Ostroga piętowa – przyczyny, objawy i leczenie

Ostroga piętowa to efekt wytwarzania dodatkowej tkanki kostnej w miejscu toczącego się stanu zapalnego, najczęściej w przebiegu zapalenia rozcięgna podeszwowego lub ścięgna Achillesa. Tego typu mikrozwapnienia pojawiają się nawet u 13 proc. populacji ogólnej.

Gdy ostroga piętowa boli

Szacuje się, że ostroga piętowa daje silne objawy bólowe zaledwie w 5 proc. przypadków, a pozostałe osoby z ostrogami piętowymi nawet nie są świadome, że na kościach ich pięt pojawiła się narośl. Ogromna większość zgłaszanych lekarzom przypadków silnego bólu w pięcie nie wynika bowiem bezpośrednio z obecności wyrostka kostnego – winowajcą najczęściej okazuje się aktywne zapalenie przyczepu powięzi podeszwy do kości piętowej, czyli stan zapalny rozcięgna podeszwowego. Dopiero długotrwały i bolesny dla pacjenta rozwój tej choroby może spowodować powstawanie przestrzeni pomiędzy kością piętową a przyczepem powięzi podeszwowej, która z czasem wypełniana jest komórkami okostnej formującymi się w ostrogę piętową (ostroga piętowa dolna). Jeśli przyczyną rozwoju wyrostka kostnego – osteofitu – jest stan zapalny ścięgna Achillesa, narośl kostna powstaje w górnej części guza piętowego (ostroga piętowa górna).  

Ostroga piętowa – przyczyny

Bezpośrednią przyczyną wytworzenia się ostrogi piętowej jest stan zapalny w miejscu przyczepu pasma rozcięgna lub ścięgna Achillesa do kości pięty. Za bezpośrednia przyczynę rozwoju osteofitów na piętach uważa się nieprawidłowe, nadmierne obciążenia stóp, a czynnikami ryzyka wystąpienia stanu zapalnego i w konsekwencji wytworzenia ostrogi piętowej są m.in.:

• sportowe przeciążenia stóp (np. biegi dalekodystansowe, taniec),
• przeciążenia pracownicze stóp (np. w zawodzie listonosza, kelnera, fryzjera),
• nadwaga i otyłość przyczyniające się do nadmiernego nacisku na stopy w czasie ruchu,
• wady wrodzone stóp (np. płaskostopie podłużne lub tzw. stopa wydrążona) oraz stawów skokowych, a także urazy stóp wpływające na biomechanikę chodu,
• źle dobrane obuwie i buty na zbyt wysokich obcasach, ale też obuwie sportowe, którego podeszwa jest zbyt sztywna, a zapiętek zbyt elastyczny,
• ogólnoustrojowe choroby zapalne, np. reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• zmiany spowodowane procesem starzenia się (w tym atrofia ciała tłuszczowego pięty).

Objawy ostrogi piętowej

Większość przypadków wytworzenia się osteofitu w miejscu przyczepu pasma rozcięgna pozostaje bezobjawowa, jednak niektórzy pacjenci z ostrogami piętowymi odczuwają silne dolegliwości, w tym przede wszystkim:

• ból pięty (kłujący, piekący) po stronie podeszwowej stopy nasilający się podczas chodzenia – początkowo tylko przy dużym wysiłku (np. biegi, chodzenie po górach, bardzo dalekie spacery) lub tylko w niektórych typach obuwia (np. japonki, szpilki), potem już niezależnie od rodzaju ruchu i zakładanego obuwia,
• ból pojawiający się rano, zaraz po wstaniu z łóżka i postawieniu pierwszego kroku, a w zaawansowanej postaci również ból spoczynkowy,
• możliwy lokalny obrzęk tkanek w miejscu występowania ostrogi piętowej,
• utykanie, ostrożne stawianie stóp,
• zgrubienie w tylnej części pięty w przypadku ostrogi piętowej górnej przy przyczepie ścięgna Achillesa.

W zaawansowanej postaci ostrogi piętowej, zwłaszcza z aktywnym stanem zapalnym przyczepu ścięgna lub powięzi, ból bywa tak silny, że uniemożliwia choremu nie tylko dalekie wędrówki, ale nawet zwyczajne wyjścia do pracy czy poruszanie się po domu. Silny ból podczas poruszania się wymusza na pacjencie odmienny od fizjologicznego wzorzec chodu (z oszczędzaniem pięt), powodujący zaburzenia całego łańcucha kinematycznego i, w konsekwencji, problemy z kręgosłupem, kolanami oraz biodrami.

Ostroga piętowa – diagnostyka

Lekarzem, który może rozpoznać u pacjenta ostrogi piętowe i pokierować leczeniem, jest ortopeda, natomiast w terapii ostróg piętowych ogromną rolę odgrywają też fizjoterapeuci.

Diagnostyka ostrogi piętowej opiera się na dokładnym wywiadzie z pacjentem, badaniu przedmiotowym obejmującym testy funkcjonalne oraz badaniu palpacyjnym w obrębie problematycznej okolicy, a rozpoznanie potwierdza się przy pomocy badania obrazowego (RTG, USG stopy). Badanie USG, a także rezonans magnetyczny, pozwalają na ocenę tkanek miękkich i wyeliminowanie innych chorób objawiających się w podobny do ostrogi piętowej sposób, takich jak zapalenia ścięgien, zmiany zwyrodnieniowe, podrażnienia nerwów, torbiele czy złamania zmęczeniowe.

