Żywienie medyczne – czym jest żywność medyczna i kiedy należy ją stosować?

Odpowiednio zbilansowana i zapewniająca dostateczną kaloryczność dieta konieczna jest nie tylko osobom zdrowym i aktywnym, ale też pacjentom, w szczególności chorym przewlekle, u których istnieje duże ryzyko niedożywienia. Niedożywienie osłabia organizm, utrudnia rekonwalescencję, niekiedy utrudnia przeprowadzenie koniecznych zabiegów chirurgicznych, a w skrajnych przypadkach może być przyczyną zgonów. Żywienie medyczne jest zatem elementem wpływającym nie tylko na samopoczucie pacjentów (energia na co dzień), ale też determinującym efekty leczenia (odżywiony organizm lepiej znosi trudy terapii).

Kiedy sięgać po żywność medyczną?

Żywność medyczna (inaczej żywność specjalnego przeznaczenia medycznego) rekomendowana jest pacjentom wówczas, gdy nie są w stanie jeść tradycyjnych posiłków, czy to z powodu braku apetytu, jadłowstrętu wynikającego z choroby czy też z powodów np. schorzeń gardła, przełyku czy żołądka, kiedy gryzienie i przełykanie jest niemożliwe lub znacznie utrudnione.

U pacjentów chorych przewlekle, najczęstszymi powodami wprowadzenia żywności medycznej są:

• brak apetytu
• nudności, wymioty, zaburzenia odczuwania smaku (częsty skutek chemio i radioterapii)
• problemy z połykaniem (charakterystyczne dla chorób neurologicznych)
• zaparcia, biegunki (powodują obawę przed jedzeniem i nasileniem się problemów)
• suchość w ustach i problemy z połykaniem (częsty problem seniorów)
• ograniczona sprawność ruchowa (brak samodzielności, konieczność proszenia bliskich o pomoc)

Pacjentom z chorobami przewlekłymi lekarze rekomendują żywienie medyczne zawsze wtedy, gdy na skutek towarzyszącego mu schorzenia pacjent utracił co najmniej 10% masy ciała w ciągu 3–6 miesięcy przed rozpoczęciem leczenia, a także w sytuacji, gdy pacjent dłużej niż przez 10 dni spożywa mniej niż 60% dziennej zalecanej normy żywieniowej. Decyzja o wprowadzeniu do jadłospisu żywności przeznaczenia medycznego lub zastąpieniu nią zwykłych posiłków może oczywiście być też podjęta zawczasu, zanim jeszcze dojdzie do utraty masy ciała, a kiedy istnieje duże ryzyko niedożywienia w efekcie leczenia danego schorzenia. Dane pokazują, że przykładowo wśród pacjentów z nowotworem trzustki niedożywienia może dotyczyć nawet 80-85% chorych, przy raku żołądka - 65-85%, a przy raku przełyku - 60-80% pacjentów. Oczywiście nie każda choroba nowotworowa powoduje tak drastyczne problemy z odżywianiem (w przypadku nowotworów urologicznych i ginekologicznych niedożywieniem zagrożonych jest 10-15% pacjentów), dlatego decyzję o sposobie odżywiania i ewentualnym stosowaniu żywności medycznej podejmuje lekarz biorąc pod uwagę kondycję chorego i planowane leczenie.

Czytaj więcej: Udar mózgu - przyczyny, objawy, pierwsza pomoc 

Czym jest żywność medyczna?

Żywność medyczna umożliwia podaż składników odżywczych w tak zmodyfikowanej  formie, by były one łatwe do spożycia oraz by zapewniały odpowiednią ilość energii i składników pokarmowych dla danego chorego. Żywność medyczna może być podawana doustnie lub pozajelitowo. W tym pierwszym przypadku są to najczęściej preparaty do picia, które w małej objętości płynu gwarantują wysoką zawartość białka i energii, a niekiedy są także wzbogacone o mikroskładniki (witaminy, minerały). Tzw. nutri drinki – odżywcze koktajle mają różną kaloryczność oraz różne smaki, mogą być łączone ze zwykła dietą – np. u seniorów, którzy nie mają problemów z jedzeniem jako takim, ale nie są w stanie normalną dietą zapewnić sobie dostatecznej ilości kalorii, albo też być jedynym pożywieniem przyjmowanym przez chorego.

Modyfikacje stosowane w żywieniu medycznym są różne, w zależności od potrzeb pacjentów, dla których są poznaczone konkretne produkty. Inne potrzeby energetyczne oraz odżywcze mają chorzy na nowotwory, inne pacjenci geriatryczni, a inne dzieci w okresie okołooperacyjnym. Wśród najczęstszych modyfikacji, z jakimi mamy do czynienia w przypadku środków spożywczych przeznaczenia medycznego wymienić można:

• większą koncentrację składników odżywczych, głównie węglowodanów, białka, kwasów tłuszczowych omega-3. Dzięki temu potrzeby organizmu są zaspokajane niewielkimi ilościami pokarmu, co przy niektórych chorobach ma ogromne znacznie.
• wzbogacenie odpowiednimi dodatkami tj: kwasy nukleinowe, arginina, witaminy, pierwiastki śladowe, błonnik itp.
• lepszą przyswajalność, która uzyskuje się poprzez np. zastąpienie białka z mleka krowiego lepiej przyswajalnym hydrolizowanym białkiem serwatkowym
• eliminację składników, które u danego pacjenta nie są tolerowane, np. produkty dla diabetyków w okresie pooperacyjnym nie zawierają węglowodanów szybko wchłaniających się, które mogłyby powodować hiperglikemią.
• płynną formę żywności, najłatwiejszą do przyjęcia dla pacjentów.

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego powinna być przyjmowana pod kontrolą lekarza, aby dobrać ją do faktycznych potrzeb pacjenta i móc kontrolować efekty takiego postępowania dietetycznego.

Schorzenia i sytuacje, przy których najczęściej stosowane jest żywienie medyczne:

• choroba Parkinsona
• choroba Alzheimera
• stwardnienie zanikowe boczne
• pacjenci po przebytym udarze
• pacjenci po urazie głowy
• choroby onkologiczne
• fenyloketonuria
• mukowiscydoza
• padaczka
• anoreksja
• choroby trzustki
• choroby wątroby
• zaburzenia wchłaniania
• nieswoiste choroby zapalne jelit
• biegunki, zaparcia
• okres przed i po operacyjny
• podeszły wiek i brak apetytu/trudności z jedzeniem