Płukanie zatok pozwala rozrzedzić i usunąć wydzielinę z nosa i zatok wraz z bakteriami, wirusami i innymi patogenami. Przed zakupem zestawu do płukania zatok warto jednak poradzić się lekarza, czy nie ma przeciwwskazań do wykonania zabiegu.
Płukanie zatok u lekarza oraz w domu
Płukanie zatok – kiedy się wykonuje
Płukanie zatok, nazywane też irygacją zatok, to bezpieczna i skuteczna metoda wspomagająca leczenie infekcyjnych stanów zapalnych błony śluzowej zatok przynosowych, pomocna również w alergiach wziewnych, podrażnieniach i innych stanach przebiegających z blokadami drożności nosa. Wskazania do wykonania płukania zatok to m.in.:
ostre lub przewlekłe zapalenie zatok przynosowych,
nieżyt nosa w przebiegu choroby przeziębieniowej, grypie, alergii (np. na pyłki) i innych,
po ekspozycji na dużą ilość pyłów i innych zanieczyszczeń powietrza,
przed i po zabiegach chirurgicznych nosa i zatok.
>> Zapalenie zatok czy przeziębienie - jak je odróżnić
Płukanie zatok u lekarza
Najbezpieczniejszym i najskuteczniejszym sposobem płukania zatok przy infekcjach o cięższym przebiegu i z dużą niedrożnością zatok i nosa jest płukanie zatok u laryngologa. W zależności od wskazania i wybranej przez lekarza metody zabieg może być wykonywany w znieczuleniu miejscowym lub bez znieczulenia, może też obejmować punkcję zatok. W najpowszechniejszej, bezbolesnej metodzie, jaką jest płukanie zatok metodą Proetza, lekarz przed irygacją udrażnia zatkane ujścia zatok przy pomocy leków (np. wkładając do dziurek małe waciki nasączone płynem), a gdy pacjent położy się na plecach i odchyli głowę, do jednej dziurki podaje roztwór do irygacji, a do drugiej ssawkę, która odsysa rozrzedzoną wydzielinę. Stosowany przez lekarzy roztwór to najczęściej koktajl złożony z leków przeciwzapalnych, preparatów zmniejszających obrzęk śluzówki oraz substancji bakteriobójczych.
Płukanie zatok w domu – zalecenia i przeciwwskazania
Domowe irygacje sprawdzają się zwłaszcza u pacjentów cierpiących na alergie na pyłki lub sierść zwierząt, gdyż pozwalają na bieżąco usuwać alergeny z wydzielin górnych dróg oddechowych i dzięki temu zmniejszać objawy uczulenia. Płukanie zatok w domu zalecane bywa również profilaktycznie osobom z nawracającymi infekcjami wirusowymi, takimi jak przeziębienia oraz z nieżytami nosa o innej etiologii. Ważne, by przed zakupem pierwszego zestawu do płukania zatok w domu zasięgnąć opinii lekarza, jest bowiem sporo przeciwwskazań do samodzielnego wykonania zabiegu:
uszkodzenia śluzówki, ranki i strupy w jamach nosowych,
krwawienia z nosa,
schorzenia krwotoczne i przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych,
infekcje uszu,
zapalenie zatok o podłożu bakteryjnym (wymaga przede wszystkim antybiotykoterapii),
stany świeżo po operacjach jamy nosowej lub zatok,
całkowita blokada nosa,
przeszkody anatomiczne, np. polipy nosa, lub defekty strukturalne, np. niektóre typy skrzywienia przegrody nosa, złamania twarzoczaszki,
zaburzenia równowagi (płukaniu zatok towarzyszy zmiana ciśnienia w obrębie jam nosowych oraz zatok),
alergia na składniki roztworu do irygacji,
upośledzenie odporności (osoby zakażone wirem HIV, przewlekle przyjmujące glikokortykosteroidy czy leczone onkologicznie).
>> Ból zatok - leki na zatoki, leki przeciwzapalne i przeciwbólowe
Zestaw do płukania zatok – co zawiera i jak go stosować
Domowy preparat do płukania zatok można kupić w aptekach stacjonarnych, internetowych i sklepach medycznych. Skład zestawu to najczęściej:
butelka do płukania zatok typu squeeze, dzbanek neti lub strzykawka (często w dwóch pojemnościach: 120 i 240 ml);
saszetki do płukania zatok z proszkiem do przygotowania roztworu soli fizjologicznej lub z innymi substancjami pomocniczymi, np. ksylitolem, sodą oczyszczoną, mieszankami soli nieorganicznej.
