Aspartam – co to za substancja? Czy aspartam jest szkodliwy?

Aspartam – co to jest

Aspartam to silnie słodzący dodatek do żywności, powszechnie stosowany w przemyśle spożywczym. Słodzik został odkryty przypadkowo w połowie lat 60. XX wieku podczas poszukiwania leków przeciwwrzodowych. Ze względu na niską kaloryczność (4 kcal/g) bardzo często dodaje się go do żywności dla osób odchudzających się. Podczas wprowadzenia tej substancji na rynki spożywcze liczono na zmniejszenie wskaźników otyłości i pomoc osobom cierpiącym na cukrzycę. Spore ilości aspartamu znajdują się więc w słodzonych napojach gazowanych i izotonicznych, wodach mineralnych z dodatkami smakowymi, gumach do żucia, kakao rozpuszczalnym, drażetkach odświeżających oddech, słodzonych produktach mlecznych, galaretkach i wielu innych produktach. Szacuje się, że jest dodawany do ponad 6000 rodzajów produktów spożywczych i obecnie stanowi ok. 62% rynku sztucznych słodzików.

Aspartam a cukier

Aspartam jako substancja słodząca o bardzo niskiej kaloryczności i zbliżona smakiem do sacharozy bywa traktowana jako jeden z głównych odpowiedników białego cukru. Jest od niego ok. 180-200 razy słodszy. Nie podnosi poziomu glukozy we krwi i nie wpływa na wydzielanie insuliny, może być więc tolerowany przez cukrzyków. Nie przyspiesza również rozwoju bakterii powodujących próchnicę. Często występuje w połączeniu z innymi słodzikami, np. sacharyną w celu maskowania jej nieprzyjemnego metalicznego smaku. W odróżnieniu od węglowodanów rozkłada się jednak na substancje, które mogą wykazywać toksyczne działanie na ludzki organizm.

Historia badań nad aspartamem

Aspartam zupełnie przypadkowo odkrył w 1965 roku James M. Schlatter – podczas badań nad lekami na żołądek polizał palec. W 1974 roku aspartam został wstępnie dopuszczony do stosowania w przemyśle spożywczym, co zostało poprzedzone ponad setką badań. Wszedł na rynek w 1981 roku i nie podejrzewano go o właściwości kancerogenne. Nieco później, bo około roku 1987, oceniono, że część osób wykazuje nadwrażliwość na słodzik, przejawiającą się bólem i zawrotami głowy oraz wahaniami nastroju. Zaobserwowany efekt nie był jednak tak silny, aby jednoznacznie powiązano go ze spożywaniem aspartamu. W latach 90. zaczęły się pojawiać doniesienia o wpływie aspartamu na powstawanie nowotworów układów nerwowego oraz limfatycznego, jednak badania prowadzone na dużych populacjach nie dowiodły związku. Substancja do dzisiaj pozostaje jednym z najpopularniejszych słodzików na świecie.

Aspartam – jaka jest bezpieczna dawka

Aspartam zatwierdziło do spożycia ponad 90 krajów na świecie, a bezpieczeństwo jego stosowania zostało niejednokrotnie ocenione przez Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO do spraw Dodatków do Żywności (JECFA), Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), a także przez liczne polskie instytucje. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w oświadczeniu z lipca 2023 roku potwierdziła, że dopuszczalne dzienne spożycie aspartamu dla zdrowego człowieka wynosimaksymalnie 40 miligramów na kilogram masy ciała. Wyliczenie to nie ma zastosowania wobec osób chorych na fenyloketonurię, które nie powinny w ogóle jeść ani pić produktów z tym składnikiem. Należy dodać, że związek ten jest jednym z najlepiej przebadanych syntetycznych słodzików dopuszczonych do obrotu, choć analiza wpływu aspartamu i jego metabolitów na nasze zdrowie nadal trwa.

Aspartam – szkodliwość produktów rozkładu słodzika

Aspartam chemicznie jest estrem metylowym dipeptydu. Składa się z dwóch reszt aminokwasowych (kwasu L-asparaginowego oraz L-fenyloalaniny). Słodzik podczas trawienia rozkładany jest do fenyloalaniny (50%), metanolu (10%) i kwasu asparaginowego (40%). Poznanie produktów przemiany aspartamu oraz opisanie ich wpływu na zdrowie sprawiło, że są uważane za bardziej toksyczne i niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego niż sam słodzik.

