Otyłość – przyczyny, rodzaje, skutki i leczenie. Jak rozpoznać otyłość i nadwagę?

Otyłość stanowi jedną z najszybciej rozwijających się chorób cywilizacyjnych na świecie. Charakteryzuje się nieprawidłową i nadmierną kumulacją tkanki tłuszczowej. Problem ten dotyczy zarówno osób dorosłych, jak i dzieci i młodzieży. Szacuje się, że około 58% osób żyjących w Polsce ma nadwagę, a 15% choruje na otyłość. Niestety liczba osób otyłych szybko wzrasta, dodatkowo pandemia COVID-19 przyczyniła się do pogłębienia problemu otyłości. Czym jest otyłość? Jakie są sposoby jej leczenia? Czy nieleczona otyłość jest niebezpieczna dla zdrowia? 

Otyłość oprócz aspektu wizualnego, wpływa również na stan zdrowia oraz jakość życia. Zwiększa ryzyko zachorowalności na cukrzycę typu 2, nadciśnienie tętnicze, choroby serca, depresję oraz sprzyja rozwojowi niektórych nowotworów.

Czym jest otyłość?

Otyłość to choroba przewlekła charakteryzującą się nadmiernym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej, które prowadzi do wielu powikłań narządowych oraz stanowi zagrożenia dla zdrowia. Uznana jest przez WHO za chorobę cywilizacyjną, będąca największym problemem zdrowotnym w krajach rozwiniętych oraz rozwijających się.

Jakie są przyczyny otyłości?

Do przyczyn otyłości zalicza się:

• uwarunkowania genetyczne (np. ryzyko dziedziczenia otyłości, choroby genetyczne),
• wpływ czynników psychologicznych (np. stres, obniżenie nastroju, nadmierna krytyka względem siebie, brak samoakceptacji), 
• wpływ czynników środowiskowych (np. nieprawidłowy styl życia, nieodpowiednia długość snu, spożywanie wysokoprzetworzonej żywności),
• nadmierna podaż kalorii,
• leczenie farmakologiczne powodujące nieprawidłowości w metabolizmie organizmu (np. leki zawierające estrogen, progesteron, insulinę),
• zmniejszenie aktywności fizycznej,
• prowadzenie siedzącego trybu życia.

Sprawdź: Skąd ta otyłość? Przyczyny otyłości pierwotnej i wtórnej

Nadwaga a otyłość

Nadwaga to stan poprzedzający otyłość, nazywany również przedotyłością. Nie jest to jednostka chorobowa, ale stanowi wstęp do rozwinięcia otyłości. Nadwaga charakteryzuje się nadmierną ilością tkanki tłuszczowej, która została zgromadzona w organizmie. Mówimy o niej kiedy wartość wskaźnika BMI wynosi pomiędzy 25 a 30.

Przedotyłość negatywnie wpływa na jakość życia oraz zdrowie, nadmierna masa ciała obciąża stawy oraz układ kostno-szkieletowy. Długotrwała nadwaga może skutkować pojawieniem się wielu schorzeń i chorób, do których zalicza się m.in.: cukrzycę, nadciśnienie, choroby serca lub stłuszczenie wątroby.

Wskaźniki BMI i WHR

Podstawową metodą diagnozowania otyłości jest wskaźnik BMI (Body Mass Index), który prezentuje czy stosunek masy ciała do wzrostu jest prawidłowy. Aby obliczyć wartość BMI należy wagę (wyrażoną w kilogramach) podzielić przez wzrost (wyrażony w metrach) podniesiony do kwadratu. Wzór na obliczenie wskaźnika BMI: 

Otrzymany wynik należy zinterpretować zgodnie z poniższymi przedziałami opisującymi masę ciała:

Jednak BMI nie określa rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w ciele. Do określenia typu otyłości służy dodatkowy wskaźnik WHR, który przedstawia stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Wzór na obliczenie wskaźnika WHR:

Wskaźnik WHR określa rozmieszczenie masy tłuszczowej w ciele, czy tkanka ta znajduje się w okolicy pośladków i ud czy brzucha. Interpretacje wyników przedstawia poniższa tabela:

Rodzaje otyłości. Jakie wyróżnia się stopnie otyłości?

W zależności od wartości wskaźnika BMI wyróżnia się trzy rodzaje otyłości:

• otyłość I stopnia, inaczej otyłość umiarkowana  – BMI znajduje się w przedziale 30 – 34,9,
• otyłość II stopnia, inaczej otyłość kliniczna – BMI znajduje się w przedziale 35 – 39,9,
• otyłość III stopnia, inaczej otyłość olbrzymia – BMI przekracza lub równy jest 40. Stanowi ona poważne ryzyko zdrowotne.

Otyłość można również klasyfikować w zależności od przyczyny jej powstawania:

• otyłość prosta (pierwotna, pokarmowa) występuje w przypadku złych nawyków żywieniowych oraz długotrwałego przyjmowania większej ilość kilokalorii niż wynosi zapotrzebowanie organizmu, ich nadmiar magazynowany jest w postaci tkanki tłuszczowej,
• otyłość wtórna (objawowa), która pojawia się w wyniku choroby, zaburzeń hormonalnych, stosowania niektórych leków lub powiązana jest z czynnikami genetycznymi.

Ze względu na rozłożenie tkanki tłuszczowej w organizmie wyróżnia się:

• otyłość uogólniona – w przypadku kiedy tkanka tłuszczowa rozmieszczona jest w całym ciele,
• otyłość androidalna, czyli otyłość brzuszna –występuje głównie u mężczyzn, tkanka tluszczowa gromadzi się na brzuchu,
• otyłość gynoidalna, czyli otyłość pośladowo-udowa – występuje głównie u kobiet, tkanka tłuszczowa gromadzi się na udach i pośladkach.

