Wahania glikemii – czy można ich uniknąć?

Poziom cukru we krwi u osób zdrowych waha się w wąskim zakresie normy. Glikemia na czczo mieści się w przedziale 70-99 mg/dl; glikemia poposiłkowa (po  dwóch godzinach od jedzenia) nie powinna przekraczać 140 mg/dl. U osób chorujących na cukrzycę wahania glikemii mogą być znacznie większe. To, jak są duże zależy nie tylko od starań pacjenta (tego, czy przestrzegamy diety i z jakim zaangażowaniem podchodzimy do samokontroli), ale przede wszystkim od sposobu leczenia cukrzycy. U pacjentów z cukrzycą typu 2, przyjmujących leki doustne, glikemie generalnie są bardziej stabilne, bez spektakularnych spadków i zwyżek; u diabetyków leczonych insuliną cukry mogą bardzo mocno odbiegać od normy – zarówno w górę, jak i w dół. 

Czytaj więcej: Poziom cukru we krwi - normy

Skąd wahania cukrów?

Istotą cukrzycy jest hiperglikemia, czyli zbyt wysoki poziom cukru we krwi. Celem leczenia jest obniżenie poziomu glukozy do wartości, jakie występują u ludzi zdrowych. Niestety w efekcie przyjmowania insuliny i niektórych leków doustnych może dojść do hipoglikemii, czyli nadmiernego obniżenia się poziomu glukozy we krwi. Pojawiają się dwie skrajności (hipoglikemia i hiperglikemia; niedocukrzenie i przecukrzenie), których pacjenci starają się uniknąć, choć chyba nikomu nie udaje się to w 100 procentach.

Na wahania glukozy wpływ ma oczywiście dieta, dawki przyjmowanych leków oraz aktywność fizyczna, ale warto mieć świadomość, że nie wynikają one wyłącznie z błędów pacjenta. Raczej należą do DNA tej choroby. Bez hiperglikemii nie ma cukrzycy; natomiast hipoglikemie to efekt uboczny większości leków obniżających poziom cukru we krwi.

Rzadko kiedy usłyszymy to od lekarza, raczej jesteśmy edukowania, że to efekt naszych błędów. Po części tak (inna kwestia, że często są to błędy nieuświadomione). Jednak wystarczy wziąć ulotkę insuliny lub powszechnie stosowanych leków doustnych (tj. pochodne sulfonymolocznika), by dowiedzieć, się, że skutkiem niepożądanym terapii są niedocukrzenia. Dlatego o wahaniach glikemii należy myśleć, jak o składowych leczenia cukrzycy, co oczywiście nie zmienia faktu, że należy dokładać starań, by ograniczać ich występowanie.

Hiperglikemia w cukrzycy typu 1 i typu 2

Hiperglikemia to zawsze zbyt wysoki poziom cukru we krwi. U pacjentów z cukrzycą typu 1. oznacza ona niedobór insuliny w organizmie. Trzustka pacjenta z cukrzycą typu 1. nie produkuje insuliny wcale, albo wydziela ją w bardzo niewielkich ilościach. Dlatego hormon musi być podawany z zewnątrz.

U pacjentów z cukrzycą typu 1. wysoki poziom cukru we krwi to sygnał, że w organizmie jest za mało insuliny. Aby obniżyć glikemię należy podać jej dodatkową dawkę.

U pacjentów z cukrzycą typu 2 przyjmujących leki doustne, hiperglikemia nie świadczy o niedoborze insuliny, ale o insulinooporności. Poziom insuliny może być prawidłowy, albo nawet wysoki (hiperinsulinemia), lecz komórki nie reagują na nią prawidłowo. Kiedy hiperglikemia zdarza się pacjentom z cukrzycą typu 2, nie zwiększają oni dawek przyjmowanych leków doustnych. Hiperglikemię trzeba „przeczekać”; jej powodem najpewniej był posiłek o dużej zawartości węglowodanów prostych, z którym organizm sobie nie poradził, czyli nie był w stanie wydzielić tyle insuliny, żeby utrzymać prawidłowy poziom cukru. A powodem tej „niemocy” była insulinooporność.

