Stosowana obecnie u większości osób chorujących na cukrzycę typu 1. intensywna insulinoterapia zakłada, że dany posiłek (np. obiad) w kolejnych dniach może być zróżnicowany pod względem zawartości węglowodanów. Z tego względu diabetyk musi wiedzieć, jak samodzielnie obliczać dawki insuliny doposiłkowej.
Ustalanie dawki insuliny do posiłku
W czasach, kiedy pacjenci chorujący na cukrzycę typu 1. nie mieli do dyspozycji glukometrów do pomiarów glikemii w warunkach domowych, ich leczenie było ustawiane „na sztywno”. Oznacza to, że chory na dany posiłek przyjmował zawsze taką samą ilość insuliny. Posiłki musiały zatem być równoważne pod względem liczby wymienników węglowodanowych. Obecnie mamy znacznie większą swobodę w wyborze jedzenia, jednego dnia możemy zjeść większy obiad, drugiego mniejszy. Pod warunkiem że wiemy, jak obliczyć dawkę insuliny, która ten posiłek zrównoważy
Aby dobrać prawidłową dawkę insuliny do posiłku, należy uwzględnić kilka kwestii, z których najważniejsze to:
- liczba wymienników węglowodanowych oraz opcjonalnie wymienników białkowo-tłuszczowych w posiłku,
- indywidualny dla każdego pacjenta wskaźnik insulina-wymiennik
- oraz aktualny poziom cukru we krwi.
Czytaj więcej: Jak obliczać wymienniki białkowo-tłuszczowe (WBT)
Zapotrzebowanie na insulinę
Zapotrzebowanie na insulinę, zarówno dawkę bazową, jak i bolusy doposiłkowe, jest indywidualne dla każdego pacjenta i zależy od takich czynników, jak:
- wiek,
- masa ciała,
- ilość tkanki tłuszczowej trzewnej,
- tryb życia,
- rodzaj wykonywanej pracy itp.
Innymi słowy, jeden pacjent będzie potrzebował na zrównoważenie 10 g węglowodanów (1 WW) 1 jednostkę insuliny, drugi 1,5 jednostki insuliny, a jeszcze inny nawet 3 jednostki insuliny. Indywidualne zapotrzebowanie jest też widoczne na przykładzie całkowitego zapotrzebowania na ten hormon, które może się znacznie różnić nawet u osób tej samej płci, w tym samym wieku i o podobnej masie ciała.
Przelicznik wymiennik–insulina
Na poziom cukru we krwi po posiłkach największy wpływ mają spożywane węglowodany. Stąd każdy diabetyk musi nauczyć się szacować ich ilość w posiłkach. Osoby korzystające z pompy insulinowej często powinny zwracać uwagę także na zawartość tłuszczu i białka, na które pompą można podać bolus przedłużony. Jednak znajomość WW i WBT to dopiero połowa sukcesu. Aby podać na nie insulinę, trzeba znać własny przelicznik insulina-wymiennik. Oblicza się go na podstawie „reguły 500”.
A mianowicie:
500 : całkowitą dobową dawkę insuliny = liczba gramów węglowodanów przypadająca na jedną jednostkę insuliny
Zakładając, że całkowita dobowa dawka insuliny wynosi 50 jednostek, przelicznik insulina–wymiennik obliczamy:
500 : 50 j. = 10 (1 jednostka insuliny na 10 g węglowodanów)
Oznacza to, że u danej osoby na zabezpieczenie 1 WW potrzebna jest 1 jednostka insuliny.
Obliczanie przelicznika wymiennik–insulina na przykładzie
Dawka insuliny = ilość węglowodanów w posiłku : ilość węglowodanów na jedną jednostkę insuliny
Współczynnik insulina–węglowodany wynosi 1:10 (dla WW 1:1).
Jeśli w posiłku znajduje się 30 gramów węglowodanów, to:
- dawka insuliny = 30 g/10,
- dawka insuliny = 3 jednostki.
Na 30 g węglowodanów należy podać 3 jednostki insuliny.
Zmienna insulinowrażliwość
„Reguła 500” zakłada, że wrażliwość na insulinę jest taka sama przez całą dobę, co jest pewnym uproszczeniem. W praktyce zmienia się ona w ciągu doby. Zwykle rano nasze zapotrzebowanie na insulinę jest największe z powodu hormonów (adrenalina, kortyzol), które w godzinach porannych uwalniane są do krwiobiegu. Hormony te naturalnie podnoszą poziom cukru we krwi. W godzinach popołudniowych zapotrzebowanie na insulinę jest mniejsze. Z tego powodu zwykle przelicznik insulina–wymiennik na śniadanie jest większy niż na obiad i kolację.
Korzystając z „reguły 500”, nie uzyskamy szczegółowych przeliczników na każdą porę dnia, ale pewną wartość przybliżoną, którą – przy pomocy diabetologa – można dostosować do konkretnych posiłków.
Ze współczynnika insulina–wymiennik korzystamy wówczas, gdy poziom cukru we krwi przed posiłkiem mieści się w normie. Jeśli odnotujemy hiperglikemię, wówczas konieczne jest podanie także dawki korekcyjnej. Jak ją obliczyć?
Współczynnik wrażliwości na insulinę
Współczynnik wrażliwości na insulinę, inaczej współczynnik korekty, wykorzystywany jest do obliczania bolusa korekcyjnego. Informuje, o jaką wartość obniża poziom glukozy we krwi 1 jednostka insuliny szybko- lub krótkodziałającej.
Współczynnik wrażliwości na insulinę oblicza się na podstawie „reguły 1800”:
Współczynnik wrażliwości = 1800 : całkowita dobowa dawka insuliny
U większości diabetyków 1 jednostka insuliny obniża cukier o 40–60 mg/dl.
Obliczanie współczynnika wrażliwości na insulinę – przykład
Dawka korekcyjna = różnica między aktualnym poziomem cukru a docelowym poziomem glukozy we krwi : współczynnik wrażliwości
Dane wyjściowe:
- 1 jednostka insuliny obniża poziom glukozy o 40 mg/dl,
- współczynnik wrażliwości wynosi 40 mg/dl,
- poziom insuliny przed posiłkiem powinien wynosić 110 mg/dl,
- aktualny poziom cukru wynosi 270 mg/dl.
Różnica między aktualnym poziomem cukru a docelowym poziomem glukozy we krwi = 270 mg/dl – 110 mg/dl = 160 mg/dl.
Dawka korekcyjna = 160 mg/dl : 40 mg/dl
Dawka korekcyjna = 4 jednostki insuliny szybkodziałającej
Z obliczeń wynika, że w celu korekty zbyt wysokiej glikemii przed posiłkiem należy przyjąć 4 jednostki insuliny.
Hiperglikemia i glikemia w normie przed posiłkiem – co obliczać?
Jeśli przed posiłkiem odnotujemy hiperglikemię, powinniśmy dokonać podwójnych obliczeń – dawki korekcyjnej oraz dawki na planowany posiłek. Jeśli zasiadamy do jedzenia z prawidłowym cukrem, wówczas obliczamy jedynie insulinę konieczną na zrównoważenia węglowodanów. Robimy to, korzystając ze współczynnika insulina–wymiennik. Umiejętność obliczania dawki korekcyjnej przydaje się nie tylko przy planowaniu posiłku, ale w każdym momencie doby, jeśli mamy potrzebę obniżenia poziomu cukru we krwi.
