Borelioza może rozwinąć się w każdym wieku, jednak u dzieci łatwiej przeoczyć ukąszenie kleszcza i zignorować początkowe objawy. Czujność powinny wzbudzić przede wszystkim rumieniowate plamy, choć borelioza może się także manifestować podobnie do przeziębienia albo guzkami na uszach. Na co zwrócić uwagę, by nie dopuścić do rozwoju boreliozy u dziecka?
Borelioza u dzieci – objawy i leczenie
Borelioza u dzieci – czym jest i jak dochodzi do zakażenia?
Borelioza jest chorobą bakteryjną obejmującą wiele narządów. Za jej rozwój odpowiedzialne są krętki z rodzaju Borrelia. Bakterie te są przenoszone przez kleszcze. W wyniku ukąszenia przez zakażonego pajęczaka krętki wraz ze śliną lub wymiocinami kleszcza przedostają się do skóry. Początkowo namnażają się w okolicy wniknięcia do organizmu, co wywołuje charakterystyczną zmianę skórną – tzw. rumień wędrujący. Po pewnym czasie bakterie przemieszczają się z krwią lub limfą do narządów takich jak mięsień sercowy, wątroba, śledziona, siatkówka oka, szpik kostny, mózg lub płyn mózgowo-rdzeniowy.
Warto zaznaczyć, że nie po każdym ukąszeniu przez kleszcza rozwija się borelioza (szacuje się, że pajęczaków zakażonych krętkami jest w Polsce ok. 10-15 proc.). Dodatkowo im krócej kleszcz przebywa w skórze, tym mniejsze jest ryzyko transmisji bakterii. Największym prawdopodobieństwem rozwoju zakażenia obarczone są sytuacje, gdy intruz zdążył już opić się krwią gospodarza.
Objawy boreliozy u dzieci
Znajomość możliwych objawów boreliozy jest niezwykle istotna, gdyż samo ukąszenie przez kleszcza łatwo jest przeoczyć. Może on odpaść sam lub zostać zdrapany przez nieświadome problemu dziecko. Dolegliwości pojawiające się w przebiegu choroby są różnorodne. Objawy grypopodobne, czyli podwyższona temperatura ciała, męczliwość, osłabienie są mało charakterystyczne i łatwo pomylić je z inną chorobą. Jednak istnieją również inne, bardziej specyficzne manifestacje boreliozy.
- Rumień wędrujący
Rumień wędrujący jest zazwyczaj pierwszym objawem choroby. Pojawia się w miejscu ukąszenia po 3–30 dniach od zakażenia. Przybiera postać niewielkiej czerwonej plamy, która szybko zaczyna się powiększać i osiąga średnicę powyżej 5 cm. Charakterystyczny kształt zmiany określany jest jako pierścieniowaty ze względu na przejaśnienie w centrum. Rzadziej plama jest jednolita. Każda zmiana tego typu powinna zostać skonsultowana z lekarzem. Rozpoznanie rumienia wędrującego jest bowiem podstawą do zdiagnozowania boreliozy i rozpoczęcia antybiotykoterapii bez konieczności wykonywania dodatkowych badań.
- Chłoniak limfocytowy skóry
Chłoniak limfocytowy skóry, inaczej nazywany limfocytomą boreliozową, jest rzadkim objawem boreliozy, ale znacznie częściej spotykanym u dzieci niż u dorosłych. Lokalizuje się zwykle na małżowinie usznej, brodawce sutkowej lub mosznie jako niebolesny czerwononiebieski guzek. Rozwija się w ciągu kilku tygodni lub miesięcy po zakażeniu.
- Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn
Objaw pojawia się kilka lat po zakażeniu. Początkowo przebiega z obrzękiem, później dochodzi do zmian zanikowych. Skóra staje się cienka i zabarwiona na fioletowo, wyglądem przypomina bibułę. Pojawiają się również parestezje (odczucia mrowienia, drętwienia, rwania) i bóle stawów. Dolegliwości dotykają dalszych części kończyn.
