Liszajec zakaźny – objawy, rodzaje i leczenie

Przyczyny liszajca zakaźnego

Liszajec w większości przypadków wywołany jest przez gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), rzadziej przez paciorkowca β-hemolizującego z grupy A (Streptococcus pyogenes), choć często słyszy się również o etiologii mieszanej, paciorkowcowo-gronkowcowej. Do zakażenia dochodzi przez kontakt:

• bezpośredni ze skórą osoby chorej,
• pośredni z zainfekowanymi przedmiotami, najczęściej ręcznikami, zabawkami, pościelą, przyborami łazienkowymi czy kuchennymi.

Większość pacjentów to dzieci – liszajec zakaźny u dzieci w przedziale wiekowym 2-5 lat jest najczęstszą infekcją bakteryjną skóry. Pozostali pacjenci to dzieci w wieku niemowlęcym i szkolnym. Liszajec zakaźny u dorosłych występuje zazwyczaj u rodziców i opiekunów po kontakcie z zainfekowanymi dziećmi.

Liszajec zakaźny – objawy

W początkowym stadium infekcji objawy liszajca zakaźnego to zmiany skórne - pęcherze wypełnione wodnistą treścią. Pęcherze ulegają naturalnemu pęknięciu po około trzech dobach od momentu powstania, a w ich miejscu pojawiają się charakterystyczne nadżerki, czyli ubytki w skórze pokryte cienkim, lśniącym strupem. Obraz zmian jest nieco inny w zakażeniach paciorkowcowych – pęcherze są drobniejsze i szybko przechodzą w miękkie, grube, żółtawe strupy, podczas gdy w infekcji gronkowcowej początkowo pojawiają się drobne czerwone plamki, których szybko przybywa i po jakimś czasie zlewają się w pęcherze o dużej średnicy. Zmiany najczęściej zlokalizowane są na twarzy, przede wszystkim w okolicach jamy ustnej i nosa, rzadziej na innych częściach twarzy, na szyi lub rękach, a w przypadku rzadszej odmiany choroby - obejmują pośladki, pachy czy krocze. Pacjenci z liszajcem skarżą się na:

• świąd w miejscach zmienionych chorobowo,
• powiększenie i bolesność okolicznych węzłów chłonnych (limfadenopatia),
• bolesne zajady w kącikach ust,
• rzadziej: zapalenie wałów paznokciowych (paronychia).

Czas trwania liszajca zakaźnego zależy od jego etiologii i zastosowanego leczenia. Wynosi najczęściej od 2 do 6 tygodni.

Liszajec zakaźny – odmiany choroby

Liszajec może przebiegać jako zakażenie pierwotne, powstające na skórze niezmienionej, w wyniku niewielkiego uszkodzenia jej bariery ochronnej i zainfekowania ranki bakteriami, oraz wtórne, rozwijające się na skórze zmienionej chorobowo, np. w przebiegu:

• atopowego zapalenia skóry (AZS),
• świerzbu,
• ospy wietrznej,
• grzybicy,
• wszawicy,
• wyprysku.

Drugim ważnym podziałem jest różnicowanie liszajca w postaci klasycznej (niepęcherzowej) oraz pęcherzowej:

• Liszajec klasyczny – wywołują go paciorkowce, gronkowce lub obydwa drobnoustroje jednocześnie. Charakteryzuje go występowanie nietrwałych, drobnych pęcherzy, które szybko ulegają przerwaniu i zamieniają się w miodowożółte strupy.
• Liszajec pęcherzowy występuje rzadziej, najczęściej u dzieci w wielu niemowlęcym, a jego etiologia jest wyłącznie gronkowcowa. Zmiany w liszajcu pęcherzowym nie ograniczają się do twarzy. Liszajec zakaźny pęcherzowy charakteryzuje się zmianami w postaci plam o średnicy 1-2 cm, zlewającymi się po jakimś czasie w płaskie przezroczyste pęcherze o średnicy do 5 cm, często otoczone rumieniem. Zmianom skórnym może towarzyszyć gorączka, biegunka i ogólne osłabienie. 

Liszajec zakaźny – rozpoznanie

Diagnostyka liszajca zakaźnego odbywa się zazwyczaj na podstawie objawów klinicznych pacjenta, w razie wątpliwości ze zmian skórnych pobiera się wymaz do badania bakteriologicznego.

Leczenie liszajca zakaźnego

Liszajec zakaźny w postaci pierwotnej ma tendencję do samoograniczenia się i ustępuje samoistnie w ciągu 2–3 tygodni, natomiast liszajec wtórny ma tendencję do utrzymywania się dłużej. Inaczej rozwijają się też liszajce w postaci klasycznej i pęcherzowej. Leczenie liszajca zakaźnego w każdej postaci przyspiesza proces zdrowienia i ustępowania zmian.

Lekarz decyduje o wdrożeniu u pacjenta terapii miejscowej lub ogólnej.

• Leczenie miejscowe -  stosowana może być maść na liszajec bez recepty, aerozol, emulsja lub krem antybiotykowy (m.in. mupirocyna, kwas fusydowy, bacytracyna, erytromycyna, klindamycyna, neomycyna) oraz środków odkażających (np. krem z 1% nadtlenkiem wodoru)
• Leczenie ogólne podejmuje się w przypadku zmian rozległych lub niepowodzenia po zastosowanym leczeniu miejscowym. W przypadku niepewnej etiologii choroby lub liszajca o etiologii mieszanej, najlepszym wyborem jest zastosowanie antybiotyku mającego w swoim spektrum działania zarówno gronkowce, jak i paciorkowce.

Liszajec zakaźny – jakie leki stosować?

W zależności od rozpoznania, doustnie przyjmuje się:

• cefadroksyl,
• erytromycynę,
• flukloksacylinę,
• kloksacylinę,
• cefaleksynę,
• linezolid.

W ciężkich zakażeniach lekiem pierwszego rzutu jest wankomycyna, lekiem drugiego rzutu są: linezolid, daptomycyna, telavancin.

W większości przypadków liszajec zakaźny nie wymaga opieki specjalistycznej i leczony jest przez pediatrów i lekarzy rodzinnych. Do specjalisty dermatologa warto jednak zgłosić się w przypadku pęcherzowej odmiany liszajca zakaźnego, zwłaszcza jeśli pacjentem jest małe dziecko, w przypadku liszajców nawracających oraz w każdym przypadku liszajca z objawami ogólnoustrojowymi i wysokim ryzykiem powikłań.