Tanoreksja, czyli uzależnienie od opalania – objawy i leczenie

Skąd się bierze tanoreksja?

Tanoreksja (z ang. tanorexia) to potoczne określenie patologicznego uzależnienia od opalania, zarówno tego naturalnego (ekspozycja na słońce), jak i sztucznego (w solarium). Chociaż termin ten nie znajduje się w oficjalnych klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, takich jak ICD-11 czy DSM-5, coraz częściej jest rozpatrywany jako podtyp zaburzenia dysmorficznego ciała (body dysmorphic disorder, BDD) lub zachowanie o cechach uzależnienia behawioralnego. Kobiety i mężczyźni z tanoreksją najczęściej mają obniżone poczucie własnej wartości i czują się nieatrakcyjni. Dzięki opaleniźnie ich samoocena rośnie. Charakterystyczną cechą tanoreksji jest obsesyjna potrzeba uzyskania i utrzymania intensywnej opalenizny pomimo świadomości ryzyka zdrowotnego – w tym raka skóry, fotostarzenia, poparzeń czy uszkodzeń oczu.     

Przyczyny tanoreksji

Podłoże tanoreksji jest złożone i wieloczynnikowe. Istotną rolę odgrywają czynniki psychologiczne, społeczne i biologiczne. Do najczęściej opisywanych w literaturze należą:

• zaburzenia obrazu własnego ciała (zaburzenia dysmorficzne) – osoby cierpiące na tanoreksję postrzegają siebie jako niewystarczająco opalone niezależnie od rzeczywistego wyglądu skóry. Znaczenie może mieć również poczucie, że opalone ciało wygląda szczuplej i zgrabniej niż blade;
• presja społeczna i medialna – promowanie opalonego ciała jako synonimu atrakcyjności i zdrowia, zwłaszcza w mediach społecznościowych;
• współistniejące zaburzenia psychiczne – szczególnie depresja, lęki, niska samoocena, zaburzenia odżywiania (np. anoreksja, bulimia);
• czynniki biologiczne – istnieją doniesienia o możliwości oddziaływania promieniowania UV na układ nagrody w mózgu poprzez zwiększenie wydzielania endorfin, co może prowadzić do mechanizmów uzależnieniowych.

Kto jest najbardziej narażony na tanoreksję?

Grupą szczególnie narażoną na tanoreksję są młode kobiety w wieku 16–30 lat, jednak zaburzenie może dotyczyć osób w różnym wieku oraz obu płci. Coraz liczniejszą grupę stanowią uzależnieni od solarium młodzi mężczyźni, szczególnie ci uprawiający sporty sylwetkowe.

>> Anoreksja – co to jest? Początki, objawy, jak wykryć anoreksję u dzieci

Jak wygląda życie z tanoreksją?

O tanoreksji mówimy wówczas, gdy opalanie zamienia się w obsesyjny przymus. Osoby uzależnione nie potrafią myśleć o niczym innym, tylko o opalaniu i o własnym wyglądzie. Ciągłe szukanie okazji do przebywania na słońcu lub w solarium działa destrukcyjnie także na bliskich uzależnionego – nie liczy się on jednak z ich potrzebami, a na wakacjach rezygnuje z wycieczek czy zabaw z dziećmi, gdyż jest skupiony na sobie i swojej opaleniźnie. Jednocześnie traci umiejętność obiektywnej oceny stanu swojej skóry. Wspólne objawy tanoreksji u osób uzależnionych to przede wszystkim:

• kompulsywne korzystanie z solarium lub długotrwała, regularna ekspozycja na słońce czasem niezależnie od warunków pogodowych;
• niepokój, drażliwość lub spadek nastroju w sytuacjach braku możliwości opalania i blednięcia skóry;
• ignorowanie skutków ubocznych, np. poparzeń słonecznych, łuszczenia się skóry, reakcji alergicznych, ryzyka rozwoju czerniaka;
• narastające przekonanie o zbyt bladej skórze mimo widocznej opalenizny;
• zaniedbywanie codziennych obowiązków lub relacji społecznych na rzecz opalania;
• próby wzmacniania opalenizny suplementami (beta-karoten, suplementy z miedzią, witaminą A lub E) lub dietą (żywność bogata w karotenoidy, np. marchew, dynia, papryka, suszone morele).

W zaawansowanych przypadkach pacjenci mogą ukrywać swoje zachowania przed otoczeniem i odczuwać wyraźny dyskomfort psychiczny w związku z niewystarczającym, ich zdaniem, stopniem przyciemnienia skóry. W ekstremalnych przypadkach sięgają po zakupione online nielegalne w Polsce środki przyciemniające skórę – powodzeniem cieszą się przede wszystkim zastrzyki z peptydem zbliżonym budową do hormonu stymulującego α-melanocyty. Produkty te nie mają żadnych atestów, a ich stosowanie może powodować mnóstwo skutków ubocznych i groźnych powikłań.

