Osteoporoza – przyczyny i diagnostyka. Dieta przy osteoporozie

W organizmie człowieka przez całe życie zachodzą procesy przebudowy kości zwane obrotem kostnym. Ostateczną gęstość mineralną szkieletu uzyskujemy przed 25. rokiem życia, jednak już po 30. roku życia gęstość kości zmniejsza się o około 1 proc. rocznie. Proces demineralizacji kości przebiega w czasie, jest bezbolesny, a przez to podstępny –  najczęściej nie zajemy sobie z niego sprawy, dopóki nie doświadczymy złamania osteoporotycznego. Sam problem częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn (od 3:1 do 4:1), u mężczyzn jest też diagnozowany w późniejszym wieku. Złamania wynikające z osteoporozy to często początek lawiny problemów zdrowotnych. Unieruchomiony pacjent narażony jest na zanik masy mięśniowej, na odleżyny, przewlekły ból, ma zwiększoną podatność na zakażenia. To wszystko sprawia, że osteoporoza jest chorobą, która jest uznawana za jedną z częstszych przyczyn zgonów w krajach rozwiniętych.

Tu kupisz: Preparaty z wapniem i witaminę D

Przyczyny osteoporozy

Najczęściej mamy do czynienia z osteoporozą pierwotną, która wynika z fizjologicznego procesu starzenia się organizmu i osłabienia układu kostnego. Wraz z wiekiem spada gęstość kości, u kobiet proces ten rozpoczyna się szybciej (po 40. roku życia), u mężczyzn później (po 60. roku życia). Do czynników, które przyspieszają proces demineralizacji kości prowadzący do osteoporozy zalicza się:

• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• dietę ubogą w wapń,
• niedobór witaminy D – brak suplementacji w okresach niedostatecznego nasłonecznienia
• niedostateczną aktywność fizyczną.

Znacznie rzadziej diagnozowana jest osteoporoza wtórna, nie wynikające z wieku, ale innych czynników prowadzących do osłabienia kośćca. Osteoporoza wtórna to najczęściej efekt przyjmowania niektórych leków (glikokortykosteroidy, leki przeciwpadaczkowe) oraz chorób przewlekłych (choroby reumatyczne, zaburzenia wchłaniania, cukrzyca, nadczynność tarczycy i przytarczyc).

Osteoporoza – objawy

Osteoporoza rozwija się bezobjawowo. To dlatego tak ważne jest, by będąc w grupie ryzyka demineralizacji kości, profilaktycznie wykonywać densytometrię (badanie gęstości kości). Osteoporoza niewykryta w badaniach przesiewowych najczęściej diagnozowana jest w momencie pojawienia się złamań. Jednak złamania osteoporotyczne to nie tylko złamanie nogi czy nadgarstka, które zawsze odpowiednio opatrujemy i leczymy. W tym przypadku częste są także nieuświadomione złamania kręgów, z których pacjent nie musi sobie zdawać sprawy. Złamania trzonów kręgów powodują ból kręgosłupa, ale mogą być traktowane jako naturalny objaw starzenia się, a nie efekt osteoporozy.

W przebiegu tej choroby dochodzi oczywiście także do złamań kości długich, ich największe natężenie występuje zimą w wyniku poślizgnięć i upadków. W ten sposób najczęściej łamane są nadgarstki oraz kości udowe.

Diagnostyka osteoporozy

Rozpoznanie osteoporozy przez lekarza polega na przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem (np. czy w przeszłości występowały złamania), oraz analizie czynników rozwoju osteoporozy. Na podstawie zebranych informacji specjalista określa zagrożenie złamania osteoporotycznego u chorego i na tej podstawie podejmuje decyzję o dalszym leczeniu. Do zdiagnozowania osteoporozy wykorzystuje się następujące badania:

Densytometria

Densytometria służy określeniu gęstości mineralnej kości, pozwala na rozpoznanie osteoporozy nam nawet w jej początkowym stadium, ponieważ umożliwia zaobserwowanie nawet kilkuprocentowych zmian w masie kostnej, przez co jest zdecydowanie bardziej dokładna niż typowe badanie rentgenowskiego. Ponadto promienie rentgenowskie oddziałują w tej metodzie na organizm znacznie krócej, niż przy tradycyjnym rentgenie. Badanie jest proste, bezbolesne i trwa zaledwie kilka minut.

Badanie radiologiczne

Rentgen stosuje się do wykrywania złamań osteoporotycznych.  Na jego podstawie można potwierdzić osteoporozę, ale w zaawansowanym stadium.

Ultrasonografia

Badanie za pomocą ultradźwięków stosowane jest przede wszystkim do oceny tkanek miękkich w zaawansowanym stadium choroby.

Ilościowa tomografia komputerowa

Pozwala określić, jakie kości są najbardziej zagrożone osteoporozą, ponieważ bada ilość wapnia znajduje się w tkance kostnej. Ilościowa tomografia komputerowa jest jeszcze dokładniejsza niż densytometria, ograniczeniem dla badania jest jego wysoka cena oraz duża dawka promieniowania, na jaką narażony jest pacjent

Badania laboratoryjne: morfologia, badanie pracy nerek i wątroby, gospodarka wapniowo-fosforowa, to badania wykonywane u chorych cierpiących na osteoporozę. Po pobraniu krwi ocenia się poziom wapnia i fosforu oraz eliminowanie wapnia z moczem. Można wykonać również poziom witaminy D czy markery obrotu kostnego.

