Obrzęk limfatyczny - przyczyny i leczenie. Jak się go pozbyć?

Co to jest obrzęk limfatyczny?

Obrzęk limfatyczny jest spowodowany zastojem chłonki w tkankach organizmu. Najczęściej obejmuje skórę oraz tkankę podskórną. Chłonka, inaczej nazywana limfą, jest płynem zawierającym dużą ilośc komórek układu odpornościowego i białek, lecz dokładny jej skład może się różnić w zależności od narządu z którego jest zbierana. Prawidłowo chłonka wnika do otwartych naczyń limfatycznych i dalej transportowana jest przez większe naczynia aż do przewodu piersiowego i przewodu piersiowego dodatkowego. Przewody te łączą się z żyłami i limfa miesza się z krwią. Obrzęk limfatyczny powstaje, gdy dochodzi do zmian w naczyniach limfatycznych lub do uszkodzenia układu chłonnego poprzez uraz lub chorobę. Długi czas utrzymywania się takiego stanu prowadzić może do deformacji ciała oraz zmian skórnym, co nazywane jest słoniowacizną.

Obrzęk limfatyczny - przyczyny

Ze względu na przyczyny powstawania obrzęków limfatycznych, dzieli się je na pierwotne oraz wtórne. Pierwotne obrzęki są wrodzone. Mogą być sporadyczne lub występować w rodzinie. Zdarzają się również obrzęki związane z zaburzeniem rozwojowym, przykładowo zespołem Turnera, zespołem Noonan lub zespołem Proteusza.

Do przyczyn wtórnych obrzęków należą:

• Urazy
• Stany zapalne - powikłane zapalenia skóry, naczyń lub węzłów chłonnych
• Choroby pasożytnicze - przykładowo filaroza
• Choroby tkanki łącznej - zdarza się, że obrzęki limfatyczne pojawiają się w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów, twardziny układowej lub łuszczycowego zapalenia stawów
• Przewlekła niewydolność żylna - sprzyja powstawaniu obrzęków żylno-limfatycznych
• Otyłość oraz masywne obrzęki tłuszczowe
• Nowotwory - obrzęki mogą pojawić się w wyniku zajęcia węzłów chłonnych przez naciek nowotworowy. Tego typu objaw pojawia się przykładowo w raku piersi, raku jajnika, raku szyjki macicy, a także raku gruczołu krokowego, chłoniakach i zaawansowanych rakach odbytnicy.
• Przyczyny jatrogenne - obrzęki limfatyczne mogą być wywołane leczeniem operacyjnym oraz radioterapią nowotworów, a także operacjami naczyniowymi

Obrzęk limfatyczny - gdzie się pojawia?

Obrzęk limfatyczny może mieć różne lokalizacje. Obrzęk limfatyczny nóg może być jednostronny lub obustronny, obejmować stopę, kostkę, a także łydkę oraz udo. Obrzęk ręki również może zajmować zarówno samą dłoń jak i przedramię, ramię i bark. Rzadziej zdarzają się obrzęki innych części ciała, takich jak głowa, szyja lub narządy płciowe.

Obrzęk limfatyczny - objawy

Objawy charakterystyczne dla obrzęku limfatycznego mogą się różnić w zależności od stadium zaawansowania problemu oraz miejsca i przyczyny jego występowania. Wyróżnia się cztery etapy zaawansowania obrzęku. Należą do nich:

• 0 - w tej fazie obrzęk jeszcze nie jest widoczny, lecz dochodzi do upośledzenia odpływu limfy
• 1 - obrzęk jest widoczny, ale ustępuje po odpoczynku nocnym lub pozycji z obrzękniętą kończyną uniesioną w górę
• 2 - uniesienie kończyny nie pozwala na całkowite zniknięcie obrzęku
• 3 - obrzęk jet utrwalony, pojawiają się zmiany troficzne na skórze oraz deformacja kończyny