- Zapalenie stawów
Zwykle zajmuje jeden staw, rzadziej kilka. Do najczęstszych lokalizacji należą stawy kolanowe, skokowe lub łokciowe. Typowy jest obfity wysięk w jamie stawu, jednak bez nasilonej reakcji ogólnoustrojowej. Oznacza to, że dziecko skarży się na bolesność stawu i zauważalny jest obrzęk i umiarkowane rozgrzanie, ale bez znacznego zaczerwienienia tej okolicy. Zapalenie przebiega z nawracającymi okresami zaostrzeń, które pojawiają się coraz rzadziej. Ostre zapalenie stawu w większości przypadków nie prowadzi do jego zniszczenia, zdarza się jednak, że przechodzi w zapalenie przewlekłe. Rozpoznaje się je, gdy objawy zapalenia dotyczące jednego stawu występują ponad rok.
- Zapalenie mięśnia sercowego
Zapalenie mięśnia sercowego pojawia się od kilku tygodni do kilku miesięcy po zakażeniu. W części przypadków przebiega bezobjawowo. Mogą pojawić się jednak dolegliwości takie jak: bóle w klatce piersiowej, zaburzenia rytmu serca często opisywane przez chorych jako odczucie kołatania serca, łatwe męczenie się, omdlenia, duszności i obrzęki kończyn dolnych.
- Neuroborelioza
Neuroborelioza jest zapaleniem dotyczącym zarówno ośrodkowego, jak i obwodowego układu nerwowego. Objawy sugerujące neuroboreliozę są różnorodne. Może rozwinąć się zapalenie nerwów czaszkowych skutkujące najczęściej porażeniem lub niedowładem nerwu twarzowego. Świadczące o tym zmiany to brak możliwości zmarszczenia czoła, uniesienia brwi, wyszczerzenia zębów, gwizdania lub zaciśnięcia powiek. Inną postacią neuroboreliozy występującą na wczesnym etapie jest limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Przebiega łagodnie, zazwyczaj jedyną dolegliwością jest ból głowy.
Zapalenie korzeni nerwowych i nerwów obwodowych wywołuje parestezje, zaburzenia czucia oraz osłabienie siły mięśniowej. U dzieci częściej dotyka kończyn dolnych. W późnym stadium choroby może wystąpić przewlekłe zapalenie mózgu, rdzenia kręgowego lub przewlekła encefalopatia. Do typowych objawów należą upośledzenie pamięci i koncentracji, zaburzenia poznawcze, pobudzenie nerwowe, zespoły psychotyczne, zmiany otępienne a także porażenia nerwów czaszkowych i zwieraczy. Możliwy jest również rozwój polineuropatii obwodowej, czyli zwyrodnienia wielu nerwów, skutkującego zaburzeniami czucia i ruchomości.
Borelioza u dzieci – przebieg choroby
Przebieg boreliozy dzieli się na trzy fazy, dla których charakterystyczne są różne dolegliwości. W większości przypadków nie występują jednak wszystkie możliwe objawy.
- Pierwszym etapem jest stadium wczesne ograniczone. Dla tego okresu typowe jest występowanie rumienia wędrującego i limfocytomy boreliozowej, a także objawów grypopodobnych, takich jak osłabienie, męczliwość, podwyższona temperatura ciała i bóle mięśniowe.
- Stadium wczesne rozsiane występuje, gdy bakterie rozprzestrzeniają się po organizmie. Dolegliwości z tym związane to powiększenie węzłów chłonnych, zajęcie stawów oraz układu krążenia i neuroborelioza.
- Późny etap choroby stwierdza się, gdy objawy utrzymują się co najmniej 12 miesięcy. Występować może wtedy przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn, przewlekłe zapalenie stawów, polineuropatia obwodowa lub przewlekłe zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego oraz przewlekła encefalopatia.
Jak lekarz rozpoznaje boreliozę u dzieci?
