywane są: 

• uciskowe wyroby medyczne – to bielizna uciskowaw formie skarpetek, pończoch, podkolanówek. Dobierana jest do wielkości kończyny i wedle stopnia nacisku (im większy stopień, tym mocniejszy nacisk); 
• bandaże – specjalistyczne produkty do owinięcia kończyny; w przeciwieństwie do bandaży dostępnych w apteczce pierwszej pomocy wykazują małą elastyczność; 
• aparaty pneumatyczne – dostępne m.in. w gabinetach fizjoterapeutycznych. Aparaty mają specjalne mankiety, do których pacjent wkłada ręce lub nogi. Następnie w sposób mechaniczny następuje stopniowe wywieranie ucisku. 

Kiedy stosuje się kompresjoterapię?

• Kompresjoterapia wykorzystywana jest najczęściej w profilaktyce oraz leczeniu chorób kończyn dolnych, takich jak niewydolność żylna, żylaki, obrzęki nóg (limfatyczne, pourazowe, pooperacyjne), zapalenie żył głębokich, zakrzepica żył głębokich, owrzodzenia żylne. 
• Kompresjoterapię stosuje się również ukobiet w ciąży jako profilaktykę obrzęków i żylaków. 
• Pomimo głównego wykorzystania w schorzeniach nóg kompresjoterapia ma również zastosowanie w terapii kończyn górnych. Leczenie uciskiem jest szczególnie pomocne w przypadkukobiet po zabiegu mastektomii. U tych pacjentek bardzo często zostają usunięte pachowe węzły limfatyczne, co powoduje zastój oraz obrzęk limfatyczny w ramieniu. W tym przypadku kompresjoterapia obejmuje dłoń, przedramię i ramię.  

Kompresjoterapia u osób zdrowych 

Leczenie uciskiem stosowane jest profilaktycznie w przypadku długotrwałego spędzania czasu w pozycji siedzącej lub leżącej, np. w trakcie podróży. U osób, które często i długo pozostają w wymuszonej pozycji, działanie grawitacji wraz z ograniczoną pracą mięśni szkieletowych może przyczyniać się do powstawania zastojów i obrzęków. 

Sportowcy z kolei korzystają z aparatów pneumatycznych dla regeneracji potreningowej. Często można zauważyć także biegaczy długodystansowych w skarpetkach kompresyjnych – zwiększają wydolność mięśni w trakcie biegu. 

>> Zdrowe nogi i stopy

Kompresjoterapia – przeciwwskazania 

Wśród przeciwskazań do kompresjoterapii można wymienić: 

• ból pojawiający się podczas terapii, 
• zaawansowaną cukrzycę przebiegającą z neuropatią cukrzycową, 
• niewydolność serca, 
• zapalenie skóry, mięśni lub tkanki podskórnej w obrębie kończyny, 
• reakcję alergiczną na wyroby uciskowe. 

Jak przeprowadzać kompresjoterapię?

Sposoby stosowania kompresjoterapii zależą od wykorzystywanych przyrządów, jest jednak kilka uniwersalnych zasad: 

• wywierany nacisk musi być zróżnicowany i stopniowany – zakończenia kończyn (stopy, dłonie) uciska się najmocniej i stopniowo zmniejsza się ucisk bliżej tułowia;  
• kompresjoterapię najczęściej wykonuje się rano, zaraz po przebudzeniu; o tej porze obrzęk jest najmniejszy, więc wzrasta skuteczność leczenia; 
• wyroby kompresyjne należy ściągnąć wieczorem przed pójściem spać; 
• u pacjentów, którzy stosują również masaże limfatyczne, kompresjoterapia powinna być przeprowadzana po zabiegu; pozwala to utrzymać efekt wykonanego masażu; 
• podczas kompresjoterapii z kończyn należy zdjąć wszelką biżuterię i zegarki, 

Kompresjoterapia powinna być stosowana przez cały czas trwania choroby. W zależności od schorzenia może być to kilka tygodniu do czasu zmniejszenia się obrzęku pourazowego lub całe życie w przypadku przewlekłej niewydolności żylnej. 

>> Skarpety, podkolanówki i rajstopy medyczne

Co oznaczają stopnie kompresjoterapii?

