Zapalenie osierdzia - objawy, przyczyny, leczenie. Czy zapalenie osierdzia jest groźne?

Osierdzie – budowa i funkcja

Zastanówmy się najpierw, czym tak dokładnie jest osierdzie. Z anatomicznego punktu widzenia składa się z dwóch warstw: włóknistej i surowiczej.

• Warstwa włóknista jest swego rodzaju workiem o kształcie stożka, którego wierzchołek jest połączony z naczyniami u podstawy serca. Z kolei jego podstawa pokrywa centralny włóknisty obszar przepony, z którą również jest połączony. Łączy się także z mostkiem za pomocą więzadła mostkowo-osierdziowego.
• Warstwa surowicza to błona, która składa się z dwóch kolejnych warstw, tzw. blaszek: ściennej i trzewnej płynnie przechodzących jedna w drugą. Pomiędzy nimi tworzy się przestrzeń, którą może wypełniać niewielka ilość płynu.

Osierdzie stanowi pewnego rodzaju ogranicznik dla serca. Kontroluje przestrzeń jego ruchu, zapewniając jednocześnie śliską, nawilżoną powierzchnię. Dzięki osierdziu serce nie rozszerza się nadmiernie. Ponadto osierdzie wpływa na objętość komór związaną z ciśnieniem, wyrównuje siły hydrostatyczne i grawitacyjne, a także stanowi barierę dla bakterii i wirusów.

>> Zapalenie mięśnia sercowego – objawy i przyczyny. Jakie badania zrobić?

Zapalenie osierdzia – przyczyny

Wiemy już, czym jest osierdzie. A w jaki sposób może dojść do jego stanu zapalnego? Przyczyny zapalenia osierdzia obejmują:

• infekcje, np. wirusowe, bakteryjne, grzybicze lub pasożytnicze (najczęściej pojawia się wirusowe zapalenie osierdzia),
• zabiegi chirurgiczne w obrębie serca,
• zawał serca,
• choroby tkanki łącznej,
• nowotwory (pierwotne, np. międzybłoniak osierdzia oraz wtórne: rak piersi, płuca, chłoniak),
• promieniowanie,
• choroby autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń trzewny lub układowy, twardzina układowa, sarkoidoza).

Do zaburzeń funkcjonowania osierdzia mogą przyczynić się także zaburzenia metaboliczne. Może pojawić się wówczas mocznicowe zapalenie osierdzia. Pojawia się ono u pacjentów cierpiących na niewydolność nerek przechodzących przez dializy i hemodializy.

Zapalenie osierdzia a szczepienie przeciw COVID-19

Spośród osób, które przyjęły szczepionkę mRNA, potwierdzono nieznaczny wzrost ryzyka wystąpienia m.in. zapalenia osierdzia w porównaniu z osobami niezaszczepionymi. Zaznaczę jednak, że samo zachorowanie na COVID-19 wiąże się z dużo większym ryzykiem wystąpienia zaburzeń natury kardiologicznej (w tym zapalenie osierdzia) niż po przyjęciu szczepienia.

>> Jakie powikłania może spowodować COVID-2019?

Polekowe zapalenie osierdzia

Niekiedy zdarza się, że zapalenie osierdzia jest wynikiem stosowania leków. Może do niego dojść podczas terapii, np. amiodaronem, bromokryptyną, cyklosporyną czy niektórymi diuretykami moczopędnymi. Dlatego pacjent powinien informować lekarza o wszystkich lekach, które przyjmuje.

Zapalenie osierdzia – objawy

• Ostre zapalenie osierdzia charakteryzuje się ostrym, kłującym bólem zamostkowym z towarzyszącym kaszlem i dusznością. Ból może promieniować do szyi i lewego barku. Czasami zmniejsza się przy zmianie pozycji do siedzącej. Często przed wystąpieniem bólu pojawiają się objawy podobne do grypy, czyli: gorączka, ból mięśni i stawów, uczucie rozbicia, osłabienie. W przypadku przewlekłego zapalenia osierdzia ból jest umiarkowany, ale towarzyszy mu kołatanie serca, brak apetytu. Zdarza się też zmniejszenie masy ciała.
• Wysiękowe zapalenie osierdzia charakteryzuje się nadmierną ilością płynu zgromadzonego w worku osierdziowym. Uciska on z zewnątrz serce, utrudniając jego pracę.
• Objawy zaciskającego zapalenia osierdzia przypominają niewydolność serca, np. szybkie męczenie się, duszności, przyspieszenie tętna, a także powiększenie wątroby i wodobrzusze. Ma to związek ze słabszym napływem krwi do serca i jej zmniejszonym wyrzutem. Dochodzi do tego na skutek utraty elastyczności struktury worka osierdziowego oraz zwłóknienia i zwapnienia blaszek budujących warstwę surowiczą. Warto zaznaczyć, że zaciskające zapalenie osierdzia jest chorobą wtórną, której objawy mogą rozwinąć się dopiero po długim czasie. Często jest powikłaniem zakażania bakteryjnego, zwłaszcza gruźlicy.