Stan skóry osób uzależnionych od opalania

Chroniczna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe niezależnie od jego źródła wiąże się z licznymi zagrożeniami zdrowotnymi – zarówno o charakterze dermatologicznym, jak i ogólnoustrojowym. Ryzyko powikłań istotnie wzrasta, gdy opalanie przybiera formę nawykową, często bez zachowania podstawowych zasad ochrony skóry. Stan skóry osób z tanoreksją pogarsza się w bardzo szybkim tempie – ich skóra staje się tak wysuszona, że w zgięciach łokci czy na kolanach sprawia wrażenie brudnej. Pojawiają się przebarwienia i znamiona. Skóra zaczyna się przedwcześnie starzeć, traci elastyczność, zaczynają przecinać ją coraz głębsze zmarszczki. Do najpoważniejszych konsekwencji uzależnienia należą:

• rozwój nowotworów skóry – w tym czerniaka złośliwego, raka kolczystokomórkowego i raka podstawnokomórkowego, ryzyko zachorowania rośnie proporcjonalnie do całkowitej dawki pochłoniętego promieniowania UV;
• fotostarzenie skóry – przedwczesne starzenie się skóry objawiające się zmniejszoną elastycznością, przebarwieniami, pogrubieniem naskórka, pojawianiem się głębokich zmarszczek;
• uszkodzenia oczu – nadmierne promieniowanie UV może prowadzić do fotokeratytu (słoneczne uszkodzenie rogówki), zaćmy, a nawet zwyrodnienia plamki żółtej;
• zaburzenia immunologiczne – promieniowanie UVB osłabia odporność miejscową skóry, co może zwiększać podatność na infekcje i nowotwory.

Warto podkreślić, że uzależnienie od opalania często wiąże się z brakiem stosowania filtrów przeciwsłonecznych lub ich niewłaściwym używaniem, co dodatkowo nasila ryzyko negatywnych skutków.

>> SPF w kosmetykach – kiedy przyda się SPF 50, jak wysoki filtr stosować do twarzy?

Czy tanoreksję można wyleczyć

Bardzo rzadko zdarza się, by osoba uzależniona od opalania sama uświadomiła sobie, że jest w nałogu. Osoby z tanoreksją często nie dopuszczają do siebie myśli, że mają problem z opalaniem. Uważają, że mogą przestać w każdej chwili i są przekonane, że to, co robią, wcale im nie szkodzi. Niektórzy na pewnym etapie zaczynają używać kremów z wysokim filtrem, co daje im złudne poczucie bezpieczeństwa, albo opalają się tylko w solarium, twierdząc, że nowoczesne lampy są całkowicie bezpieczne. Do konfrontacji z faktem, że są uzależnieni, zazwyczaj dochodzi dopiero na skutek komplikacji zdrowotnych. Tanoreksję na szczęście można leczyć. Leczenie przebiega podobnie jak w przypadku innych uzależnień i wymaga długotrwałej psychoterapii, edukacji pacjenta oraz czasami leczenia wspomagającego.

>> Leczenie uzależnień w CM Świat Zdrowia

Tanoreksja – leczenie

Najczęściej stosowane metody walki z tanoreksją to:

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – często stosowana w leczeniu zaburzeń dysmorficznych i uzależnień behawioralnych. Pomaga pacjentowi rozpoznać i zmienić nieadaptacyjne wzorce myślenia (np. „jestem atrakcyjny tylko wtedy, gdy jestem opalony”) oraz zachowania (nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV).
• Terapia interpersonalna – bywa przydatna, jeśli tanoreksja jest związana z problemami w relacjach społecznych bądź zaniżoną samooceną.
• Trening uważności (mindfulness) – techniki redukcji stresu i lęku pomagają lepiej radzić sobie z potrzebą kompulsywnego opalania.
• Edukacja zdrowotna – uświadomienie pacjentowi skutków długotrwałego narażenia na promieniowanie UV (nowotwory skóry, fotostarzenie, etc.), nauczenie go alternatywnych sposobów dbania o wygląd (np. stosowanie bezpiecznych kosmetyków brązujących lub zabiegów zapewniających efekt zdrowej skóry bez ekspozycji na promieniowanie UV), a także wsparcie w zmianie nawyków, w tym stosowaniu filtrów przeciwsłonecznych, ograniczaniu wizyt w solarium, zrozumieniu zasad rozsądnego korzystania ze słońca (pory dnia, czas ekspozycji).
• Farmakologiczne leczenie współistniejących zaburzeń – jeżeli u pacjenta występują zaburzenia lękowe, depresja czy inne problemy psychiczne, leczenie farmakologiczne (np. leki przeciwdepresyjne) może być nieodzownym uzupełnieniem psychoterapii.

>> Konsultacje z psychiatrą w CM Świat Zdrowia

Tanoreksja grozi czerniakiem

Aż 90% przypadków czerniaka jest spowodowanych ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe (UV), a jest to nowotwór o dużej zdolności do przerzutowania i niskiej wrażliwości na leki. Jeśli zauważasz u siebie lub bliskiej osoby przesadne przywiązanie do utrzymywania opalenizny i związane z tym niepokojące zachowania, warto poszukać wsparcia u specjalisty – psychologa lub dermatologa. Pamiętaj, że tanoreksja, jak każda forma zaburzenia, podlega leczeniu i terapii. Wsparcie rodziny, przyjaciół i personelu medycznego stanowi cenny element drogi pacjenta do odzyskania kontroli nad własnym zdrowiem i bezpieczeństwem skóry.

>> Uczulenie na słońce – objawy