W początkowych etapach obrzęk jest miękki i ciastowaty, co oznacza, że po uciśnięciu go palcem pozostaje wgłębienie. Z czasem staje się coraz twardszy i nieprzesuwalny. Pojawiają się fałdy skórne i deformacja objętej obrzękiem części ciała. W obrębie zajętego miejsca zanika owłosienie oraz gruczoły potowe i łojowe, przez co skóra staje się sucha i łuszcząca. Mogą pojawiać się punktowe ogniska limfotoku. Paznokcie żółkną, łatwo się łamią i kruszą. Jeśli obrzęk zajmuje kończynę dolną, charakterystyczny jest objaw Stemmera, polegający na lokalizacji obrzęku szczególnie w obrębie przodostopia i nasady drugiego palca stopy, co sprawia, że skóra w tym miejscu nie daje się uchwycić w fałd.
Narastanie obrzęku limfatycznego powoduje również skłonność do nawracających zakażeń  skóry oraz tkanki podskórnej.

Obrzęk limfatyczny a zakrzepica żylna

Obrzęk limfatyczny zawsze wymaga różnicowania z innymi jednostkami chorobowymi. Jedną z nich jest zakrzepica żył głębokich. Jest ona spowodowana powstaniem w żyle zakrzepu, który utrudnia odpływ krwi. Pojawia się głównie w żyłach kończyn dolnych oraz miednicy i zazwyczaj obejmuje jedną kończynę. Poza obrzękiem nogi pojawiają się objawy takie jak ból łydki w czasie chodzenia lub nawet w spoczynku, bolesność podczas ucisku, ucieplenie kończyny, poszerzenie żył powierzchownych i zacienienie lub zaczerwienienie skóry, a także podwyższona temperatura ciała. Dolegliwości pojawiają się nagle i szybko narastają. Odpowiednio szybkie zgłoszenie się do lekarza jest niezwykle istotne, gdyż powikłaniem choroby może być zagrażająca życiu zatorowość płucna.

>> Internista w CM Świat Zdrowia

Obrzęk limfatyczny - leczenie

Niestety nie istnieją leki, które pozwalają na wyleczenie obrzęku limfatycznego. Żadne tabletki ani maści nie zlikwidują problemu. Leki dostępne w aptekach bez recepty zawierają zazwyczaj substancje zmniejszające przepuszczalność naczyń, takie jak wyciąg z ruszczyka lub wyciąg z nasion kasztanowca, dobesylan wapnia lub hesperydyna. Mogą być stosowane pomocniczo, jeśli taką decyzję podejmie lekarz, lecz same nie wpływają na redukcję obrzęku limfatycznego. 
Skuteczne leczenie wymaga kompleksowej terapii obejmującej zarówno drenaż limfatyczny i kompresjoterapię, jak i specjalną gimnastykę odbarczającą. W niektórych przypadkach lekarz może zadecydować również o konieczności liposukcji lub leczenia mikrochirurgicznego, które polega na wytwarzaniu połączeń limfatyczno-żylnych lub przeszczepie węzłów chłonnych.

Obrzęk limfatyczny - fizjoterapia

Fizjoterapię obrzęków limfatycznych można podzielić na manualny drenaż limfatyczny, kompresjoterpię i ćwiczenia poprawiające odpływ limfy. Należy pamiętać, że optymalne efekty można uzyskać jedynie stosując kombinację wszystkich dostępnych metod. Wykorzystywane pojedynczo rzadko dają zadowalający rezultat.

Manualny drenaż limfatyczny

Manualny drenaż limfatyczny jest techniką masażu mającą na celu pobudzenie aktywności naczyń limfatycznych i odprowadzenie powstałego obrzęku. Masaż zaczyna się od części ciała nieobjętych bezpośrednio obrzękiem, a następnie stopniowo przechodzi na zajęty obszar. Wykonywane ruchy są kombinacją ruchów okrężnych, obrotowych oraz pompujących. Niezwykle istotne jest, aby masaż był wykonywany przez odpowiednio przeszkolonego specjalistę, gdyż niepoprawne uciskanie zajętej okolicy może przynieść więcej szkody niż pożytku. Istnieje możliwość wykonywania masażu samemu, w celu podtrzymania efektów, lecz powinno się to odbywać po przeszkoleniu przez specjalistę.

