Skolioza – co to jest? Objawy, przyczyny, leczenie, ćwiczenia

Rozpoznanie i diagnoza. Skolioza czy raczej wada postawy?

Przy samodzielnym rozpoznaniu trudno stwierdzić, czy mamy do czynienia ze skoliozą, czy też wadą postawy objawiającą się – przynajmniej na pierwszy rzut oka – w podobny sposób. Potrzebna jest oczywiście diagnoza i konsultacja lekarska. Pewne powody do niepokoju mogą dać jednak wszelkie asymetrie w budowie tułowia dziecka. Jak zatem odróżnić skoliozę od wady postawy?

Skolioza występuje wówczas, gdy skrzywienie kręgosłupa, mierzone metodą Cobba, przekracza 10 stopni. Zwykle występuje ona w odcinku piersiowym i jest skierowana wypukłością w prawo. Skolioza to deformacja trójpłaszczyznowa. W jej przypadku występuje przebudowa kręgów (tzw. torsja), czyli względne wydłużenie przedniej kolumny kręgosłupa, przez co dochodzi do zmniejszenia jego naturalnego wygięcia do tyłu (kifoza) w odcinku piersiowym i nienaturalnego zwiększenia wygięcia do przodu (lordoza) w lędźwiowym odcinku kręgosłupa. Skolioza częściej pojawia się u dziewcząt.

A „zwykła” wada kręgosłupa? Mówimy o niej wtedy, gdy dochodzi do skrzywienia kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej, jednak jest ono mniejsze niż 10 stopni według metody Cobba. Kifoza piersiowa i lordoza lędźwiowa są prawidłowo zachowane i nie dochodzi do rotacji. Wada postawy może występować z tą samą częstością zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców.

Wspomniana wyżej metoda Cobba jest stosowana w badaniu rentgenowskim, w którym ocenia się wielkość, zasięg i kształt skrzywienia oraz całą sylwetkę pacjenta. We wcześniejszym etapie rozpoznania lekarz ocena linię ramion i miednicy, symetrię tułowia, łopatek i miednicy, obecność garbu żebrowego, kształt i ruchomość kręgosłupa, badanie odruchów ścięgnistych i siły kończyn dolnych oraz długość nóg. Do oceny kształtu kręgosłupa służy skoliometr.

Powszechnie stosuje się też test Adamsa, któremu większość z nas była poddawana podczas badań w okresie szkolnym. Ocenie podlega sylwetka pacjenta, który wykonuje skłon do przodu.

Rodzaje i przyczyny skoliozy

Skolioza może nasilać się w okresie intensywnego wzrostu w trakcie dojrzewania. Rozwój kośćca następuje szybciej niż rozwój mięśni, które nie są w stanie zapewnić dostatecznej podpory dla kręgosłupa. W ten sposób dochodzi do jego wygięcia. Wraz z ustaniem wzrostu kręgosłupa (15–16. r.ż. u dziewczynek i 17–18. r.ż. u chłopców) zasadniczy rozwój skoliozy zostaje częściowo zahamowany. Skolioza może wystąpić również w późniejszym wieku, m.in. jako następstwo nieleczonych wad kręgosłupa powstałych we wcześniejszym wieku lub później, jako skutek zwyrodnienia kręgosłupa.

Ze względu na wiek pacjenta skoliozę dzielimy na:

• wczesnodziecięcą (do 3. roku życia);
• dziecięcą (między 3. a 10. rokiem życia);
• młodzieńczą (dorastającą; powyżej 10. roku życia);
• wieku dorosłego (po 15–18. roku życia) – uznaje się ją za osobny problem medyczny.

Podział skoliozy ze względu na wielkość kąta skrzywienia (według Grucy, przy wykorzystaniu metody diagnostycznej Cobba):

• I stopień – do 30 stopni;
• II stopień – od 30 do 60 stopni;
• III stopień – od 60 do 90 stopni;
• IV stopień – powyżej 90 stopni.

Rodzaje skoliozy ze względu na możliwości ich korekcji:

• Funkcjonalne – zmiany czynnościowe, wtórne, wywołane czynnikami zewnętrznymi. Dotyczą jednej płaszczyzny (głównie: boczne skrzywienie kręgosłupa). Wynikają ze skrócenia jednej z kończyn dolnych lub schorzeń nerwowo-mięśniowych, np. przykurcze biodra. Zmiany można korygować.
• Strukturalne – utrwalone, nieodwracalne zmiany polegające na skrzywieniu kręgosłupa w trzech płaszczyznach – czołowej, strzałkowej i poziomej. Wyróżnia się trzy typy skolioz strukturalnych:
  • Idiopatyczne – nieznanego pochodzenia, najprawdopodobniej mają podłoże genetyczne. Stanowią zdecydowaną większość wszystkich skolioz – 80–90 proc.
  • Wrodzone – są wynikiem błędów w rozwoju kręgosłupa w okresie wewnątrzmacicznym.
  • Porażenne – występują po urazach rdzenia kręgowego.