Ostroga piętowa – leczenie

Leczenie ostrogi piętowej nie jest łatwe, bywa długotrwałe i nie zawsze przynosi pożądane efekty. Leczenie ostrogi piętowej to przede wszystkim leczenie powodowanego przez nią bólu i zapobieganie powikłaniom wynikającym z długotrwałych zaburzeń chodu. Postępowanie terapeutyczne u pacjentów z bolesnymi ostrogami piętowymi zależy od przyczyn rozwoju wyrostka kostnego, nasilenia dolegliwości bólowych oraz innych czynników i może obejmować:

• dopasowanie odpowiedniego obuwia - wygodne buty na ostrogi piętowe są wyposażone we wkładki na ostrogi piętowe, najczęściej z wbudowanym w części piętowej miękkim, amortyzującym krążkiem, którego zadaniem jest redukcja nacisku kości pięty na podłoże i niwelowanie związanego z tym bólu, 
• odpoczynek, odciążenie stóp, modyfikacja aktywności,
• kontrola masy ciała – niezbędna u pacjentów z nadwagą i otyłością,
• stosowanie zimnych kompresów na podeszwy stóp, masaże kostką lodu,
• leczenie przeciwzapalne i przeciwbólowe, najczęściej przy pomocy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) – doustnie oraz miejscowo (żele i maści na ostrogi piętowe). Maść na ostrogę piętową może zawierać ibupofen, diklofenak, naproksen),
• ćwiczenia na ostrogę piętową polegające na rozciąganiu rozcięgna podeszwowego lub ścięgna Achillesa, wzmacnianiu mięśni podtrzymujących wysklepienie stopy i stabilizujących staw skokowy,
• taping medyczny (plastrowanie), czyli oklejenie podeszwowej części stopy specjalnymi taśmami,
• masaż głęboki stopy oraz terapia punktów spustowych bólu,
• fala uderzeniowa (ang. Extracorporeal Shock Wave Therapy – ESWT) – uważana za jedną z najskuteczniejszych metod fizykoterapii u pacjentów ze schorzeniami dotyczącymi ścięgien, więzadeł oraz ich przyczepów do kości, polegająca na wprowadzaniu do tkanek fali radialnych, które rozbijają złogi łącznotkankowe i stymulują przebudowę rozcięgna i poprawiają jego odporność na obciążenia mechaniczne,
• inne zabiegi wykorzystywane przez fizjoterapeutów, np. leczenie ostrogi piętowej ultradźwiękami, jonoforeza, miejscowa krioterapia, magnetoterapia,
• iniekcje kortykosteroidowe (tzw. blokada) w obszarze ostrogi piętowej, których celem jest zmniejszenie stanów zapalnych (postępowanie obarczone ryzkiem poważnych skutków ubocznych, dlatego zastrzyki na ostrogę piętową stosowane są coraz rzadziej),
• chirurgiczne usunięcie narośli kostnej i zszycie uszkodzonego przyczepu rozcięgna – zabieg obecnie wykonywany jest rzadko, zazwyczaj tylko w sytuacjach braku poprawy po terapiach innymi metodami. U pacjentów z chirurgicznie wyciętymi ostrogami, osteofity niestety mogą pojawić się ponownie.

Domowe sposoby na ostrogi piętowe

Ostroga piętowa to narośl kostna, której nie da się usunąć domowymi sposobami, nie można również liczyć na to, że bez pomocy lekarza uda się trwale i skutecznie pozbyć bólu wywoływanego przez stan zapalny. Domowe sposoby na ostrogi piętowe mogą natomiast stanowić wsparcie profesjonalnej rehabilitacji. Przed ich wdrożeniem warto jednak zasięgnąć rady ortopedy lub fizjoterapeuty, upewnić się, że zabiegi w domu będą wykonywane prawidłowo i że nie ma żadnych medycznych przeciwwskazań do ich stosowania.

Domowe sposoby na ostrogi piętowe:

1. Domowy masaż – nie zastąpi profesjonalnego, ale pozwoli nieco rozluźnić mięśnie i powięź stopy. Jeśli fizjoterapeuta nie zaleci inaczej, może to być okrężne ugniatanie podeszwy stopy za pomocą kciuków.
2. Ćwiczenia na ostrogę piętową – np. toczenie stopami butelki po podłodze, przeciąganie w obie strony zrolowanego ręcznika trzymanego pod śródstopiem, napinanie mięśni łydki.
3. Lód i zimne okłady – przynoszą szybką ulgę w silnym bólu.
4. Ocet na ostrogi piętowe – kompresy z octem jabłkowym przykładane do bolących pięt mają zmniejszać ból i obrzęki, podobne efekt dają kąpiele stóp w wodzie z octem jabłkowym (w proporcjach 4:1).
5. Dieta przeciwzapalna – dieta zapobiegająca rozwojowi stanów zapalnych w organizmie powinna być bogata w magnez, kwasy tłuszczowe omega-3, witaminy C i E, błonnik pokarmowy, beta-karoten, unikać natomiast trzeba m.in. alkoholu, czerwonego i przetworzonego mięsa, cukru, fast foodów.
6. Soda oczyszczona na ostrogi piętowe – skuteczność okładów z papki złożonej z wody i sody oczyszczonej na ostrogę piętową nie jest potwierdzona badaniami, ale wielu pacjentów uważa, że takie zabiegi łagodzą ból i działają przeciwzapalnie (uwaga, soda oczyszczona może podrażnić skórę).