Kompresjoterapia

Kompresjoterapia opiera się na zastosowaniu ucisku zewnętrznego do zredukowania obrzęku. Wspomaga to odpływ zgromadzonego płynu do niezajętych obrzękiem części ciała poprzez poprawę transportu chłonki i stymulację pompy mięśniowej, a także zmniejsza zwłóknienia w tkance podskórnej. Specjaliści wykorzystują zazwyczaj bandażowanie wielowarstwowe. Pierwszą warstwą nakładaną bezpośrednio na skórę jest bawełniana pończocha lub rękaw. Każdy palec wymaga przy tym zabandażowania osobno. Następną warstwą jest bandaż z waty, który chroni kończynę oraz wchłania ewentualne wycieki chłonki. Dopiero trzecią warstwą są bandaże o niskim stopniu rozciągliwości, nakładane spiralnie. Podczas owijania kończyny należy odpowiednio dobrać ucisk. Zbyt mocne ściśnięcie kończyny może bowiem wywołać jej niedokrwienie. Podczas bandażowania wykorzystuje się również technikę stopniowania ciśnienia, czyli stosowania większego ucisku w dalszych częściach kończyny i zmniejszania go na częściach bliższych.

Ćwiczenia poprawiające odpływ limfy

Aktywność fizyczna naturalnie poprawia krążenie chłonki w organizmie. W przypadku osób z obrzękiem chłonnym wykonywane ćwiczenia nie mogą być jednak zbyt intensywne. Zaleca się aktywność bez dodatkowego obciążenia lub z obciążeniem minimalnym. U osób ze znacznym obrzękiem, deformującym kończynę utrudnione może być poruszanie się, nad czym również można pracować odpowiednią gimnastyką. Nie ma niestety uniwersalnego zestawu ćwiczeń odpowiednich dla każdego. Najlepiej jest udać się do fizjoterapeuty, który zaleci indywidualnie dobraną gimnastykę oraz nauczy pacjenta jak ćwiczyć poprawnie.

Kompresja pneumatyczna

Kompresja pneumatyczna jest coraz częściej wykorzystywana jako dodatkowy element terapii. Wymaga skorzystania ze specjalnego urządzenia, zakładanego na obrzękniętą kończynę. Jego mankiet rytmicznie wypełnia się powietrzem, co daje efekt pneumatycznego masażu.

Kinesio Taping

Kinesio taping także może być wartościowym uzupełnieniem terapii obrzęku limfatycznego. Polega on na naklejaniu na skórę specjalnych taśm elastycznych. Mechanizm działania opiera się w tym przypadku na naciąganiu skóry i tworzeniu przestrzeni między nią a powięzią, co ułatwia odpływ limfy z zajętych obrzękiem obszarów.

>> Taśmy do tapingu, taśmy kinezjologiczne, taśmy dla sportowców

Obrzęk limfatyczny - co robić w domu?

FIzjoterapia obrzęku powinna być prowadzona przez profesjonalistów, gdyż samemu łatwo jest wykonać zabiegi niepoprawnie i wyrządzić sobie jedynie większą krzywdę. Po uzgodnieniu z lekarzem lub fizjoterapeutą można wprowadzić również domowe metody walki z obrzękiem. Do skutecznych metod należy korzystanie z gotowych materiałów uciskowych, takich jak uciskowe pończochy lub rękawy. Dobór tego typu produktów wymaga wymierzenia kończyny oraz dobrania odpowiedniego stopnia ucisku.
W domu można wykonywać również zalecone przez fizjoterapeutę ćwiczenia i automasaże.

>> Automasaż twarzy – co nam daje i jak go wykonać?