Osteoporoza a ryzyko złamań

Kluczowym problemem w osteoporozie jest nie sam fakt osłabienia układu kostnego, co ryzyko złamań. To duże ryzyko złamań jest podstawą do rozpoczęcie leczenia. Do oceny ryzyka złamań w ciągu kolejnych 10 lat służy kalkulator FRAX. Metoda ta dzieli pacjentów na trzy grupy: małego, średniego oraz dużego ryzyka złamań. Dzięki tej technice można w szybki sposób dobrać właściwy sposób postępowania.

Tu kupisz: Leki na receptę stosowane w leczeniu osteoporozy

Jaka dieta przy osteoporozie?

Wapń jest jednym z podstawowych związków mineralnych występujących w tkance kostnej, dlatego dla utrzymania właściwej gęstości mineralnej kości jego podaż jest kluczowa. Instytut Żywności i Żywienia zaleca, aby dzienne spożycie wapnia wynosiło 1300 mg. Głównym źródłem wapnia w diecie są mleko (120 mg/100 g), sery żółte (parmezan 800 mg/100 g) oraz napoje mleczne (kefir, jogurt naturalny). W większych ilościach wapń występuje także w: jarmużu, brukselce, soczewicy, soi, a także suszonych figach i maku. Jednakże jest on słabo przyswajalny z uwagi na obecność kwasu szczawiowego (np. szpinak, rabarbar).

Korzystnym źródłem wapnia mogą być wody wysokozmineralizowane. Warto wybierać te zawierające powyżej 150 mg/l jonów wapnia.

Warunkiem prawidłowej gospodarki fosforanowo-wapniowej jest odpowiedni stosunek wapnia (Ca) do fosforu (P). W diecie osób dorosłych Ca:P powinien wynosić 1:1. Należy więc unikać produktów wysokoprzetworzonych (np.: wędliny, napoje typu cola, napoje energetyzujące), bowiem są bogate w fosfor, którego nadmiar w diecie zwiększa wydalanie wapnia z moczem.

Witamina D jest niezbędna w utrzymaniu prawidłowej gęstości kości, bowiem zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach. Ponadto witamina D wykazuje działanie immunomodulacyjne, zmniejszając stan zapalny w stawach. Nasza dieta nie pokrywa w 100 proc. zapotrzebowania na tę witaminę, występującą głównie w tłustych rybach (łosoś, węgorz, makrela) i tranie. Również synteza skórna witaminy D pod wpływem promieni UV nie jest wystarczająca. W związku z tym zaleca się, aby po konsultacji z lekarzem w okresie od września do kwietnia suplementować witaminę D. W przypadku osób zagrożonych osteoporozą czy już zdiagnozowanych, dawki witaminy D są zazwyczaj wyższe, niż w przypadku osób o zdrowych kościach.

Coraz większą rolę w utrzymaniu prawidłowej gęstości kości przypisuje się witaminie K, która wpływa na wbudowywanie wapnia w tkankę kostną. Istotnym źródłem witaminy K są: zielone warzywa liściaste (natka pietruszki, koperek, jarmuż, sałata), kalarepa, kalafior, pomidory. W produktach zbożowych i mięsie występują bardzo małe ilości tej witaminy.

Osoby zagrożone wystąpieniem osteoporozy powinny wprowadzić do diety suszone śliwki, bowiem obecne w nich polifenole (kwas chlorogenowy) hamują proces resorpcji i stymulują tworzenie kości.

Ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej gęstości kości odgrywa ilość spożywanego białka. Niedostateczna podaż białka (poniżej 0,8–1,0 g/kg mc.) wpływa niekorzystnie na mineralizację kości przez zmniejszenie wchłaniania wapnia. Jednakże nadmierne spożycie białka (>1,0 g/kg mc.), zwłaszcza zwierzęcego, istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy. Bowiem wzrost ilości białka w diecie o 1 g zwiększa utratę o 1 mg wapnia z moczem. Wynika to między innymi z właściwości zakwaszających białka pochodzenia zwierzęcego.

Jak się chronić przed osteoporozą?

W profilaktyce osteoporozy zaleca się ograniczenie ilości spożywanej soli.

Dieta, w której występuje duża ilość sodu, sprzyja utracie wapnia z moczem. Spożyciu 1 g sodu towarzyszy utrata 26 mg wapnia. Dzienna zawartość soli w diecie nie powinna przekraczać 5 g, czyli około 1500 mg sodu.

Negatywnie na gęstość kości wpływa palenie papierosów. Nikotyna działa destrukcyjnie na tkankę kostną, hamuje czynność osteoblastów oraz zaburza procesy wchłaniania wapnia. Kofeina, znajdująca się w kawie i napojach typu cola, również wywiera niekorzystny wpływ na metabolizm kostny. Kofeina hamuje proces różnicowania komórek kościotwórczych, zaburza wchłanianie wapnia oraz zwiększa jego wydalanie z moczem.