Skąd ta otyłość? Przyczyny otyłości pierwotnej i wtórnej

Otyłość pierwotna (inaczej prosta, samoistna lub pokarmowa) diagnozowana jest w 90 proc. przypadków. U jej podstaw leży przedłużony w czasie dodatni bilans energetyczny. Mamy z nim do czynienia w sytuacji, gdy ilość energii dostarczanej do organizmu wraz z pożywieniem jest większa niż ilość energii wydatkowanej. „Nadwyżka” jest wówczas gromadzona w postaci tkanki tłuszczowej. Za taki stan rzeczy odpowiada nie jeden, ale wiele z reguły powiązanych ze sobą czynników, przede wszystkim środowiskowych, jak też genetycznych czy psychologicznych.

Czytaj więcej: Nadwaga i otyłość – jak je rozpoznać?

Styl życia i dieta a kilogramy

Epidemia otyłości, która dotknęła świat w ostatnich dziesięcioleciach, każe szukać przyczyn tej choroby w zmianie stylu życia oraz diety. Współczesny człowiek – w przeciwieństwie do swoich przodków – nie musi zbytnio trudzić się, zdobywając pożywienie, a okresy dostatku nie przeplatają się z okresami głodu, co dawniej usprawiedliwiało gromadzenie zapasów energii. Jego praca w wielu przypadkach ma siedzący charakter, a wysiłek fizyczny jest ograniczony do minimum.

Co szósty Europejczyk jest otyły

Niewielka aktywność ruchowa często idzie w parze z nieprawidłową dietą i złymi nawykami żywieniowymi. W jadłospisie wielu mieszkańców naszego globu dominują obecnie wysoko przetworzone produkty bogate w tłuszcze (zwłaszcza nasycone) i cukry proste. Niejednokrotnie jemy za dużo, za szybko albo nieregularnie, pomijamy śniadania, objadając się na kolację. Nie zmniejszamy też porcji pożywienia wraz z wiekiem, kiedy to zapotrzebowanie energetyczne organizmu spada. Nasze życie wiąże się z nieustannym pośpiechem i stresem, coraz częściej też depresją, a te ostatnie „zajadamy” albo też „zapijamy”, dostarczając organizmowi jedynie pustych kalorii.

Czytaj także: Ćwiczenia dla otyłych: od czego zacząć? Taniec, joga, spacer – pomysły na trening

Genetyczne podłoże otyłości

Budowa ciała oraz skłonność do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej częściowo zapisane są też w genach. Przykładowo prawdopodobieństwo otyłości w wieku dorosłym u dziecka dotkniętych nią rodziców jest znacznie wyższe niż u potomka rodziców szczupłych. Jeśli problem dotyczy matki lub ojca ryzyko to jest wyższe cztero-, pięciokrotnie, a jeśli obojga rodziców – aż 13-krotnie! Otyłość zdarza się też dwukrotnie częściej u bliźniąt jednojajowych niż u rodzeństwa nie będącego bliźniętami.

Czytaj także: Główną przyczyną otyłości dziecka nie musi być nadwaga matki podczas ciąży

Cały czas prowadzone są intensywne badania nad dziedzicznym podłożem nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej w organizmie. W ich trakcie zidentyfikowanych zostało wiele genów, które mogą odgrywać istotną rolę w tym procesie. Przykładowo, 10 lat temu brytyjscy naukowcy odkryli u ludzi gen podatności na otyłość FTO (fat mass and obesity associated gene), który zwiększa ryzyko jej wystąpienia nawet o 70 proc. Wszyscy specjaliści są jednak zgodni co do tego, że nawet jeśli ktoś odziedziczył skłonność do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej po przodkach, to otyłość nie musi go dotyczyć. Jej wystąpienie w bardzo dużej mierze zależy bowiem od czynników środowiskowych, czyli tego jak dany człowiek żyje oraz co je. Nadwaga i otyłość nasiliły się w ostatnich dziesięcioleciach zbyt gwałtownie, by winić za to wyłącznie biologię.

Czytaj także: Otłuszczenie – groźniejsze od otyłości

Otyłość wtórna i jej przyczyny

W rzadkich przypadkach (ok. 10 proc.) otyłość jest następstwem innych chorób czy zaburzeń, albo też efektem długotrwale przyjmowanych leków. Taki jej typ nazywamy otyłością wtórną. Powodują ją zaburzenia hormonalne (endokrynopatie), w tym m.in.: niedoczynność tarczycy, choroba Cushinga, niedobór hormonu wzrostu, niedobór testosteronu, zespół policystycznych jajników albo insulinoma (wyspiak trzustki). Za otyłość wtórną mogą odpowiadać również uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego wywołane przez guzy, stany zapalne czy uszkodzenia mózgu. Związana jest ona także z zespołami uwarunkowanymi genetycznie np. Downa oraz Pradera-Williego.

Przybieraniu na wadze sprzyja wreszcie przyjmowanie leków: syntetycznych hormonów sterydowych, antydepresantów, niektórych leków zapobiegającym objawom alergii, padaczki, cukrzycy czy nawet arytmii.

Geny to nie wyrok – otyłość zależy od Ciebie

Ani geny, ani choroba, ani leki nie są w stanie skazać człowieka na otyłość. Nie usprawiedliwiają także zaniechania oraz braku efektów walki z nadmiarem nagromadzonej w organizmie tkanki tłuszczowej. Udowodnione zostało, że aktywność fizyczna i zdrowa dieta przynoszą porównywalne rezultaty w przypadku osób z dziedziczną skłonnością do otyłości, jak i tych, które nie maja takich predyspozycji zapisanych w DNA.