Zapalenie osierdzia – skutki

Skutki nieleczonego zapalenia osierdzia serca mogą okazać się niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia pacjenta. Przede wszystkim może dojść do zaburzeń pracy serca, również w postaci zaciskającego zapalenia osierdzia. Może też wystąpić tamponada serca.

Ważne jest szybkie rozpoznanie przyczyny zapalenia osierdzia, aby wdrożyć odpowiednie leczenie. W przypadku infekcji wirusowej rokowania są bardzo dobre, natomiast w przypadku wystąpienia nowotworu większość przypadków kończy się śmiercią, a średni czas przeżycia wynosi około 3 miesięcy. Szybkie rozpoznanie przyczyny zapalenia osierdzia i odpowiednie leczenie zwiększają szanse na powrót do zdrowia lub czas przeżycia. Dlatego nie wolno lekceważyć pojawiających się objawów świadczących o zaburzeniu pracy serca.

>> Zawał serca – objawy, przyczyny, pierwsza pomoc. Czy zawał serca boli?

Zapalenie osierdzia – wytyczne, diagnostyka

Zanim lekarz podejmie leczenie pacjenta, musi dokładnie sprawdzić, z czym ma do czynienia. W przypadku zapalenia osierdzia serca zaleca się przeprowadzenie badań, takich jak:

• badania laboratoryjne: OB, CRP, leukocytoza w celu oceny stopnia stanu zapalnego,
• badanie EKG,
• badanie RTG lub tomografia klatki piersiowej,
• Tzw. echo serca w celu oceny ilości zgromadzonego płynu w osierdziu.

Jeżeli wyniki badań laboratoryjnych wskazują na zwiększenie stężenia troponin, może to świadczyć o uszkodzeniu serca będącym konsekwencją stanu zapalnego. W badaniu EKG: uniesienie odcinków ST, obniżenie odcinków PQ oraz odwrócenie załamków T również może wskazywać na stan zapalny osierdzia. Czasami wykonuje się perikardiocentezę polegającą na nakłuciu osierdzia, aby pobrać płyn do badań diagnostycznych, a także usunąć nadmiar tego płynu. Niekiedy konieczna jest biopsja osierdzia w celu potwierdzenia lub wykluczenia zmian nowotworowych.

Zapalenie osierdzia – leczenie

Leczenie zapalenia osierdzia serca polega głównie na podawaniu leków przeciwzapalnych, takich jak: kwas acetylosalicylowy, kolchicyna czy glikokortykoseroidy. Oczywiście należy podjąć leczenie przyczynowe, np. bakteryjne zapalenie osierdzia wymaga podania odpowiednich antybiotyków, a nowotworowe – chemio- lub radioterapii. Jeśli chodzi z kolei o mocznicowe zapalenie osierdzia wymagane jest zwiększenie ilości dializ. Czasami zachodzi konieczność wykonania zabiegu perikardioktomii, czyli usunięcia części lub całego worka osierdziowego. Początkowo pacjent powinien być leczony w szpitalu pod okiem specjalistów, natomiast po dokładnej diagnostyce i potwierdzeniu bezpieczeństwa zdrowia i życia może przechodzić leczenie w domu. Trzeba jednak zaznaczyć, że w tym czasie pacjent powinien zdecydowanie ograniczyć aktywność fizyczną.

Ile trwa leczenie zapalenia osierdzia?

Samo leczenie szpitalne, a następnie rekonwalescencja w domu może zająć dłuższy czas. Warto wiedzieć, że przebieg zapalenia osierdzia może trwać nawet do 3 miesięcy w zależności od stopnia nasilenia objawów.

>> Jaki powinien być prawidłowy puls. Czym grozi za wysoki lub za niski puls?