Wodogłowie – czy zbieranie się płynu w mózgu może się cofnąć?

Co to jest wodogłowie?

Podczas wodogłowia w komorach mózgu nadmiernie gromadzi się płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR). Powstaje on w naszym organizmie fizjologicznie – dziennie około 500 ml, w prawidłowych warunkach jest jednak wchłaniany do naczyń krwionośnych. W zależności od przyczyny powstawania wodogłowia dzielimy je na:

• wodogłowie obstrukcyjne – problem leży w blokadzie swobodnego przepływu płynu przez układ komorowy, co uniemożliwia jego wchłanianie w przestrzeni podpajęczynówkowej. Najczęstszą przyczyną są guzy ośrodkowego układu nerwowego, torbiele oraz wady wrodzone;
• wodogłowie komunikujące – przyczyną jest nadprodukcja płynu mózgowo-rdzeniowego lub upośledzenie wchłaniania w kosmkach opony pajęczej. Do możliwych przyczyn takiego stanu należą zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, krwawienia domózgowe i również wady wrodzone.

Wodogłowie normotensyjne czy choroba Alzheimera?

Wodogłowie może pojawić się zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Szczególnym jego przypadkiem jest wodogłowie normotensyjne – obserwuje się je niemal wyłącznie u osób po 70. roku życia. Opisano je po raz pierwszy w 1965 roku (przez Salomona Hakima i Raymonda Adamsa) jako zaburzenie, któremu towarzyszy triada charakterystycznych objawów (tzw. triada Hakima):

• zaburzenia chodu,
• nietrzymanie moczu,
• zaburzenia procesów poznawczych.

Objawy wodogłowia normotensyjnego mogą przypominać chorobę Alzheimera – szacuje się, że nawet 6 proc. chorych z alzheimerem w rzeczywistości cierpi na wodogłowie normotensyjne. Aby rozpoznać dolegliwość, trzeba wykonać badania obrazowe – rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową głowy. Metodą leczenia jest przeprowadzenie zabiegu neurochirurgicznego.

Wodogłowie u płodu – wrodzone

Wodogłowie może wystąpić także u płodu – jego przyczyny nie są znane. Można je jednak wykryć podczas badania ultrasonograficznego wykonywanego na ogół między 12. a 15. tygodniem ciąży (występuje poszerzenie komór bocznych i znacznie powiększenie wymiaru dwuciemieniowego).

>> Kalendarz badań w ciąży – jakie badania i kiedy trzeba wykonać?

Objawy wodogłowia

Zależą one głównie od typu wodogłowia i wieku pacjenta:

Wodogłowie u noworodka

Ponieważ u noworodków szwy czaszkowe są niecałkowicie zrośnięte, objawem wodogłowia widocznym gołym okiem będzie zwiększony, nieproporcjonalny rozmiar głowy. Może być to jedyny objaw wodogłowia.

Wodogłowie u starszych dzieci i dorosłych

U starszych dzieci i osób dorosłych wodogłowie może objawiać się poprzez:

• częste bóle głowy,
• zmiany zachowania,
• opóźnienia rozwojowe, wolny wzrost
• mdłości i wymioty,
• nadmierną senność, ospałość, 
• obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.
• zez zbieżny.

U osób dorosłych wodogłowie często daje także objawy otępienia. U osób starszych objawami wodogłowia normotensyjnego jest wspomniana triada Hakima.

Przyczyny wodogłowia

Przyczyn wodogłowia nabytego może być kilka, jednak na ogół towarzyszy ono chorobom ośrodkowego układu nerwowego – guzom, torbielom, zapaleniu opon mózgowych. Może także wystąpić po operacji guza mózgu lub po leczeniu za pomocą radioterapii. Istnieje także wodogłowie pokrwotoczne, które jest spowodowane przez krwawienie do układu komorowego i obszaru okołokomorowego mózgu. Taki typ wodogłowia występuje najczęściej u noworodków urodzonych przed czasem.

>> Pielęgnacja wcześniaka. Jak dbać o wcześniaka w domu?