Jakie choroby związane są z nadwagą? Czym grozi nieleczona otyłość?

Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej w organizmie zwiększa ryzyko zachorowania oraz prowadzi do szeregu powikłań, do których należą:

• zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca typu 2, insulinooporności),
• choroby układu sercowo-naczyniowego (np. miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zawał mięśnia sercowego, choroby niedokrwienne serca, udar),
• zmiany kostno-stawowe (np. zwyrodnienie stawów, bóle stawów),
• zaburzenia układu pokarmowego (np. kamica żółciowa, refluks żołądkowo-przełykowy),
• choroby układu oddechowego (np. astma, zespół bezdechu sennego),
• zaburzenia płodności (np. nieregularność miesiączek, bezpłodność, poronienia).

Otyłość sprzyja również rozwojowi nowotworów, np.:

• przełyku,
• jelita cienkiego,
• odbytnicy,
• okrężnicy,
• wątroby,
• nerek,
• białaczki,
•  chłoniaka.

U kobiet w okresie pomenopauzalnym otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór szyjki macicy, jajnika lub endometrium. A u mężczyzn na nowotwór prostaty.

Ryzyko wystąpienia chorób związanych z otyłością i nadwagą zależy od wieku, płci, pochodzenia oraz warunków socjalnych. Dodatkowo nadmierna ilość tkanki tłuszczowej może być przyczyną problemów wynikających z niedozwolenia z własnego wyglądu. Może objawiać się to m.in.: obniżonym nastrojem, depresją, niską samooceną, podwyższonym poziomem agresji, dysfunkcjami seksualnymi lub obsesyjnym myśleniu o jedzeniu i kaloriach.

Jak się leczy otyłość?

Celem leczenia otyłości jest redukcja masy ciała i jej utrzymanie oraz zapobieganie ponownemu tyciu. Działania te skutkują zmniejszeniem ryzyka powstania chorób oraz poprawieniem jakości życia. Postawą leczenia otyłości jest radykalna zmiana stylu życia, czyli stosowanie diety odchudzającej oraz regularne wykonywanie ćwiczeń fizycznych. Jednak u części pacjentów konieczne jest dodatkowe wdrożenie leczenia farmakologicznego lub operacyjnego.

Sprawdź: Odchudzanie

Dieta

W leczeniu nadwagi i otyłości powinno stosować się diety niskokaloryczne (około 1000-1200 kcal dla kobiet, około 1400-1800 kcal dla mężczyzn). Zalecane jest ograniczenie spożywania tłuszczów zwierzęcych i węglowodanów prostych oraz zwiększenie spożycia warzyw. Ważne, aby zadbać o urozmaiconą dietę, która dostarczy do organizmu niezbędne witamin oraz minerały. Należy jednak pamiętać, że masy ciała nie powinno się redukować w sposób szybki i znaczny, ponieważ może wiązać się to z efektem jo-jo.

Aktywność fizyczna

Dodatkowo oprócz stosowania diety warto zwiększyć codzienną aktywność fizyczną. Początkowo może to być marsz, jazda na rowerze, wchodzenie po schodach zamiast używania windy lub pływanie. Aktywność fizyczną należy wykonywać co najmniej 3 razy w tygodniu przez minimum 30 minut. Wykonywane ćwiczenia powinny być dostosowane do stanu zdrowia oraz możliwości osoby otyłej.

Leki na otyłość – farmakologiczne leczenie otyłości

Leczenie farmakologiczne otyłości oparte jest na stosowaniu leków zmniejszających apetyt oraz redukujących przyswajanie tłuszczu. Na rynku dostępne są leki na otyłość na receptę, które wspomagają redukowanie wagi u osób ze diagnozowaną otyłością. Są to: Mysimba, Sexenda i Xenical. Leki te przeznaczone są dla osób otyłych, u których wskaźnik BMI przekracza 30 kg/m² lub u osób z nadwagą, jeśli towarzyszą jej choroby takie jak cukrzyca czy nadciśnienie. Aby farmakologiczna kuracja była skuteczna, należy również stosować dietę niskokaloryczną oraz aktywność fizyczną.

Sprawdź: Mysimba, Saxenda, Xenical – jak działają i czym się różnią dostępne w aptece leki na odchudzanie?

Chirurgiczne leczenie otyłości

Operacje i zabiegi chirurgiczne są jednym z bardziej efektywnych sposobów leczenia otyłości, w szczególności otyłości olbrzymiej. Chirurgia bariatryczna polega na modyfikacji przewodu pokarmowego, co wpływa na ograniczenie przyjmowania pokarmów i zmniejszenie masy ciała u osób otyłych. Operacje bariatryczne mogą zostać wykonane techniką klasyczną oraz laparoskopową.

Wyróżnia się trzy rodzaje operacji bariatrycznych:

• operacje restrykcyjne, zmierzające do ograniczenia możliwość przyjmowania pokarmów poprzez zmniejszenie pojemności żołądka, zalicza się takie zabiegi jak: rękawowa resekcja żołądka lub założenie na żołądek opaski z możliwością jej regulacji;
• operacje wyłączające, powodują zmniejszenie wchłaniania przyjętych pokarmów poprzez wyłącznie z działania części przewodu pokarmowego, np. wyłączenie żółciowo-trzustkowe;
• operacje restrykcyjno-wyłączające, łączą ze sobą wyżej wymienione typy, najczęściej stosowane jest wyłączenie żołądkowe typu Roux-en-Y.

Leczenie otyłości powinno być ukierunkowane na realne i możliwe do realizacji cele oraz dożywotnią kontrolę.

Czytaj też: Chirurgiczne leczenie otyłości