Na niedobór żelaza szczególnie narażone są niemowlaki oraz młodzież w okresie pokwitania. Osłabienie, bóle głowy i trudności w nauce mogą sugerować rozwijającą się niedokrwistość. Jakie są przyczyny niedoboru i co warto jeść, aby poprawić wyniki?
Niedobór żelaza u dziecka – przyczyny i objawy
Żelazo – do czego jest potrzebne?
Żelazo to niezwykle istotny mikroelement. Jest niezbędne do syntezy hemu, wchodzącego w skład hemoglobiny. Białko to, obecne w krwinkach czerwonych, odpowiada za transport tlenu w organizmie.
Niedobór żelaza u dziecka – przyczyny
Niedobór żelaza u dzieci nie zawsze świadczy o chorobie. W wielu przypadkach dochodzi do fizjologicznego zwiększenia zapotrzebowania na ten pierwiastek. Ze względu na szybki wzrost większych ilości żelaza potrzebują niemowlęta, szczególnie wcześniaki, oraz młodzież w okresie dojrzewania. Zapotrzebowanie wzrasta także podczas nawracających zakażeń układu pokarmowego lub oddechowego. Ze względu na grupę wiekową przyczyny niedoboru można podzielić na charakterystyczne dla okresu niemowlęcego lub starszych dzieci.
Przyczyny niedoboru charakterystyczne dla niemowląt to:
- niewystarczające zapasy tkankowe – problem ten dotyczy głównie wcześniaków, dzieci z małą masą urodzeniową, dzieci matek z niedokrwistością z niedoboru żelaza w ciąży;
- zaprzestanie karmienia piersią – żelazo z mleka kobiecego wchłania się aż w 50%, natomiast z mleka krowiego jedynie w 10%.
Przyczyny niedoboru żelaza u dzieci starszych:
- niedostateczna podaż wraz z pokarmem – często dotyczy młodzieży rezygnującej z jedzenia mięsa i nieświadomej konieczności zbilansowania diety;
- zaburzenia wchłaniania jelitowego – dochodzi do nich w wyniku celiakii lub zapalenia błony śluzowej żołądka w przebiegu zakażenia bakterią Helicobacter pylori;
- obecność pasożytów jelitowych;
- utrata żelaza związana z przewlekłym krwawieniem – może być wywołana obfitymi miesiączkami u dziewczynek, uchyłkami jelita krętego, chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, polipami jelita lub zaburzeniami krzepnięcia krwi.
W każdym przypadku zdiagnozowania u dziecka niedoboru żelaza należy odnaleźć jego przyczynę.
Jak rozpoznać niedobór żelaza?
Niedobór żelaza może przebiegać w kilku fazach: stadium utajonym, jawnym oraz jawnym z niedokrwistością. Wbrew pozorom, aby zdiagnozować problem, nie wystarczy wykonać badania stężenia żelaza, gdyż może być ono w normie. Istotna jest ocena całej gospodarki żelazowej. Do najważniejszych badań należą:
- Morfologia – odchylenia sugerujące niedokrwistość z niedoboru żelaza w morfologii to zbyt mała ilość krwinek czerwonych, niskie stężenie hemoglobiny, obniżony hematokryt oraz obniżone MCV, czyli średnia objętość erytrocytu.
- Stężenie żelaza – w większości przypadków poziom żelaza jest obniżony, jednak w początkowych stadiach może być w granicach normy.
- Stężenie ferrytyny – wynik badania obrazuje zapasy pierwiastka w organizmie, zbyt niski wskazuje na niedokrwistość. Ferrytyna jest jednak białkiem ostrej fazy, co oznacza, że jej stężenie rośnie w stanach zapalnych i może zafałszować wynik.
- Całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC) – badanie to określa ilość żelaza, która może zostać związana z białkiem transportującym, czyli transferyną. W tym przypadku dla niedoboru charakterystyczny będzie wynik zbyt wysoki.
Niedobór żelaza u dzieci i niemowląt – objawy
Objawy niedoboru mogą być początkowo trudne do zauważenia. Rozwój niedokrwistości często jednak powoduje:
- osłabienie i łatwą męczliwość (np. niechęć do ruchowych zabaw lub nadmiernie duży wysiłek w trakcie aktywności),
- bladość skóry,
- bóle i zawroty głowy,
- trudności ze skupieniem uwagi,
- apetyt na produkty niejadalne, takie jak kreda, glina, krochmal,
- bolesne pęknięcia w kącikach ust,
- wygładzenie powierzchni języka,
- zahamowanie przyrostu masy i wysokości ciała,
- opóźnienie rozwoju psychoruchowego,
- drażliwość i apatię,
- nawracające infekcje.
Profilaktyka i leczenie niedoboru żelaza
W leczeniu niedoboru żelaza można stosować preparaty zawierające żelazo podawane doustnie lub w niektórych przypadkach także dożylnie. Suplementacja trwa zazwyczaj jeszcze przez 3 miesiące po osiągnięciu prawidłowych wartości hemoglobiny.
U dzieci, które są szczególnie narażone na niedobór żelaza, wskazane jest wdrożenie odpowiedniej profilaktyki. Suplementacja jest wskazana między innymi u wcześniaków, dzieci o małej masie urodzeniowej, dzieci z ciąży wielopłodowej oraz dzieci matek z niedokrwistością w czasie ciąży.
>> Żelazo pod kontrolą – czy nadmiar tego pierwiastka może wywołać cukrzycę ciążową?
Co jeść przy niedoborze żelaza?
Urozmaicanie diety bywa trudne, zwłaszcza u małych dzieci. Jest to jednak bardzo istotny element walki z niedoborem żelaza. Żelazo w postaci hemowej, czyli lepiej przyswajalnej, znajduje się w produktach takich jak czerwone mięso, sardynki i żółtka jaj. Żelazo pochodzenia roślinnego jest słabiej przyswajalne. Duże ilości tego pierwiastka zawierają płatki owsiane, kasza gryczana, rośliny strączkowe, nasiona oraz orzechy, buraki, pietruszka, bób i zielony groszek. Do posiłków bogatych w żelazo warto dodać produkty zawierające znaczne ilości witaminy C, która poprawia jego wchłanianie.
