Tężec to bardzo poważna choroba wywołana przez zanieczyszczenie rany laseczkami tężca. Powszechne występowanie Clostridium tetani w wodzie i glebie oraz możliwość zakażenia nawet przez niewielkie otarcie naskórka potwierdza zasadność wpisania szczepienia na tężec do kalendarza szczepień obowiązkowych. Jakie są objawy zakażenia tężcem? Jak można mu zapobiegać i czy tężec jest uleczalny?
Tężec – objawy, przyczyny i możliwości zapobiegania chorobie
Tężec – co to za choroba?
Tężec to groźna choroba powodowana przez powszechnie występujące bakterie beztlenowe Clostridium tetani. Choroba jest powikłaniem po zanieczyszczeniu zranionej skóry. Neurotoksyny wytwarzane przez bakterie tężca blokują zakończenia nerwowe i uniemożliwiają wydzielanie neuroprzekaźników, co prowadzi do uszkodzenia centralnego układu nerwowego.
Tężec bezwzględnie wymaga leczenia, w przeciwnym razie wywołuje poważne uszkodzenia, a nawet zgon. Śmiertelność tężca jest bardzo wysoka. Szacuje się, że nawet w przypadku leczenia sięga 60%.
Nie ma możliwości zakażenia się tężcem od innego człowieka.
Przyczyny tężca
Bezpośrednią przyczyną tężca są laseczki Clostridium tetani wytwarzające neurotoksynę. Bakterie występują powszechnie w glebie, wodzie, odchodach zwierzęcych i na zanieczyszczonych nimi przedmiotach. Zanieczyszczenie uszkodzonej skóry może doprowadzić do tężca (zakażenie rany). Namnażanie się bakterii następuje tylko w warunkach beztlenowych, dlatego szczególnie duże ryzyko występuje przy głębszych ranach. Jednak nawet niewielkie otarcia mogą przyczynić się do rozprzestrzeniania się bakterii tężca w organizmie. W zależności od rodzaju i wielkości rany, a także stopnia zanieczyszczenia okres wylęgania tężca trwa zwykle od 2 do 21 dni.
Tężec – jak można się zarazić? Grupy ryzyka
Szczególnie narażone na zakażenie tężcem są osoby, które:
- mają kontakt z ziemią (rolnicy, ogrodnicy) i zwierzętami gospodarskimi;
- nie mają aktualnych szczepień na tężec;
- nie zabezpieczyły szybko i odpowiednio ran i skaleczeń;
- nie przyjęły zastrzyku przeciw tężcowi;
- są uzależnione od narkotyków przyjmowanych dożylnie.
Wiele osób ze strachem pyta, czy kleszcze mogą przenosić bakterie tężca, jednak obawy są nieuzasadnione.
>> Kleszcz – wszystko, co musisz wiedzieć
Tężec – objawy choroby
Przy zachorowaniu na tężec pierwsze objawy pojawiają się średnio po 7 dniach. Ze względu na rodzaj objawów, tężec dzieli się na 2 główne postacie: uogólnioną i miejscową. Zazwyczaj występuje przed nimi okres zwiastunowy.
Okres zwiastunowy – u pacjenta pojawiają się objawy niespecyficzne: niepokój, ból głowy, gorsze samopoczucie, bezsenność, potliwość oraz takie, które mogą stanowić wyraźne objawy zakażenia tężcem: parestezje i ból w okolicy rany, wzmożone napięcie mięśni.
Postać uogólniona – w tej najpowszechniejszej postaci tężca obserwuje się zazwyczaj:
- wzmożone napięcie i skurcze mięśni;
- trudności w żuciu;
- szczękościsk;
- grymas twarzy przypominający pogardliwy uśmiech — sardoniczny;
- wygięcie tułowia w stronę grzbietową z jednoczesnym wyprostowaniem kończyn dolnych i zgięciem górnych;
- bolesne, napadowe i bardzo silne skurcze poszczególnych grup mięśni kończyn i tułowia;
- zatrzymanie oddychania (wywołane przez skurcz przepony);
- zaburzenia w funkcjonowaniu układu wegetatywnego (hipotensja i bradykardia występująca na zmianę z nadciśnieniem tętniczym, arytmią, hipertermią, zatrzymaniem moczu, skurczem krtani, zatrzymaniem krążenia).