Przyczyny wodogłowia u dziecka

U noworodka lub starszego dziecka wodogłowie jest na ogół wynikiem problemów neurologicznych takich jak:

• uraz głowy,
• guz w tylnej części mózgu,
• zapalenie opon mózgowych (infekcje lub ich powikłania),
• wrodzone nieprawidłowości układu nerwowego (wady cewy nerwowej, malformacja Chiariego);
• zespół Dandy'ego – Walkera (wrodzona wada mózgu obejmująca móżdżek i wypełnione płynem przestrzenie wokół niego),
• torbiele pajęczynówki,
• krwotok śródkomorowy.

>> Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu − jak działa i kto może ją stosować?

Przyczyny wodogłowia u dorosłych

U dorosłych przyczyny wodogłowia również wynikają z chorób neurologicznych, takich uraz głowy, guzy mózgu, zapalenie opon mózgowych, wady wrodzone, torbiele czy krwawienie domózgowe. Może być także wynikiem zaniku mózgu w trakcie demencji lub powikłaniem po ostrym zapaleniu ucha środkowego.

>> Zapalenie ucha – środkowego, zewnętrznego, wewnętrznego

Wodogłowie – jakie badania wykonać

Diagnostyka wodogłowia u noworodków obejmuje badanie ultrasonograficzne, rezonans lub tomografię wykonuje się jedynie w niektórych przypadkach. Natomiast u starszych dzieci i dorosłych badanie metodą tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego  jest podstawowym badaniem.

>> Jak przetrwać rezonans magnetyczny w przypadku klaustrofobii?

Leczenie wodogłowia – czy wodogłowie może się cofnąć?

Leczenie zależy przede wszystkim od typu wodogłowia – decyzję zawsze podejmuje lekarz, biorąc pod uwagę stan pacjenta.

• W przypadku wodogłowia obstrukcyjnego wymagana jest interwencja neurochirurgiczna i usunięcie blokady przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego. W wielu przypadkach zakłada się cewnik w komorze mózgu, a jego koniec umieszcza w innych jamach, gdzie płyn może zostać wchłonięty (np. w jamie otrzewnej lub jamie opłucnej). Obecnie operacje neurochirurgiczne można wykonać endoskopowo.
• Drenaż płynu mózgowo-rdzeniowego stosowany jest także przy leczeniu wodogłowia komunikującego oraz normotensyjnego (w tym przypadku jednak leczenie uzależnione jest od wieku pacjenta).
• Leczenie farmakologiczne prowadzone jest wtedy, kiedy wodogłowie wymaga unormowania ciśnienia wewnątrzczaszkowego – stosuje się wówczas leki moczopędne, np. furosemid lub acetazolamid. W przypadku obrzęku mózgu pacjentowi podaje się glikokortykosteroidy.
• Wodogłowie u płodu również można leczyć – jest to leczenie wewnątrzmaciczne, polegające na nakłuwaniu komory bocznej mózgu przez powłoki brzuszne i ścianę macicy. Możliwe jest także wykonanie zabiegu na otwartej macicy.
• U noworodków, u których występuje wodogłowie pokrwotoczne, stosuje się nakłucie odbarczające komór, punkcję lędźwiową, założenie zbiornika podskórnego, drenaż zewnętrzny układu komorowego, drenaż komorowo-podczepcowy lub założenie układu zastawkowego komorowo-otrzewnego.

>> Drenaż uszu – dlaczego się go wykonuje?

Czy wodogłowie może się cofnąć? Rokowania przy wodogłowiu

Im wcześniej wykryte wodogłowie, tym większe prawdopodobieństwo wyleczenia, choć pod uwagę należy brać wiek pacjenta oraz chorobę podstawową wywołującą gromadzenie się płynu. Jeśli przyczyną wodogłowia jest na przykład guz mózgu czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, to ich wyleczenie skutkuje jednocześnie wyleczeniem wodogłowia. Natomiast w przypadku wad wrodzonych czy wodogłowia normotensyjnego rokowania są ostrożne.

Należy przy tym zaznaczyć, że wodogłowie zawsze wymaga leczenia, bowiem nieleczone jest przyczyną ubytków neurologicznych, może też prowadzić do zgonu pacjenta.

>> Tomografia głowy – na czym polega badanie? Wskazania, jak się przygotować, interpretacja wyniku