Dokładna diagnostyka boreliozy jest zależna od występujących u dziecka objawów. W przypadku stwierdzenia rumienia wędrującego lekarz może rozpoznać boreliozę bez dodatkowych badań. Występowanie pozostałych objawów wymaga potwierdzenia choroby poprzez badania przeciwciał we krwi. Należy jednak pamiętać, że pozytywne wyniki badań u dziecka bez typowych dolegliwości nie pozwalają na zdiagnozowanie boreliozy i nie powinny być leczone.
Leczenie boreliozy u dzieci – jaki antybiotyk stosować?
Skuteczne leczenie boreliozy opiera się na stosowaniu antybiotykoterapii. Dobór antybiotyku jest jednak zależny od dolegliwości i wieku dziecka. U większości pociech rokowania są dobre i udaje się całkowicie wyleczyć chorobę.
W przypadku rumienia wędrującego, chłoniaka limfocytowego skóry, zapalenia stawów oraz zajęcia nerwów czaszkowych najczęściej stosowanym lekiem u dzieci jest amoksycylina.
Ceftriakson jest substancją używaną w pierwszym rzucie leczenia boreliozy przebiegającej z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego lub zapalenia mięśnia sercowego. W niektórych przypadkach skuteczne mogą być również azytromycyna lub doksycyklina. Doksycyklina jest jednak przeciwwskazana u dzieci poniżej 8. roku życia, a stosowanie jej w wieku 8–12 lat jest dopuszczalne tylko w niektórych sytuacjach, gdy inne leki nie będą skuteczne. Antybiotyk ten tworzy bowiem stałe związki z wapniem obecnym we wszystkich tkankach kościotwórczych i może spowodować uszkodzenie i zmianę zabarwienia zębów.
Pamiętajmy, że decyzję o antybiotykoterapii podejmuje zawsze lekarz znający dokładny wywiad chorobowy dziecka. Podawanie dziecku leków na własną rękę może przynieść więcej szkód niż pożytku.
Profilaktyka boreliozy u dzieci
Profilaktyka boreliozy u dzieci opiera się na zapobieganiu zakażeniu poprzez ochronę przed kleszczami. Popularny jest mit, że kleszcze atakują, spadając z drzew – w rzeczywistości nie wspinają się tak wysoko, większość nie wchodzi wyżej niż na wysokość 1,5 metra. W związku z tym ostrożność należy zachować, udając się z dzieckiem nie tylko do lasu, lecz także na łąkę, do parku miejskiego lub zwykłego ogrodu.
W miejscach bytowania kleszczy dziecko powinno być ubrane w odzież ochronną z długim rękawem i nogawkami. Najlepiej sprawdzają się białe lub kremowe kolory ubrań, gdyż łatwo na nich zauważyć intruza. Przydatne jest również stosowanie środków odstraszających kleszcze.
Kleszcz u dziecka – co robić?
Kleszcz wbity w skórę dziecka nie przesądza o zachorowaniu na boreliozę. Najważniejsze jest w takiej sytuacji zachowanie spokoju i usunięcie pajęczaka. Należy w tym celu złapać kleszcza pęsetą tuż przy skórze i pociągnąć do góry. W aptekach dostępne są specjalne haczyki, karty lub pęsety ułatwiające poprawne przeprowadzenie tego zabiegu w domu. Po wszystkim miejsce wkłucia należy zdezynfekować. Pajęczaka nie wolno rozgniatać, wyciskać, zdrapywać ani niczym smarować! Takie działania mogą spowodować jedynie to, że kleszcz zwymiotuje, co znacznie zwiększa szanse na zachorowanie. Jeśli jednak obawiamy się usunąć kleszcza samodzielnie, można zgłosić się do lekarza w przychodni podstawowej opieki zdrowotnej lub ambulatorium nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej. Nie warto jechać z wkłutym kleszczem do szpitalnego oddziału ratunkowego, gdyż nie jest to stan zagrożenia życia i czas oczekiwania na kontakt z lekarzem może być bardzo długi.
Po usunięciu kleszcza miejsce wkłucia należy obserwować co najmniej 30 dni pod kątem wystąpienia rumienia wędrującego.