• U osób zażywających duże ilości aspartamu zgłaszano przypadki przedwczesnych porodów, problemów dermatologicznych, reakcji alergicznych i występowania wczesnych miesiączek u dziewczynek poniżej 11 roku życia.
• Fenyloalanina, jeden z metabolitów, jest szkodliwy dla osób cierpiących na fenyloketonurię (genetyczną chorobę zaburzającą przemiany substancji chemicznych w organizmie) i zgodnie z wymaganiami amerykańskiej Agencji Żywności i Leków (FDA) wszystkie produkty spożywcze zawierające aspartam muszą zawierać informację o obecności fenyloalaniny.
• Metanol, który uszkadza m.in. wątrobę, jest rozkładany do formaldehydu i kwasu mrówkowego, substancji wykazujących działanie toksyczne w stosunku do ludzkiego zdrowia. Ponadto podczas tego procesu powstają aniony ponadtlenkowe oraz nadtlenek wodoru wpływające na denaturację białek i zaburzenia procesów enzymatycznych.
• Wszystkie metabolity aspartamu są toksyczne dla komórek mózgowych, a ich rola w powstawaniu innych chorób jest ciągłym obiektem badań.

Czy aspartam jest rakotwórczy?

Wpływ spożywania substytutów smakowych cukru na rozwój raka wciąż jest obiektem sporów wśród naukowców. Część ośrodków badawczych zajmujących się bezpieczeństwem produktów żywnościowych wskazuje na niejasne skutki metaboliczne, a wręcz kancerogenne działanie aspartamu i jego metabolitów (zwiększone ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych przez spożywanie aspartamu). Szczegółowe badania nad zwierzętami wykazały związek między stosowaniem substancji a powstawaniem nowotworów nawet przy niskich dawkach, jednak rakotwórcze właściwości aspartamu dla organizmu ludzkiego są stale elementem badań i analiz. Część prac opisuje go jako substancję bezpieczną i niewywołującą nowotworów u ludzi, jeśli zażywane dawki nie przekraczają ustalonych norm.
Obecne obserwacje wykazują jednak, że budowa słodzika ma zdolność do wiązania i chelatowania metali ciężkich z żywności, napojów oraz opakowań, w których żywność jest podawana i przechowywana, co może nieść poważne konsekwencje zdrowotne.

WHO: aspartam prawdopodobnie rakotwórczy

W lipcu 2023 roku Światowa Organizacja Zdrowia sklasyfikowała aspartam jako substancję o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym dla ludzi. Zaznaczyła jednak, że zażywanie słodzika w dopuszczalnej dziennej dawce nie powinno wywierać kancerogennego wpływu na organizm. Zarówno WHO, jak i Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) zobowiązały się do śledzenia doniesień naukowych o związku między stosowaniem aspartamu a rozwojem chorób nowotworowych. 

Farmaceuta Apteline Tomasz Patro

Aspartam – skutki uboczne stosowania

Spożycie dużych ilości aspartamu może prowadzić do różnych schorzeń. Aspartam i jego metabolity mogą wpływać na pojawienie się takich dolegliwości jak:

• zawroty i bóle głowy,
• zaburzenia pracy serca,
• utrudnione oddychanie,
• problemy ze wzrokiem,
• wysypka skórna,
• szumy w uszach,
• utrata smaku,
• bóle stawów,
• zaburzenia słuchu,
• zmęczenie,
• wzrost masy ciała,
• zaburzenia snu,
• nudności i wymioty,
• reakcje alergiczne,
• nowotwory.

Stosowanie aspartamu – podsumowanie

• Aspartam to popularny słodzik obecny w wielu produktach spożywczych.
• Dzięki niskiej kaloryczności i niewpływaniu na poziom glukozy we krwi stanowi alternatywę dla białego cukru.
• Jest wiele badań przemawiających zarówno za jego bezpieczeństwem, jak i ukazujących negatywne skutki stosowania tej substancji.
• Pewne jest, że nie należy przekraczać zalecanej dziennej dawki spożycia, aby uniknąć skutków ubocznych i negatywnego wpływu substancji na zdrowie.
• Producenci żywności mają obowiązek informować konsumentów o składach i zawartościach określonych substancji na etykietach produktów.