Nowe insuliny, leki obniżające poziom cukru we krwi i nowoczesne metody samokontroli pozwalają znacznie zliberalizować podejście do żywienia pacjentów z cukrzycą wobec tego sprzed 20-30 lat. Niezmienne pozostaje przekonanie, że zdrowe żywienie to ważny element leczenia, pozwalający minimalizować ryzyko rozwoju późnych powikłań cukrzycy.
Dieta w cukrzycy - najnowsze zalecenia PTD
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) co roku aktualizuje zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę. Najnowsze rekomendacje przyniosły kilka zmian w kwestii żywienia pacjentów z cukrzycą, na które warto zwrócić uwagę.
Jak schudnąć przy cukrzycy?
Redukcja masy ciała to ogromne wyzwanie praktycznie dla wszystkich pacjentów z cukrzycą typu 2 i coraz większej rzeszy diabetyków z cukrzycą typu 1. Ogólnoświatowa tendencja nadmiernej masy ciała wśród dzieci i młodzieży nie omija pacjentów diabetologicznych. Tyciu sprzyjają też nowoczesne metody leczenia cukrzycy typu 1 – wygoda podawania insuliny pompą insulinową zachęca do częstego jedzenia, a możliwość podawania bolusów przedłużonych na posiłki bogate w tłuszcze nie zmusza do rezygnacji z jedzenia typu fast-foodów.
>> Kalkulator BMI: oblicz BMI online. Dowiedz się, czy Twoja waga jest prawidłowa
Czytaj więcej: Żywienie w cukrzycy typu 1 - podstawowe zasady
Tymczasem prawidłowa masa ciała ułatwia osiągnięcie dobrego wyrównania metabolicznego cukrzycy, bo im nasza waga jest bliżej normy tym insulina i leki hipoglikemizujące działają skuteczniej. Obecne zalecenia PTD mówią o tym, że redukcję masy ciała można osiągnąć, stosując diety o zmniejszonej wartości kalorycznej i różnych proporcjach makroskładników (białka, tłuszcze, węglowodany), ale nie zaleca się przewlekłego stosowania diet o znacznie obniżonej podaży kalorii węglowodanowych oraz głodówek. Co to oznacza w praktyce? Celem nadrzędnym jest prawidłowa masa ciała, można do niej dążyć także poprzez diety, które nie są zbilansowane (np. z przewagą białka nad węglowodanami) o ile przynoszą pożądany skutek. Oczywiście taki sposób odżywiania powinien być stosowany czasowo, niemniej mimo choroby metabolicznej nie ma zakazu jego stosowania. Tym bardziej, że coraz więcej badań potwierdza to, co także znalazło się w tegorocznych zaleceniach PTD – pacjenci z cukrzycą nie mający problemów z nerkami nie muszą ograniczać ilości spożywanego białka.
Czytaj więcej: Dieta przy nefropatii cukrzycowej
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, w oparciu o wyniki badań klinicznych podkreśla, że obniżenie masy ciała o co najmniej 5 proc. w porównaniu z masą wyjściową przynosi wymierną poprawę kontroli glikemii.
Miód i soki owocowe nie dla diabetyka
Dotychczasowe rekomendacje PTD mówiły o konieczności ograniczenia węglowodanów prostych, jedno i dwucukrów. W tym roku po raz pierwszy pojawiło się zalecenie, by ograniczać cukry dodane oraz tzw. free sugars. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia mianem free sugars określa się wszelkie jedno i dwucukry dodawane do żywności przez producenta, kucharza lub konsumenta, a także cukry naturalnie występujące w miodzie, syropach i sokach owocowych. Jednocukrem jest glukoza, dwucukrem – sacharoza, cukier buraczany, cukier trzcinowy. Określenie to stosuje się do rozróżnienia pomiędzy cukrami naturalnie występującymi w węglowodanach nierafinowanych (owoce, ryż, makaron) oraz węglowodanami, które zostały „uszlachetnione” przez ludzi lub zwierzęta (miód).
Czytaj więcej: Miód - czy zdrowo jest nim słodzić?
Jaki jest cel takiego doprecyzowania rekomendacji? Węglowodany to podstawowe źródło energii dla naszego organizmu, a jednocześnie główny czynnik podnoszący poziom cukru we krwi. W żywieniu diabetyków nie tyle chodzi o ograniczanie węglowodanów jako takich, co o odpowiedni ich dobór. Eliminowanie z jadłospisu słodyczy, a jednocześnie częste sięganie po płatki śniadaniowe, dżemy, kakao instant, gotowe sosy czy słodkie jogurty nie jest zgodne z zaleceniami. Najwięcej nieporozumień dotyczy miodu i soków owocowych, które przez większość diabetyków uznawane są za zdrowe, z racji ich naturalnego pochodzenia. Warto jednak zauważyć, że idąc tym tropem cukier buraczany też jest naturalnego pochodzenia, a nikt już chyba nie ma wątpliwości co do jego szkodliwości. Argument, że miodzie znajdują się witaminy i przeciwutleniacze nie może być decydującym dla diabetyka. Powinien on postrzegać miód jako źródło cukrów prostych, a witaminy zapewniać sobie dietą bogatą w warzywa.