Butelka lub dzbanek do płukania zatok są zazwyczaj wielorazowe, ale przed każdym użyciem trzeba sprawdzać, czy nie są pęknięte lub rozszczelnione i czy nie zalegają w nich resztki roztworu do płukania.
>> Środki do płukania zatok i nosa
Jak zrobić roztwór do płukania zatok?
Płyn do płukania zatok, nazywany też płynem do irygacji zatok, dobiera się w zależności od celu przeprowadzania zabiegu (ostre lub przewlekłe infekcje lub działanie profilaktyczne) oraz miejsca irygacji. Niektóre rodzaje roztworów:
izotoniczny roztwór soli fizjologicznej o stężeniu 0.9% (takim samym jak płyny fizjologiczne w organizmie człowieka). Płukanie zatok solą fizjologiczną wykonuje się ze względu na jej właściwości oczyszczające oraz nawilżające błony śluzowe,
hipertoniczny roztwór soli fizjologicznej o stężeniu od 1.5% do 3% powodujący napływ wody do jam nosa i zatok, upłynnienie zalegającej wydzieliny i ułatwienie jej ewakuacji,
roztwór soli morskiej zawierający składniki mineralne, które mogą pomóc w nawilżeniu błony śluzowej nosa i zatok,
roztwory lecznicze zawierające składniki aktywne, takie jak antybiotyki lub kortykosteroidy, stosowane na zalecenie lekarza w rozpoznaniu infekcji różnego typu.
Jak płukać zatoki?
Przed zabiegiem należy dokładnie oczyścić nos z zalegającej wydzieliny, by możliwie go udrożnić i ułatwić dostęp do zatok roztworowi do irygacji.
Przygotować roztwór do irygacji zgodnie z instrukcją z ulotki. Płyn do płukania zatok powinien mieć temperaturę zbliżoną do temperatury ciała. Nigdy nie należy używać do przygotowania roztworu wody gorącej ani zbyt zimnej.
Pochylić się nad umywalką lub wanną, butelkę z roztworem przyłożyć do jednej z dziurek nosa i delikatnie nacisnąć. Woda wlewa się do otworu nosowego i wydostaje się drugim nozdrzem dzięki grawitacji. Ten sam zabieg zastosować w drugiej dziurce. Jeśli roztwór dostanie się do gardła, trzeba go odkrztusić i wypluć.
Po zakończeniu płukania zatok należy dokładnie umyć zestaw do irygacji.
Po płukaniu zatok nie należy się kłaść przez około godzinę. Krótko po irygacji płyn może wyciekać z nosa, można go też delikatnie (nie na siłę) wydmuchiwać w chusteczkę. Wraz z płynem do nosa i ust może dostawać się gęsta wydzielina, piana, śluz – trzeba je po prostu wydmuchiwać lub wypluwać.
Płukanie zatok u dzieci – czy to bezpieczne?
Dostępne w aptekach zestawy do płukania zatok przeznaczone są dla dzieci od 4 roku życia, zazwyczaj wyposażone są wówczas w butelki i końcówki przeznaczone dla małych nosów. Każde dziecko z objawami zapalenia zatok, a także z zatkanym nosem czy nieżytem nosa powinno jednak wcześniej trafić do lekarza, który określi przyczynę problemu. Jeśli są wskazania do płukania zatok u dziecka i nie ma medycznych przeciwwskazań do wykonania zabiegu w domu, lekarz może przeszkolić rodzica w obsłudze gruszki lub irygatora. Zabieg jest prosty, więc dzieci starsze i nastolatki mogą wykonywać go same. U niemowląt i dzieci do 4 roku życia ze wskazaniami do płukania zatok zabieg zawsze powinien wykonywać lekarz.
Skutki uboczne płukania zatok
Prawidłowo przeprowadzony zabieg płukania zatok zazwyczaj nie ma żadnych skutków ubocznych, ale u niektórych osób pojawia się podrażnienie błon śluzowych lub pieczenie nosa. Może to świadczyć o zbyt wysokim stężeniu chlorku sodu w roztworze do irygacji, ale również o zignorowaniu przeciwwskazań, jak np. ranki czy strupki we wnętrzu nosa. Osoby z zablokowanym przez katar nosem mogą narzekać, że woda nie wypływa z którejś z dziurek lub w ogóle nie trafia do zatok – przy całkowicie niedrożnym nosie płukanie zatok nie jest wskazane.