Nacisk wywierany przez bieliznę uciskową podzielony jest na cztery stopnie, w których najniższy oznacza najmniejszy nacisk. Jest on mierzony w milimetrach słupa rtęci (mmHg): 

• I stopień - lekki ucisk: 18-21 mmHg 
• II stopień - średni ucisk: 23-32 mmHg 
• III stopień - mocny ucisk: 34-46 mmHg 
• IV stopień - bardzo mocny ucisk: > 49 mmHg 

Ucisk dobiera się w zależności od zaawansowania choroby – robi to lekarz, który najpierw wyklucza potencjalne przeciwwskazania do stosowania wyrobów kompresyjnych. 

Kompresjoterapia I stopnia (czyli taka, w której wykorzystywane są wyroby kompresyjne z naciskiem do 21 mmHg) wykorzystywana jest w profilaktyce chorób, np. u osób z predyspozycjami genetycznymi do występowania żylaków, kobiet w I trymestrze ciąży czy podczas długotrwałego przebywania w jednej pozycji. 

Kompresjoterapia II stopnia (ucisk do 32 mmHg) wykorzystywana jest, gdy objawy choroby już występują. Stosuje się ją u osób z zawansowanymi żylakami, kobiet w II i III trymestrze ciąży lub pacjentów z obrzękami pooperacyjnymi. 

Kompresjoterapia III i IV stopnia (odpowiednio do 46 mmHg i powyżej 49 mmHg) wykorzystywana jest w bardzo zaawansowanych chorobach naczyń żylnych i limfatycznych. Powinny stosować ją m.in. osoby z bardzo dużymi obrzękami kończyn, owrzodzeniami żylnymi oraz przewlekłą niewydolnością żylną. 

Jak zakładać wyroby uciskowe? 

Zakładanie bielizny uciskowej może sprawić trudności, szczególnie w przypadku korzystania ze znacznego ucisku. Najłatwiejszym sposobem jest wywinięcie bielizny na lewą stronę, a następnie stopniowe naciąganie jej na nogę.  

Pamiętaj, aby wygładzić wszystkie fałdy powstające podczas nakładania bielizny. 

Uciskowe wyroby medyczne przeznaczone są do wielokrotnego użytku. Można je prać według zaleceń producenta. Ważne jednak, aby pamiętać, że z czasem ich nacisk może się zmniejszyć. Z tego powodu po kilku miesiącach należy wymienić je na nowe. 

Jak wiązać bandaże kompresyjne? 

W przypadku bandażowania kompresyjnego ważne jest odpowiednie dobranie bandaża do potrzeb pacjenta. Zwykle bierze się pod uwagę: 

• rozciągliwość bandaża - w kompresjoterapii wykorzystywane są najczęściej mało rozciągliwe bandaże, co umożliwia stawianie oporu żyłom i zmniejszanie zastojów krwi, 
• szerokość bandaża - dobierana jest do obszaru bandażowanego ciała. Węższe stosuje się na mniejsze obszary (stopa, ręka), a szersze na większe. 

Przed bandażowaniem na kończyny stosuje się specjalną wyściółkę, która chroni skórę. Takim materiałem wyścielającym może być np. opaska piankowa dostępna w sklepach medycznych. 

Bandażowanie rozpoczyna się od najdalszych części ciała (np. stopy lub ręki). Każde owinięcie powinno zachodzić na poprzednie. Należy zwrócić uwagę, aby bandaż był nakładany równo i nie pojawiały się na nim zmarszczki ani zawinięcia. Aplikacja wymaga wykorzystania wielu bandaży w celu objęcia całego rejonu i wytworzenia odpowiedniego nacisku. Najlepiej użyć np. dwóch bandaży różnej szerokości – węższy na stopę, a szerszy na podudzie. 

Ważne jest, aby nie używać powszechnie stosowanych zapinek do bandaży, które mogą podrażnić skórę. Do utrzymania bandaża w odpowiednim miejscu można za to użyć samoprzylepnego plastra. 

Podstawą prawidłowego bandażowania kompresyjnego jest wytworzenie odpowiedniego nacisku. Dlatego na początku terapii lekarz lub fizjoterapeuta powinien zaprezentować poprawne wykonanie bandażowania.

>> Kremy, żele i maści na żylaki, tabletki