Fotodermatoza to grupa chorób związanych z nadwrażliwością na promieniowanie słoneczne – nawet po niewielkiej dawce słońca na skórze pojawia się rumień, wysypka, wyprysk. Niekiedy do uczulenia na słońce, jak potocznie mówimy o fotodermatozie, dochodzi po zażyciu leków albo w wyniku uwarunkowań genetycznych.
Fotodermatoza – co to jest? Objawy i leczenie
Co to jest fotodermatoza?
Fotodermatozy są grupą chorób, dla których charakterystyczna jest nadwrażliwość na promienie nadfioletowe (UV) światła słonecznego. Nawet krótki czas spędzony na słońcu bez ochrony może powodować wystąpienie licznych zmian skórnych. Zdarza się, że pojawiają się na całym ciele, nawet w miejscach, które nie były bezpośrednio wystawione na słońce.
Podział fotodermatoz i przyczyny ich występowania
Wśród fotodermatoz wyróżnić można kilka chorób, które różnią się zarówno przyczyną powstawania, jak i objawami oraz leczeniem. Należą do nich:
- Wielopostaciowe osutki świetlne – zmiany skórne wywołane narażeniem na promieniowanie UVA lub UVB.
- Pokrzywka słoneczna – może powstawać w wyniku działania promieniowania o różnej długości fal.
- Przewlekłe zmiany posłoneczne – zależnie od stopnia nasilenia zmian oraz dokładnego przebiegu dzielą się na przetrwałe odczyny świetlne, wyprysk słoneczny oraz actinic reticuloid.
- Odczyny fototoksyczne – pojawiają się pod wpływem substancji zwiększających wrażliwość skóry na promieniowanie (np. leków przyjmowanych doustnie lub stosowanych miejscowo, jak leki hipotensyjne, przeciwpadaczkowe, antyarytmiczne, sulfonamidy i tetracykliny lub furanokumaryny; oprócz leków odczyny fototoksyczne mogą wywołać także rośliny, np. zioła, oraz różne środki chemiczne).
- Odczyny fotoalergiczne – występują rzadziej niż fototoksyczne. Mechanizm wywołujący odczyn jest inny, lecz mogą być wywoływane przez podobne substancje, takie jak sulfonamidy i sulfonamidowe środki przeciwcukrzycowe, ale również chlorotiazyd oraz pochodne fenotiazyny.
- Świetlne zapalenie czerwieni warg – wymaga różnicowania z innymi przyczynami zapalenia czerwieni warg; w przypadku nadwrażliwości na światło często towarzyszą mu także inne zmiany skórne.
- Dermatozy, w których światło słoneczne zaostrza lub wyzwala objawy chorobowe –narażenie na promieniowanie np. w przebiegu tocznia układowego rumieniowatego. Objawy i leczenie są wtedy zależne od schorzenia pacjenta.
- Fotodermatozy uwarunkowane genetycznie – jednym z przykładów jest skóra pergaminowata. Jest to choroba występująca rodzinnie, związana z zaburzeniem zdolności do odnowy DNA uszkodzonego przez promienie słoneczne.
Fotodermatoza – objawy
Choroby zaliczane do fotodermatoz mogą znacznie różnić się objawami.
- Wielopostaciowe osutki świetlne pojawiają się głównie w okolicach ciała bezpośrednio wystawionych na słońce. Zmiany skórne są wielopostaciowe, czyli mają charakter pęcherzykowy, rumieniowy oraz grudkowy. Pojawiać się mogą od 18 godzin do 5 dni po ekspozycji słonecznej. Zazwyczaj problem pojawia się już w dzieciństwie i nawraca w sezonie wiosenno-letnim. Często największe nasilenie choroby ma miejsce wiosną, w lecie objawy ulegają złagodzeniu.
- Pokrzywka słoneczna jest rzadką odmianą pokrzywki. Jej objawem są typowe pokrzywkowe bąble, występujące nawet w miejscach osłoniętych przed słońcem. Zmiany mają barwę różowawą lub porcelanowobiałą i są dobrze odgraniczone od otoczenia. Pojawiają się kilka minut po narażeniu.
- Przewlekłe zmiany posłoneczne występują głównie w miejscach wystawionych bezpośrednio na słońce. Często pojawiają się w obrębie twarzy, szyi i dekoltu. Mają charakter wyprysku.
- Odczyny fototoksyczne oraz fotoalergiczne przyjmują zwykle postać rumieniowatą, o ciemnym zabarwieniu. Występują na skórze nieosłoniętej przed słońcem. Jeśli są wywołane substancją stosowaną miejscowo, to pojawiają się tylko w miejscu jej użycia.
- Świetlne zapalenie czerwieni warg objawia się zaczerwienieniem oraz zmianami zapalno-wysiękowymi w okolicy ust. Zazwyczaj towarzyszy innym zmianom skórnym.
Fotodermatoza – leczenie
Leczeniem fotodermatoz zajmuje się lekarz dermatolog. Niestety nie ma uniwersalnego leku na wszystkie fotodermatozy, każda wymaga indywidualnego podejścia. Należy jednak pamiętać, że w przypadku tej grupy chorób istotne jest unikanie nadmiernego nasłoneczniania oraz stosowanie odpowiedniej ochrony, czyli kremów i pomadek z filtrami UV. Są one zalecane także dla osób bez problemów skórnych.
- W leczeniu wielopostaciowych osutek świetlnych zastosowanie mają środki przeciwmalaryczne, beta-karoten oraz fotochemioterapia (metoda leczenia wykorzystująca promieniowanie ultrafioletowe oraz substancje o działaniu światłouczulającym). W wyjątkowo opornych na leczenie przypadkach lekarz może zadecydować o konieczności użycia talidomidu. Lek ten jest jednak przeciwwskazany u kobiet w wieku rozrodczym ze względu na działanie uszkadzające płód.
- Terapia pokrzywki słonecznej wykorzystuje przyjmowanie leków przeciwhistaminowych, które jednak nie zawsze są skuteczne. Zastosowanie znajduje również przyzwyczajanie skóry do stopniowo wzrastających dawek promieniowania o odpowiedniej długości fali, nazywane odczulaniem. Zabieg powtarza się do 2–3 dni.
- Przewlekłe zmiany posłoneczne leczy się poprzez podawanie betakarotenu oraz naświetlanie skóry małymi dawkami promieniowania, które mają przyzwyczajać ją do ekspozycji na słońce. W cięższych przypadkach uzasadnione może być stosowanie azatiopryny lub cyklosporyny.
- Odczyny fototoksyczne oraz fotoalergiczne wycofują się zazwyczaj po odstawieniu substancji wywołującej tę reakcję. Często jest to jednak niemożliwe ze względu na towarzyszące choroby. W leczeniu zmian zastosować można miejscowo sterydy lub inhibitory kalcyneuryny. W bardziej zaawansowanych przypadkach sterydy mogą być stosowane doustnie, razem z lekami antyhistaminowymi.
