Na poziom cukru we krwi wpływ mają nie tylko węglowodany, jak przez długi czas sądzono, ale także białka i tłuszcze. Dlatego też diabetycy powinni zwracać uwagę na całościowy skład swoich posiłków i dawkować insulinę nie tylko w oparciu o wymienniki węglowodanowe, ale również tzw. wymienniki białkowo-tłuszczowe.
Wymienniki białkowo-tłuszczowe – czym są i jak je obliczać?
Przed upowszechnieniem się leczenia cukrzycy za pomocą pompy insulinowej sądzono, że jedynie węglowodany mają przełożenie na glikemię. Węglowodany, inaczej cukry, to składniki odżywcze, których głównym zadaniem jest dostarczenie do organizmu energii. Aby ułatwić osobom chorującym na cukrzycę szacowanie posiłków pod kątem zawartych w nich węglowodanów, wprowadzono pojęcie wymiennika węglowodanowego, czyli takiej ilości produktu spożywczego, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych. Idea wymienników, jak sama nazwa wskazuje, polegała na tym, by pacjent mógł wymieniać jeden produkt spożywczy na inny, który w bardzo podobny sposób wpłynie na poziom cukru we krwi. Żonglowanie wymiennikami miało zapewniać pacjentom stabilną glikemię poposiłkową.
Czytaj więcej: Co to są wymienniki węglowodanowe?
Hiperglikemia poposiłkowa a białko i tłuszcz
Zauważenie zależności pomiędzy spożywaniem białka i tłuszczu a wzrostem poziomu cukru we krwi zawdzięczamy polskiej diabetolog prof. Ewie Pańkowskiej. Jako jedna z pierwszych leczyła dzieci i młodzież z cukrzycą typu 1. pompami insulinowymi, które w latach 90. zaczęły być sponsorowane przez Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy. Zauważyła wówczas, że po tym, jak na szpitalną kolację był podawany posiłek bogaty w białko i tłuszcze, rano wszyscy pacjenci na oddziale mieli mniej lub bardziej podwyższony poziom cukru we krwi. To nie mógł być przypadek.
Obserwacje prowadzone w tym kierunku przyniosły potwierdzenie, że spożywanie posiłków bogatych w białko, ale przede wszystkim zawierających spore ilości tłuszczu, przekłada się na wzrost poziomu cukru we krwi, z tą różnicą, że nie bezpośrednio po ich spożyciu, ale w ciągu kilku, a nawet kilkunastu godzin. Wtedy pojawiła się idea stworzenia nowej miary, czyli właśnie wymiennika białkowo-tłuszczowego, aby ułatwić diabetykom dawkowanie insuliny na posiłki bogate w tłuszcz i białko.
Ile kalorii ma białko i tłuszcz? Jak obliczać WBT?
1 wymiennik białkowo-tłuszczowy (WBT) to inaczej 100 kcal pochodzących z białka i tłuszczu. Dla przykładu 100 g schabu zawiera 230 kcal, więc 230 : 100 = 2,3 WBT. Mięso to tylko i wyłącznie białko i tłuszcze, nie zawiera węglowodanów ani błonnika, zatem przy kaloryczności takich produktów trzeba jedynie podzielić przez 100. Jeśli nie znamy kaloryczności produktu, trzeba sprawdzić jego skład. 100 g wspomnianego schabu zawiera 14 g tłuszczu i 24 g białka. Musimy pamiętać o tym, że 1 g białka dostarcza 4 kcal, a 1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal. A zatem 14 x 9 = 126 kcal z tłuszczu oraz 24 x 4 = 96 kcal z białka. 126 + 96 = 222 kcal. 222 : 100 = 2,2 WBT.
>> TU dowiesz się dokładnie, jak obliczać wymienniki białkowo-tłuszczowe. Przykłady! <<
Wymienniki białkowo-tłuszczowe a insulina
Wymienniki białkowo-tłuszczowe pomocne są przede wszystkim osobom, które podają insulinę pompą insulinową. Po zauważeniu zależności pomiędzy tłustymi i białkowymi posiłkami a hiperglikemią poposiłkową producenci pomp wzbogacili urządzenie o nowe funkcjonalności – bolus przedłużony i bolus złożony.
Skoro WBT podnoszą poziom cukru we krwi nie tyle gwałtownie, co długotrwale, wprowadzono możliwość rozłożenia dawki insuliny na określony czas. Obliczono, że im więcej tłuszczu zawiera dany posiłek, tym czas, na jaki ustawia się bolus przedłużony, musi być dłuższy. W przypadku tak tłustych dań jak pizza wynosi on nawet 8–12 godzin.
Osoby, które podają insulinę penami nie mają takich możliwości rozciągnięcia w czasie dawki podawanej insuliny, niemniej i one powinny zdawać sobie sprawę z tego, że duże ilości białka i tłuszczu będą skutkowały u nich odsuniętą w czasie hiperglikemią poposiłkową. Aby jej zaradzić, trzeba monitorować glikemię po posiłku i w odpowiednim momencie dostrzyknąć dawkę korekcyjną.
Czytaj także: Co to jest indeks glikemiczny i jakie jest jego zastosowanie
Najczęściej zadawane pytania dotyczące wymienników białkowo-tłuszczowych
Wymiennik białkowo-tłuszczowy określa równowartość 100 kcal, pochodzących z białka i tłuszczu. Jest to jeden ze sposobów regulacji diety, który ma na celu kontrolowanie poziomu glukozy we krwi i zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości składników odżywczych. Aby wyliczyć WBT, należy znać gramaturę, kaloryczność i skład poszczególnych produktów spożywczych. Tę metodę komponowania posiłków wykorzystują głównie pacjenci korzystający z pompy insulinowej.
WW to wymienniki węglowodanowe i określają 10 g węglowodanów przyswajalnych bez zawartości błonnika pokarmowego. Oznacza to, że 1 WW wyraża ilość danego produktu spożywczego, który zawiera 10 g węglowodanów.
WBT to wymiennik białkowo-tłuszczowy, stanowiący równowartość 100 kcal pochodzących z białka i tłuszczu.
WW i WBT powinny być stosowane równolegle, aby móc precyzyjnie określić dawki insuliny do przyjmowanych posiłków.
Do obliczenia WW i WTB niezbędna jest znajomość gramatury, kaloryczności oraz składu poszczególnych produktów spożywczych. Można w tym celu skorzystać ze specjalnych kalkulatorów, które automatycznie wyliczają wartości i określają dawkę insuliny. Pomocne mogą okazać się też gotowe tabele, zawierające spis najpopularniejszych produktów wraz z podaną ilością wymienników. Obliczenia można wykonać samodzielnie, wiedząc, że 1 WW to 10 g węglowodanów, 1 g tłuszczu zawiera 9 kcal, a 1 gram białka to równowartość 4 kcal.
WBT to metoda opracowana z myślą o osobach, które korzystają z pompy insulinowej. Urządzenie można zaprogramować tak, aby podawało ustaloną dawkę insuliny w określonym czasie. W tym celu stosuje się przeliczniki wymienników węglowodanowych oraz białkowo-tłuszczowych ustalone przez lekarza. Przyjmuje się, że na 1 WBT podaje się taką samą ilość insuliny, co dla 1 WW. Dawki zależą jednak od wieku pacjenta, stanu zdrowia oraz indywidualnych potrzeb organizmu.