Ze względu na częstość występowania skoliozy idiopatyczne wymagają osobnego omówienia. Obecnie uważa się, że ich pochodzenie jest wieloczynnikowe, przy czym rolę w ich pojawianiu się odgrywa m.in. czynnik genetyczny – występowanie choroby w rodzinie. Należy jednak zaznaczyć, że doniesienia naukowe w tej sprawie nie są jednoznaczne.

Skolioza idiopatyczna najczęściej ujawnia się w okresie szybkiego wzrostu kręgosłupa. Ważne jest wówczas przeprowadzanie regularnych badań postawy ciała. Podjęcie leczenia może zmniejszyć ryzyko wystąpienia lub pogorszenia się skrzywienia. Czynnikiem sprzyjającym powstawianiu skrzywienia lub progresji deformacji może być również nieprawidłowa postawa ciała.

Skolioza kręgosłupa – pozostałe przyczyny

Wrodzona skolioza kręgosłupa w znacznej części przypadków występuje wraz z innymi wadami, np. serca czy układu moczowo-płciowego. Nabyta skolioza kręgosłupa może wynikać z występujących guzów kości, przepukliny krążka międzykręgowego, różnej długości kończyn, a także porażenia mózgowego, któremu towarzyszy niedorozwój mięśni wynikający z zaburzeń neurologicznych. Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju skoliozy kręgosłupa zalicza się także zwyrodnienie stawów międzykręgowych (u dorosłych), operacje na klatce piersiowej wykonywane w okresie wzrastania i choroby opłucnej.

Objawy skoliozy

• wada postawy;
• nierówna linia ramion;
• wystająca łopatka;
• garb żebrowy;
• asymetria talii;
• nierówna linia bioder;
• przechylenie tułowia;
• w ciężkich przypadkach pogorszenie mechanizmu chodu i zaostrzenie niewydolności oddechowej (w wyniku deformacji i wtórnego usztywnienia klatki piersiowej).

Leczenie skoliozy

Wyróżnia się trzy podstawowe cele leczenia skoliozy:

• usunięcie lub zmniejszenie deformacji kręgosłupa;
• utrwalenie uzyskanego efektu korekcji;
• powstrzymanie progresji deformacji.

Wybór metody leczenia jest uzależniony nie tylko od stopnia zaawansowania skoliozy, ale i wieku pacjenta oraz jego stanu zdrowia. W przypadku skoliozy funkcjonalnej (skrzywienie powyżej 10 stopni) stosuje się metody rehabilitacyjne – kinezyterapię. Wskazaniem do zastosowania gorsetu ortopedycznego jest skrzywienie przekraczające 20 stopni. Leczenie operacyjne skoliozy stosuje się w przypadku deformacji przekraczającej 40 stopni według Cobba. Operacja zwykle polega na korekcji skrzywienia poprzez tytanowe wszczepy.

Ćwiczenia w rehabilitacji skoliozy

W przypadku skoliz o skrzywieniach pomiędzy 10 a 25 stopni stosuje się programy ćwiczeń, ustalane przez lekarza ortopedę, w konsultacji z fizjoterapeutą. Należy je wykonywać systematycznie i konsekwentnie, by osiągnąć trwały efekt terapeutyczny. Celem ćwiczeń jest zniesienie przykurczów, które powodują i utrwalają deformację. Program obejmuje redresje (ćwiczenia bierne), wykonywane w celu rozciągnięcia nadmiernie przykurczonych tkanek miękkich okołostawowych, oraz czynny ruch, wpływający na siłę i sprawność mięśni.

Rodzaje ćwiczeń na skoliozę:

• ćwiczenia pomagające pokonać przykurcz mięśni odwodzących w stawie biodrowym;
• ćwiczenia zapobiegające usztywnieniu kręgosłupa piersiowego;

ćwiczenia mające na celu zapobieganie przykurczowi tkanek miękkich po wklęsłej stronie skrzywienia kręgosłupa (skrzywienie kręgosłupa piersiowego oraz skrzywienie kręgosłupa lędźwiowego).

>> Sprzęt ortopedyczny – opaski stawowe i stabilizatory