Tak dla błonnika. Nawet w postaci suplementu
Zmianie uległy zalecenia dotyczące spożycia błonnika pokarmowego, którego minimalna dzienna podaż powinna wynosić 25 g lub 15 g/1000 kcal diety.
Aby dostarczyć organizmowi rekomendowaną ilość błonnika należy spożywać codziennie co najmniej dwie porcje pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz trzy porcje warzyw bogatych w błonnik (bób, marchew, pietruszka, seler, rzepa, dynia, kapusta, bakłażan, brokuły).
Jednak, jeśli pacjent nie jest w stanie dostarczyć sobie rekomendowanych ilości błonnika z dietą zaleca się wprowadzenie suplementów błonnika, szczególnie w postaci frakcji rozpuszczalnych w wodzie.
Ziemniaki i ryż lepiej na zimno
Obok błonnika, należy zadbać o odpowiednią podaż skrobi opornej, czyli nie podlegającej rozkładowi przez enzymy trawienne. Właściwości skrobi opornej są zbliżone do właściwości błonnika rozpuszczalnego w wodzie – m.in. stabilizuje poziom cukru we krwi, zapewnia uczucie sytości, ułatwia wypróżnianie. Skrobię oporną znajdziemy w schłodzonych ziemniakach, ryżu, makaronie oraz niedojrzałych bananach.
Nie limitujemy tłuszczów…
W Polsce ciągle jeszcze pokutuje przekonanie, że diabetycy powinni znacznie ograniczać ilości spożywanego tłuszczu. Tymczasem najnowsze zalecenia zrównują udział tłuszczu w diecie diabetyków z dietą osób zdrowych. A to oznacza, że u pacjentów z cukrzycą tłuszcze mogą stanowić 25-40 proc. wartości energetycznej diety. Przy dużym spożyciu tłuszczu należy jednak zwracać uwagę na udział poszczególnych rodzajów kwasów tłuszczowych.
Zwiększoną zalecaną ilość tłuszczów jednonienasyconych (których źródłem są: olej rzepakowy, awokado, migdały, pistacje, orzechy laskowe, oliwki, żółtka jaj) z 10–15 proc. do 20 proc. wartości energetycznej diety.
Pacjenci z hipercholesterolemią powinni rozważyć wprowadzenie do diety żywności zawierającej sterole/stanole roślinne w ilości 2–3 g/dobę. Dobrym źródłem steroli są oleje roślinne, przede wszystkim rzepakowy, kukurydziany i sezamowy, a także migdały, kiełki pszenicy, nasiona strączkowe, przetwory zbożowe żytnie, pszenne i jęczmienne.
Znaczenie zdrowego żywienia dla leczenia cukrzycy
Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, w której brak lub nieprawidłowe działanie insuliny prowadzi do szeregu zaburzeń w przemianie materii w organizmie. Prawidłowe odżywianie ma ułatwić diabetykowi:
- utrzymanie prawidłowych wartości glikemii
- utrzymanie prawidłowego stężenia lipidów i lipoprotein w surowicy krwi
- utrzymanie optymalnych wartości ciśnienia tętniczego krwi
- utrzymanie prawidłowej masy ciała
Glikemia, lipidy oraz ciśnienie tętnicze to najważniejsze czynniki mające wpływ na rozwój późnych powikłań cukrzycy, zarówno mikronaczyniowych (retinopatia, neuropatia, nefropatia), jak i makronaczyniowych (choroby układu krążenia). Dlatego na żywienie w cukrzycy trzeba patrzeć całościowo, nie tylko w kontekście regulowania poziomu cukru we krwi, ale i prewencji powikłań cukrzycy. Warto też zauważyć, że Polskie Towarzystwo Diabetologiczne w swoich zaleceniach ani razu nie używa terminu „dieta cukrzycowa”, koncentrując się na zdrowym żywieniu dostosowanym indywidualnie do wieku pacjenta, jego aktywności zawodowej i sposobu leczenia cukrzycy.
Czytaj więcej: Dlaczego neuropatia cukrzycowa prowadzi do ciężkich hipoglikemii?