Czytaj więcej: Hiperglikemia - synonim cukrzycy

Inną dość istotną różnicą jest to, że w przypadku cukrzycy typu 1 hiperglikemia może być bardzo wysoka, przy cukrzycy leczonej lekami doustnymi jest ona raczej umiarkowana. Skąd te różnice? Właśnie stąd, że pacjenci z cukrzycą typu 1 nie mają własnej insuliny i kiedy zdarzy im się zapomnieć podać dawkę do posiłku, albo zatka nam się wkłucie od pompy, wówczas cukier może poszybować nawet ponad 400 mg/dl. To w tej grupie chorych jest duże ryzyko kwasicy ketonowej, będącej efektem znacznego niedoboru insuliny.

W przypadku pacjentów z cukrzycą typu 2., leczonych lekami doustnymi, aż tak duże przecukrzenia się nie zdarzają, bo pacjenci mają własną insulinę. Problemem jest to, że nie działa ona prawidłowo, dlatego kiedy diabetyk pofolguje sobie z dietą, pojawia się przecukrzenia, ale raczej nie wyższe niż 250 mg/dl. Dlatego też pacjenci leczeni lekami doustnymi nie są narażeni na kwasicę ketonową.

Kiedy u pacjenta z cukrzycą typu 2. zaczynają się pojawiać znaczne przecukrzenia (powyżej 250 mg/dl) to najczęściej jest to znak, że dotychczasowy sposób leczenia staje się nieskuteczny i należy zintensyfikować terapię.

Hipoglikemia w cukrzycy typu 1 i 2

Podobnie w przypadku spadków cukru, przy cukrzycy typu 2, leczonej lekami doustnymi nie są one tak duże, jak przy terapii insuliną.

Insulina działa zdecydowanie mocniej niż leki doustne.

Duża część diabetyków stosuje tzw. intensywną insulinoterapię, co oznacza, że wielkość bolusa pacjent oblicza samodzielnie, biorąc pod uwagę aktualną glikemię oraz planowany posiłek. Podczas tych obliczeń może dojść do pomyłek, w efekcie czego zostanie wstrzyknięte za dużo insuliny. A to prowadzi do hipoglikemii. Jeśli insuliny jest dużo za dużo – cukier będzie obniżał się gwałtownie i może dojść do utraty przytomności. Diabetycy leczeni insuliną mogą doświadczać hipoglikemii w czasie wysiłku fizycznego, jeśli się do niego odpowiednio nie przygotują. Dość częstym powodem niebezpiecznych spadków cukru podczas aktywności jest rozpoczynanie jej  z dużym zapasem aktywnej insuliny w organizmie (kiedy zaczynamy ćwiczyć np. w ciągu 30 minut od podania bolusa insuliny). Innymi słowy – w przypadku pacjentów z cukrzycą typu 1 niedocukrzenie to zawsze efekt za dużego stężenia insuliny we krwi (niezależnie od tego, dlaczego to stężenie jest za wysokie).

U pacjentów leczonych insuliną ryzyko hipoglikemii jest większe niż u pacjentów przyjmujących leki doustne; w tym duże jest ryzyko tzw. ciężkiej hipoglikemii, przebiegającej z utratą przytomności (która nie występuje przy terapii tabletkami).

Pacjenci z cukrzycą typu 2 bardzo często mają hiperinsulinemię – poziom insuliny we krwi stale jest u nich na wysokim poziomie. Jednak ten wysoki poziom insuliny na co dzień nie prowadzi do niedocukrzeń, bo komórki są na nią „obojętne” (insulinooporność). Zadaniem przyjmowanych leków jest przełamanie insulinooporności. Jeśli dawka leku jest za duża – cukier obniża się, ale nie tak znacząco, by było ryzyko ciężkiej hipoglikemii. Hipoglikemia w tej grupie pacjentów to wynik działania leków, które „zmuszają” komórki beta trzustki do wydzielania dodatkowej insuliny. Zatem podobnie jak w cukrzycy typu 1 jest to efekt nadmiaru hormonu we krwi. W tym przypadku jednak jest to insulina endogenne (własna), wydzielona w nadmiarze pod wpływem przyjmowanych leków.  

Czytaj więcej: Rodzaje hipoglikemii - symptomy niedocukrzeń i ich konsekwencje

Czytaj więcej: Przyczyny hipoglikemii - jakie błędy moga wywołać niedocukrzenie