Kortyzol, czyli hormon stresu – badanie poziomu, norma, jak obniżyć kortyzol

Co to jest kortyzol?

Kortyzol jest hormonem steroidowym produkowanym z cholesterolu w warstwie pasmowatej kory nadnerczy. Jego uwalnianie do krwi odbywa się pod wpływem hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) wydzielanego przez przysadkę mózgową w odpowiedzi na wzrost stężenia kortykoliberyny (CRH) pochodzącej z podwzgórza. Układ ten jest częścią tzw. osi podwzgórze – przysadka – nadnercza odgrywającej kluczową rolę w odpowiedzi organizmu na stres.

Kortyzol należy do hormonów, dla których receptory znajdują się w niemal wszystkich tkankach ludzkiego ciała. To sprawia, że oddziałuje na wiele układów w organizmie człowieka. 

Jak działa kortyzol?

Kortyzol uważa się za hormon stresu, ponieważ jego wzmożone uwalnianie zachodzi w odpowiedzi na pobudzenie współczulnego układu nerwowego przez rozmaite stresory. Jego rolą jest utrzymanie organizmu w stanie czujności i poprzez procesy kataboliczne zapewnienie mu energii do walki.
Kortyzol należy do glikokortykosteroidów, czyli hormonów wpływających na metabolizm glukozy w organizmie. W wątrobie wzmaga glukoneogenezę i hamuje syntezę glikogenu. Obniża zużycie glukozy przez mięśnie i nasila w nich degradację białek, a powstałe w wyniku niej aminokwasy glukogenne stają się substratem do produkcji glukozy. W tkance tłuszczowej kortyzol nasila lipolizę (rozkład tłuszczów), w wyniku której uwalniane są wolne kwasy tłuszczowe będące źródłem energii dla innych komórek. Co ważne, oddziałuje także na trzustkę – hamuje wydzielanie insuliny, a nasila produkcję glukagonu. Podwyższony w ten sposób poziom glukozy we krwi ma zapewnić jej dostępność na potrzeby działania mózgu.
Kortyzol wykazuje także działanie przeciwzapalne poprzez wpływ na układ immunologiczny. Nasila apoptozę prozapalnych limfocytów T, hamuje produkcję przeciwciał i przemieszczanie neutrofili w trakcie reakcji zapalnej. Ponadto reguluje ciśnienie krwi (nasila skurcz naczyń krwionośnych w wyniku działania adrenaliny), wydzielanie soku żołądkowego i pepsyny oraz absorpcję wapnia.

>> Naturalny sposób na stres i bezsenność. 5 ziół na uspokojenie

Kortyzol – badanie i norma

Poziom kortyzolu we krwi podlega dobowym wahaniom. Najwyższe wartości osiąga rano, około godziny 8.00 (150-700 nmol/l), najniższe zaś około północy (30-120 nmol/l).

Badanie poziomu kortyzolu przeprowadza się w celu diagnostyki zaburzeń jego wydzielania, najczęściej nadczynności i niedoczynności kory nadnerczy. W Polsce odbywa się ono w oparciu o pobraną od pacjenta krew – najlepiej dwukrotnie, rano i około północy. Cena badania poziomu kortyzolu waha się od ok. 50 zł do 90 zł w zależności od miasta. Zagraniczne źródła podają także możliwość oznaczania stężenia kortyzolu w ślinie lub włosach.

>> Przewlekły stres – jak się objawia, jak sobie z nim radzić?

Niedobór kortyzolu – przyczyny i objawy

Zmniejszone wydzielanie kortyzolu może być wynikiem:

• pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy, zwanej chorobą Addisona, która w większości przypadków ma podłoże autoimmunologiczne, ale może także wynikać z nowotworu nadnerczy, gruźlicy lub wrodzonego braku enzymów wytwarzających ten hormon;
• wtórnej niedoczynności kory nadnerczy spowodowanej niedostatecznym wydzielaniem ACTH lub CRH.

Objawy niedoboru kortyzolu:

• zmęczenie
• niechęć do wysiłku fizycznego
• utrata wagi
• niskie ciśnienie krwi
• przebarwienia skórne.

Leczenie niedoboru kortyzolu polega na zastępczej terapii glikokortykosteroidem, najczęściej hydrokortyzonem.

Podwyższony poziom kortyzolu – przyczyny i objawy

Nadmiar kortyzolu w organizmie może być spowodowany:

• nadmiernym wydzielaniem ACTH przez przysadkę (najczęściej z powodu gruczolaka przysadki)
• guzem nadnerczy
• przewlekłym przyjmowaniem glikokortykosteroidów
• długotrwałym stresem
• ciężkim wysiłkiem fizycznym
• bezsennością.

Ogół objawów wynikających z nadmiaru kortyzolu w organizmie nazywa się zespołem Cushinga, a zaliczyć do nich można:

• odkładanie tkanki tłuszczowej w okolicy twarzy (tzw. „księżyc w pełni”), nadobojczykowej i szyjnej (tzw. „bawoli kark”) oraz brzusznej
• zanik tkanki tłuszczowej w okolicy kończyn i ich osłabienie
• czerwone rozstępy w okolicy brzucha, ud i piersi
• nadciśnienie
• cukrzycę
• wzmożone pragnienie
• wielomocz
• osteoporozę
• zaburzenia miesiączkowania i hirsutyzm u kobiet
• zaburzenia libido u mężczyzn
• podatność na infekcje.

Leczenie zespołu Cushinga ma odmienny charakter w zależności od przyczyny występowania. W przypadku gruczolaka przysadki lub guza nadnerczy zaleca się ich chirurgiczne usunięcie. Jeśli istnieje ku temu przeciwwskazanie, rozwiązaniem jest podawanie leków o charakterze antagonistów receptorów dla glikokortykosteroidów.

Kortyzol – jak samemu obniżyć jego poziom?

Obniżenie poziomu kortyzonu może być skutkiem eliminacji z życia stresorów i zmniejszenia podatności na stres. Do osiągnięcia tego celu przyczyniają się:

• medytacja
• muzykoterapia
• masaż
• taniec
• terapia śmiechem
• prawidłowa higiena snu
• suplementacja magnezu, kwasów Omega-3
• stosowanie adaptogenów (żeń-szeń, Ashwagandha, różeniec górski).

>> Ashwagandha – dawkowanie, właściwości, działanie. Co to jest witania ospała?