Rogowacenie okołomieszkowe to powszechnie występujące schorzenie skórne, wyglądem przypominające zaczerwienioną „gęsią skórkę”. Najczęściej rozpoznawane jest u dzieci i młodzieży i może być sygnałem innej poważnej choroby, której objawy manifestują się na skórze. Jak rozpoznać rogowacenie mieszkowe, jak powstaje i czy można się go łatwo pozbyć?
Rogowacenie okołomieszkowe – jak powstaje rogowacenie mieszkowe i czy można je skutecznie wyleczyć?
Co to jest rogowacenie okołomieszkowe i kogo dotyczy?
Rogowacenie okołomieszkowe (łac. keratosis piliaris), w literaturze częściej nazywane rogowaceniem mieszkowym, to dermatoza przebiegająca z powstawaniem drobnych hiperkeratotycznych grudek okołomieszkowych na owłosionych partiach skóry, najczęściej na powierzchniach wyprostnych proksymalnych części kończyn, zwłaszcza górnej i bocznej powierzchni ramion, na nogach, rzadziej na tułowiu, pośladkach czy twarzy. Choroba dotyka przede wszystkim ludzi młodych, najczęściej rozpoznawana jest w pierwszej dekadzie życia oraz w okresie dojrzewania – objawy występują aż u 50 do 80% dzieci i młodzieży oraz u około 40% osób dorosłych. Nieco częściej chorują kobiety i dziewczynki, a także osoby dotknięte:
- trądzikiem i nadprodukcją sebum,
oraz z chorobami towarzyszącymi:
- atopowe zapalenie skóry (AZS),
- dysplazja ektodermalna,
- otyłość i nadwaga,
- zaburzenia hormonalne,
- cukrzyca (zwłaszcza wczesny okres rozwoju cukrzycy typu 1),
- zespół sercowo-twarzowo-skórny, w tym wrodzone wady serca, charakterystyczne wady twarzy i nieprawidłowości dermatologiczne (np. włosy wełniste, hiperkeratotyczne zmiany skórne, uogólnione zmiany skórne o charakterze rybiej łuski),
- zespoły genetyczne, np. zespół Downa.
Ponadto, rogowacenie okołomieszkowe może być skutkiem ubocznym przyjmowania niektórych leków, takich jak cyklosporyna A (np. w leczeniu ciężkiego czynnego RZS lub łuszczycy), inhibitory BRAF (np. w terapii czerniaka) czy inhibitory kinazy tyrozynowej (np. w terapii przewlekłej białaczki szpikowej i ostrej białaczki limfoblastycznej).
Rogowacenie okołomieszkowe – przyczyny
Patogeneza rogowacenia mieszkowego nie jest do końca jasna, a obecność obserwowanych w tym schorzeniu czopów rogowych blokujących ujścia mieszków włosowych wyjaśnia się obecnie w różny sposób. Jedną z hipotez jest proces nieprawidłowej keratynizacji nabłonka mieszków włosowych – keratyna to białko wytwarzane przez keratynocyty warstwy rogowej naskórka, które u osób chorych na rogowacenie okołomieszkowe zamiast się złuszczać, gromadzi się nadmiernie w ujściach mieszków włosowych. Innym wyjaśnieniem jest pierwotne zaburzenie łodygi włosów lub lejka mieszka włosowego powodujące pękanie mieszków włosowych i wtórne zaburzenia keratynizacji, kolejnym – zwiększona podstawowa przeznaskórkowa utrata wody. Ponadto uważa się, że choroba może być uwarunkowana genetycznie i mieć związek z zaburzeniami wchłaniania witaminy A.
Jak objawia się rogowacenie okołomieszkowe?
U pacjentów z rogowaceniem okołomieszkowym, keratynowe czopy wokół mieszków włosowych tworzą gęsto rozmieszczone szarawe krostki i grudki, które wyglądem przypominają gęsią skórkę, a w dotyku tarkę. Wykwitom często towarzyszy rumień, czyli zaczerwienienie o zmiennej intensywności, zależnej np. od temperatury czy emocji pacjenta, czasami również świąd czy pieczenie. O klasycznej postaci rogowacenia mieszkowego świadczą więc:
- niewielkie, milimetrowe, ale liczne grudki występujące w skupiskach, najczęściej na górnej i bocznej powierzchni ramion, rzadziej na udach, podudziach, pośladkach, tułowiu (u małych dzieci charakterystyczna szorstka skóra pojawia się również na twarzy, głównie na policzkach lub w okolicach brwi),
- zaczerwienienie wokół grudek,
- szorstkość skóry,
- towarzyszący zmianom skórnym świąd czy pieczenie (często jednak grudki nie dają żadnych odczuć tego typu),
- możliwe wrastanie włosów.
Ponadto, rozpoznaje się również inne warianty rogowacenia mieszkowego, takie jak rogowacenie mieszkowe zanikowe (w tym kolczyste rogowacenie mieszkowe wyłysiające), rogowacenie mieszkowe czerwone oraz erytromelanoza mieszkowa twarzy i szyi, charakteryzujące się nieco odmiennym przebiegiem, obrazem klinicznym i lokalizacją.
>> Trądzik odwrócony - przyczyny, objawy i leczenie. Jak pielęgnować skórę?