Postać miejscowa – często występuje jako zwiastun tężca uogólnionego (pojawia się ból i sztywność w okolicy rany) lub w przypadku częściowej odporności na oddziaływanie neurotoksyn tężcowych, ustępuje samoistnie. Rany w obrębie głowy mogą wywołać tzw. tężec mózgowy (rzadka odmiana choroby), który dotyczy mięśni unerwianych wyłącznie przez nerwy czaszkowe.
Wśród postaci tężca należy wyróżnić również tężec noworodkowy, którego objawy przypominają ciężką postać tężca uogólnionego. Występuje przede wszystkim w krajach rozwijających się i dochodzi do niego zazwyczaj w wyniku zanieczyszczenia kikuta pępowiny. Śmiertelność wynosi 90 procent.
Diagnostyka tężca
Rozpoznania dokonuje się na podstawie wywiadu i objawów choroby. Badanie na tężca obejmuje jedynie określenie zaawansowania choroby na podstawie obserwacji określonych objawów:
- lekkie: „uśmiech sardoniczny”, szczękościsk, niewielkie skurcze mięśni;
- umiarkowane: oprócz objawów lekkich występuje również sztywność i dysfagia;
- ciężkie: częstoskurcz, silne, ogólne skurcze mięśni, problemy oddechowe, wahania ciśnienia.
Badania krwi w kierunku tężca są nieprzydatne.
Tężec – leczenie
Leczenie tężca prowadzone jest w warunkach szpitalnych. Pacjenci w umiarkowanym lub ciężkim przebiegu choroby muszą być pod opieką oddziału intensywnej terapii. We wczesnym leczeniu objawowym stosuje się ludzką antytoksynę tężcową w połączeniu z antybiotykoterapią. W przypadku zaburzeń w funkcjonowaniu układu wegetatywnego stosuje się również leczenie objawowe. Kluczowe znaczenie ma również chirurgiczne oczyszczenie rany.
Tężec – profilaktyka: szczepienia ochronne i antytoksyna tężcowa
Ze względu na zagrożenie dla zdrowia szczepionka na tężec jest w obowiązkowym kalendarzu szczepień. U dzieci szczepienie przeciwko tężcowi przeprowadza się w jednym ukłuciu razem z dwoma innymi chorobami – błonicą i krztuścem (DTP – skojarzona szczepionka błonica-tężec-krztusiec). Osoby niezaszczepione, u których doszło do głębokich lub poważnych uszkodzeń ciągłości skóry, powinny zgłosić się do lekarza w celu przyjęcia zastrzyku przeciwtężcowego. Stosowanie metod nieswoistych (umycie i zdezynfekowanie rany) nie daje gwarancji ochrony, ale zmniejsza ryzyko powstania zakażenia.
>> Szczepienia obowiązkowe – kiedy je wykonać i jakie są ich rodzaje?
Błonica – tężec – krztusiec – kalendarz szczepień ochronnych
Podstawowe szczepienie błonica-tężec-krztusiec jest obowiązkowe u dzieci i podawane w czterech dawkach:
- 2 miesiąc życia;
- 3–4 miesiąc życia;
- 5–6 miesiąc życia;
- 16–18 miesiąc życia.
Uzupełniające dawki szczepienia podaje się dzieciom w wieku 5–6 (szczepienie błonica-tężec-krztusiec 5 lat) i 13–14 lat (szczepienie błonica – tężec – krztusiec 13 lat). Ponieważ wraz z upływem czasu skuteczność ochrony spada, zaleca się, aby szczepienie na tężec dorośli powtarzali, co 10 lat.
Szczepienie na tężec – skutki uboczne
W przypadku szczepionki na tężec powikłania występują rzadko, uznawana jest za całkowicie bezpieczny preparat. Po szczepieniu na tężec powikłania mają zazwyczaj charakter miejscowy, może pojawić się ból w miejscu wstrzyknięcia, zaczerwienienie lub obrzęk.
W wypadku szczepionki błonica-tężec-krztusiec dla dorosłych oprócz objawów miejscowych mogą pojawić się nudności, wymioty i stan podgorączkowy.
W sytuacji zagrożenia tężcem szczepienie po zranieniu (w istocie chodzi o podanie antytoksyny, która nie jest szczepionką, a działaniem prewencyjnym) wiąże się z cięższymi objawami niepożądanymi, niż ma to miejsce przy profilaktycznym szczepieniu na tężca. Skutki uboczne możliwe po podaniu antytoksyny to m.in.:
- miejscowy ból i tkliwość;
- gorączka i dreszcze;
- alergiczne reakcje skórne;
- nudności i wymioty;
- spadek ciśnienia;
- tachykardia;
- wstrząs anafilaktyczny.
