Dieta w okresie okołooperacyjnym – co można jeść przed i po operacji?

 Choć dieta okołooperacyjna powszechnie kojarzy się z kleikiem ryżowym, sucharkami pszennymi i herbatą bez cukru, w praktyce jest to temat dużo bardziej skomplikowany. Oczywiście wiele zależy od charakteru samego zabiegu operacyjnego – tego, jakiej części ciała dotyczy, jak jest rozległy i jak długo potrwa powrót do formy po zabiegu, niemniej pewne zasady żywienia okołooperacyjnego są uniwersalne – zabiegi chirurgiczne nie powinny być wykonywane wówczas, gdy pacjent wykazuje oznaki niedożywienia, dieta w okresie okołooperacyjnym powinna zaspokajać zwiększone zapotrzebowanie na białko, a podczas rekonwalescencji po wielu rodzajach zabiegów koniecznie jest stosowanie diety lekkostrawnej.

Okres okołooperacyjny podzielić można na cztery etapy:

• faza przygotowania do przyjęcia do szpitala (min. 7 dni przed operacją)
• faza przedoperacyjna (18-2 godz. przed operacją)
•  faza pooperacyjna (6-24 godz. po operacji)
• faza rekonwalescencji (po wypisie ze szpitala, do czasu powrotu do zdrowia)

Przygotowanie do przyjęcia do szpitala

Na tym etapie, oprócz wykonania wszystkich badań potrzebnych do zabiegu, przygotowania się do pobytu w szpitalu ważne jest ustalenie, czy pacjent nie jest niedożywiony lub czy nie grozi mu niedożywienie w okresie pooperacyjnym. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych niedożywienie jest problemem od 30 do nawet 60 proc. pacjentów w okresie okołooperacyjnym. A to bardzo niekorzystny prognostyk – niedożywienie zwiększa ryzyko zgonu podczas zabiegu, wydłuża czas rekonwalescencji, zwiększa prawdopodobieństwo powikłań pooperacyjnych, utrudnia gojenie się ran oraz sprzyja powstawaniu odleżyn. Stąd przygotowanie do operacji będzie się różniło u pacjentów niedożywionych i tych, których problem ten nie dotyczy.

Najczęstsze przyczyny niedożywienia u pacjentów przed operacją:

• brak apetytu
• zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze
• zaburzenia wchłaniania
• choroby przewlekłe (przewodu pokarmowego, nowotwory)
• podeszły wiek
• uzależnienia
• czynniki ekonomiczne

Przygotowanie do operacji – osoby niedożywione

W przypadku stwierdzenia niedożywienia zaleca się (jeśli jest to możliwe) przesuwanie terminu operacji, by mieć czas na poprawę stanu odżywienia pacjenta. Jeżeli uzupełnienie niedoborów tradycyjną dietą jest trudne, zaleca się wprowadzenie żywienia medycznego – skoncentrowanych preparatów odżywczych. W tym okresie osobom niedożywionym zalecane są preparaty wysokobiałkowe oraz tzw. immunożywienie, czyli gotowe produkty pozytywnie pływające na układ odpornościowy, zawierające takie składniki jak: argininę, nukleotydy, kwasy tłuszczowe omega-3.

Przygotowanie do operacji – pozostali pacjenci

Wiedząc o czekającej operacji należy utrzymywać zdrową, zbilansowaną dietę, zapewniającą organizmowi odpowiednią ilość białka. Zapotrzebowanie a ten makroskładnik wzrasta w okresie okołooperacyjnym o około 40 proc. Dlatego jeśli nie ma przeciwwskazań, należy zwiększyć ilości spożywanego białka, składnika budulcowego, który przyspiesza gojenie się ran i wzmacnia układ odpornościowy. Ważne są też zdrowe tłuszcze bogate w kwasy omega-3 i omega-6.

Żywienie w dniu operacji

Najczęstsze zalecenia odnośnie żywienia w dniu operacji mówią o tym, że pacjent powinien być na czczo, czyli ostatni posiłek stały powinien zjeść wieczorem w przeddzień zabiegu. Powoli jednak odchodzi się od tak długiego okresu postu przed operacją, skracając go do 6 godzin. Jeśli chodzi o kwestie nawadniania organizmu to do 2 godzin przez podaniem znieczulenia/narkozy można pić dowolne ilości czystych płynów. Niekiedy w tym czasie zamiast wody polecane są napoje zawierające większe dawki łatwo przyswajalnych węglowodanów.

Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Anestezjologii dotyczące głodzenia w okresie okołooperacyjnym dorosłych i dzieci wskazują, że:

• u większości chorych nocne głodzenie przed operacją nie jest konieczne. Osoby bez zwiększonego ryzyka zachłyśnięcia mogą przyjmować płyny do 2 godzin przed rozpoczęciem znieczulenia. Spożywanie pokarmów stałych jest dozwolone do 6 godzin przed rozpoczęciem znieczulenia
• preferowanym sposobem żywienia jest żywienie przez przewód pokarmowy (jeśli tylko nie ma przeciwwskazań)
• spożywanie napojów bogatych w węglowodany do 2 godzin przed planowaną operacją jest dla pacjentów bezpieczne (także dla chorych na cukrzycę)
• picie płynów bogatych w węglowodany przed planowaną operacją poprawia subiektywne dobre samopoczucie, zmniejsza uczucie głodu oraz zmniejsza oporność na insulinę w okresie pooperacyjnym.

Dieta lekkostrawna po operacji

W okresie pooperacyjnym często konieczne jest przestrzeganie diety lekkostrawnej. Zasady diety lekkostrawnej odnoszą się do rodzaju przyjmowanych posiłków, sposobów ich przygotowania oraz wielkości porcji / częstotliwości jedzenia.

• Do produktów i potraw zalecanych po operacji zalicza się wypieki z białej mąki: biszkopty i pieczywo pszenne, płatki ryżowe, ryż, makarony, gotowane i rozdrobnione chude mięso drobiowe oraz chude ryby, gotowane warzywa (marchewka, ziemniaki, buraki, dynia) i pieczone jabłka, produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu (np. chude twarogi, jogurty, kefiry), kisiele, budynie, przetarte kompoty, zupy na wywarach z warzyw delikatnie przyprawione, do picia można wybierać wodę niegazowaną lub słabą herbatę. W tym czasie unikać należy: m. in.: pieczywa pełnoziarnistego, produktów smażonych, surowych warzyw i owoców, roślin strączkowych (mają właściwości wzdymające), kapusty, cebuli, tłustych mięs i serów, śmietany, majonezu, słodyczy, słonych przekąsek, ostrych przypraw, kakao, napojów gazowanych. Z jadłospisu należy też wykluczyć produkty ostre, marynowane, peklowane i wędzone.
• Zalecane metody przygotowywania posiłków to gotowania tradycyjne i gotowanie na parze. Pokarmy powinny być miękkie, rozdrobnione do konsystencji papki.
• Zalecane jest częste spożywanie małych porcji pokarmów ok.6-8 na dobę.

>> Dieta wątrobowa – co jeść w chorobach wątroby?