Rogowacenie okołomieszkowe u dzieci
Rogowacenie okołomieszkowe dotyka przynajmniej co drugie dziecko w pierwszej dekadzie życia lub w okresie dojrzewania, a niektóre badania wskazują, że zmian skórnych tego typu nie stwierdza się zaledwie u 20% dzieci i młodzieży. U maluchów charakterystyczne grudki pojawiają się nie tylko na ramionach czy kończynach dolnych, ale często również na twarzy, przede wszystkim na policzkach – rodzice zauważają, że skóra w tych miejscach staje się szorstka, zarumieniona, a na świeżym powietrzu może nabierać intensywnej, czerwonej barwy.
>> Pleśniawki u niemowląt - przyczyny, objawy i leczenie
Schorzenie u maluchów uważane jest za pospolite i niegroźne, ale w wielu przypadkach ma charakter przewlekły i czasami jest oporne w leczeniu. Każde dziecko z objawami rogowacenia okołomieszkowego powinien zobaczyć pediatra, gdyż dermatoza bywa zwiastunem i jednym z objawów atopowego zapalenia skóry (AZS), będącego u dzieci najczęstszym alergicznym schorzeniem skóry, a w niektórych przypadkach rogowacenie występuje również w innych, trudniejszych wariantach, np. u noworodków spotyka się wariant KFSD (kolczyste rogowacenie mieszkowe wyłysiające) ze zmianami zlokalizowanymi w okolicy brwi, powiek, szyi, a także okolic pachwinowych i pachowych, z towarzyszącym łysieniem bliznowaciejącym.
Rogowacenie okołomieszkowe – leczenie
Rogowacenie okołomieszkowe jest chorobą przewlekłą, czasami pozostającą z pacjentem na wiele lat. I choć w wielu przypadkach nie wygląda groźnie i wydaje się być problemem głównie estetycznym, czasami daje się pacjentom mocno we znaki. Szczególnie trudne bywają objawy pojawiające się zimą, gdy wystawiana na mróz i wiatr skóra staje się szorstka i mocno przesuszona, natomiast latem wielu chorych odczuwa poprawę po ekspozycji zmian skórnych na słońce. Rogowacenie okołomieszkowe leczy się niestety wyłącznie objawowo, ale skuteczność proponowanych leków nie zawsze jest satysfakcjonująca. Zaleca się łączenie kilku rodzajów terapii oraz odpowiednią pielęgnację skóry:
- nawilżanie skóry – pacjent powinien ograniczyć długie kąpiele i brać krótkie prysznice z zastosowaniem łagodnych preparatów myjących (np. emolienów przeznaczonych dla osób z AZS),
- preparaty złuszczające (keratolityczne), zawierające m.in. kwas mlekowy i salicylowy, ale przede wszystkim mocznik w różnych stężeniach (u dzieci to najczęściej 1-5%), właściwych dla wieku pacjenta oraz obrazu klinicznego choroby – ich zadaniem jest delikatne złuszczanie martwego naskórka i poprawa stanu keratynocytów,
- retinoidy, czyli pochodne witaminy A o działaniu złuszczającym i przeciwzapalnym, stosowane u osób dorosłych i dzieci powyżej 12 roku życia – zawsze pod kontrolą lekarza, gdyż u niektórych pacjentów powodują działania niepożądane, w tym nawet prowokowanie nowych zmian skórnych,
- leki przeciwzapalne, przede wszystkim inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus), skuteczne również w terapii AZS,
- glikokortykosteroidy o słabej lub średniej mocy, zwalczające stan zapalny (wielu pediatrów odradza je jednak ze względu na liczne działania niepożądane, takie jak przebarwienia, atrofia skóry, rozstępy).
Na stan skóry objętej rogowacenie okołomieszkowym, niekorzystny wpływ może mieć dym tytoniowy, kurz, nieodpowiednia, mało przewiewna odzież, suche powietrze (np. intensywnie ogrzewane pomieszczenia), stosowanie niewłaściwych kosmetyków, kontakt z detergentami wykorzystywanymi np. w domowych porządkach.
>> Pękająca skóra na dłoniach - jakie kremy do rąk stosować
Rogowacenie okołomieszkowe – zabiegi kosmetyczne
Coraz częściej spotkać się można z pozytywnymi opiniami na temat wykorzystania laseroterapii w leczeniu rogowacenia okołomieszkowego, np. użycia długowiązkowego lasera neodymowo-yagowego. Jego korzystny wpływ na skórę objętą procesem rogowacenia mieszkowego to m.in. zmniejszanie rumienia, redukcja czopów rogowych, poprawa pigmentacji skóry poprzez oddziaływanie na melaninę, stymulacja produkcji kolagenu w obrębie skóry właściwej. W wielu przypadkach poprawę stanu skóry z rogowaceniem okołomieszkowym przynoszą zabiegi laserowego usuwania owłosienia z objętych chorobą partii skóry – emitowana przez urządzenie do epilacji wiązka lasera wnika głęboko w skórę, uszkadza mieszek włosowy, powoduje trwałe zahamowanie wzrostu włosa i jego permanentne usunięcie, co skutkuje wygładzeniem skóry i likwidacją czopów rogowych. Inne stosowane w gabinetach kosmetycznych zabiegi wspomagające terapię rogowacenia okołomieszkowego to np. peelingi chemiczne, mikrodermabrazja, mezoterapia igłowa i dermapen, jednak przed skorzystaniem z nich zawsze warto omówić to z lekarzem (zwłaszcza, gdy pacjentem jest dziecko).
>> Kosmetyki na AZS dla dzieci – jakich składników unikać, a jakie są pożądane
