Gangrena powstaje w wyniku zakażenia uszkodzonych tkanek. Jest bardzo niebezpieczna – obecne w ranie bakterie wytwarzają toksyny, które przedostając się do krwi, stanowią zagrożenie życia, niezwykle szybko postępuje też martwica zajętych tkanek. Najczęściej myślimy o gangrenie na nodze, gangrenie palca stopy, jednak choroba może zaatakować nawet narządy wewnętrzne. Jak rozpoznać pierwsze objawy gangreny i kiedy zgłosić się do lekarza?
Gangrena, czyli zgorzel gazowa. Czy pojawia się tylko na nodze?
Co to jest gangrena?
Gangrena inaczej nazywana jest zgorzelą gazową. Choroba rozwija się w wyniku zakażenia uszkodzonych tkanek organizmu bakteriami, głównie gatunkiem Clostridium perfringens. Wytwarzane przez nie toksyny stymulują powstawanie martwicy, która bardzo szybko się rozprzestrzenia. Dodatkowo obecność bakterii odpowiada za wytworzenie w tkankach podskórnych pęcherzyków gazu. Powodują one charakterystyczne trzeszczenie po ucisku okolicy rany. Zgorzel gazowa jest bardzo groźną chorobą, wymagającą natychmiastowej interwencji lekarskiej. Nie ma możliwości, by organizm sam poradził sobie z infekcją i postępującym obumieraniem tkanek. Brak leczenia prowadzi do dalszego rozwoju gangreny, przedostania się toksyn bakteryjnych do krwi a następnie wstrząsu toksycznego i zgonu.
Jak można się zarazić gangreną?
Bakterie Clostridium perfringens zasiedlają przewody pokarmowe ludzi oraz zwierząt i wraz z ich odchodami przedostają się do ziemi. W niesprzyjających warunkach mogą przeżyć dzięki zdolności tworzenia przetrwalników, które odpowiadają za rozwój zakażenia. To sprawia, że są obecne praktycznie w każdym środowisku. Najczęściej przedostają się do uszkodzonych tkanek w wyniku zanieczyszczenia ran ziemią lub odchodami.Choroba może rozwinąć się także w wyniku operacji chirurgicznych jamy brzusznej, szczególnie przewodu pokarmowego.
Gangrena – objawy
Objawy zgorzeli gazowej pojawiają się zazwyczaj 2-3 dni po zakażeniu, ale w niektórych przypadkach okres ten ulega skróceniu nawet do 6 godzin. Początkowe dolegliwości są zazwyczaj słabo nasilone. Uwagę zwraca nagłe wystąpienie objawów oraz nieproporcjonalnie duże ich natężenie w stosunku do niewielkiego urazu. Pierwszą manifestacją choroby jest pojawienie się bardzo silnego bólu w okolicy rany. Kolejnymi objawami gangreny są:
- obrzęk, ocieplenie i zaczerwienienie wokół miejsca zranienia,
- wypływ brązowej, surowiczo-ropnej wydzieliny z rany,
- zmiana zabarwienia zajętych okolic na brązową lub karmazynową,
- bardzo charakterystyczny mdły i słodki zapach z uszkodzonych tkanek,
- trzeszczenie słyszalne przy ucisku okolicy zmiany.
Poza objawami miejscowymi obecna jest także odpowiedź ogólnoustrojowa, charakteryzująca się podwyższoną temperaturą ciała, przyspieszoną akcją serca, spadkiem ciśnienia tętniczego i zaburzeniami świadomości.
Dlaczego gangrena jest bardzo niebezpieczna
Zmiany martwicze rozprzestrzeniają się niezwykle szybko, w ciągu godziny może obumrzeć nawet 2 cm tkanki. W takiej sytuacji liczy się każda chwila i należy jak najszybciej zgłosić się do szpitalnego oddziału ratunkowego lub wezwać pogotowie. Wstrząs toksyczny prowadzący do zgonu może rozwinąć się nawet w dniu pojawiania się pierwszych dolegliwości.
Czynniki ryzyka rozwoju gangreny
Do skażenia ran przetrwalnikami Clostridium perfringens dochodzi dość często, jednak nie zawsze w takiej sytuacji rozwija się gangrena. Dotyczy to jedynie 1-2% zakażonych urazów. Bakterie wywołujące chorobę są beztlenowcami, czyli nie potrzebują tlenu do procesów metabolicznych. Powoduje to, że większe ryzyko wystąpienia zgorzeli gazowej dotyczy ran w okolicach o słabym ukrwieniu, do których dociera niewielka ilość tlenu.Taka sytuacja może wystąpić w przypadku ran głębokich, u osób z zaawansowaną miażdzycą, cukrzycą lub chorobami nowotworowymi.
>> Stopa cukrzycowa – jak uniknąć tego powikłania?
Jak lekarz rozpoznaje gangrenę?
Chorobę zazwyczaj można rozpoznać po charakterystycznych objawach oraz historii urazu sugerującej możliwość narażenia na Clostridium perfringens. W wątpliwych przypadkach można wykonać badania pomocnicze. Chorobę potwierdza obecność bakterii wyhodowanych z wydzieliny obecnej w pęcherzach rany. Jednak czas oczekiwania na wynik tego badania jest długi, a zgorzel postępuje niezwykle szybko. Z tego względu nie czeka się z decyzją o rozpoczęciu leczenia i stosuje się je przy każdym podejrzeniu choroby.
Gangrena – leczenie
Podstawą w leczeniu zgorzeli gazowej jest szybka konsultacja chirurgiczna i zajęcie się raną poprzez usunięcie martwiczych tkanek. Konieczne jest również zastosowanie odpowiednich antybiotyków. Najczęściej należą do nich klindamycyna z penicyliną benzylową lub wankomycyna i piperacylina z tazobaktamem.
W niektórych przypadkach, gdy zakażenie jest już bardzo rozległe lub słabo odpowiada na leczenie, konieczne może być wykonanie amputacji zmienionej części ciała.
Jako leczenie dodatkowe stosowana może być terapia hiperbaryczna, nie ma jednak wystarczających dowodów potwierdzających jej skuteczność. Metoda ta polega na podawaniu tlenu pod zwiększonym ciśnieniem, co zwiększa jego wchłanianie oraz umożliwia przenikanie nawet do słabo ukrwionych tkanek.
Gangrena może zająć nie tylko nogi
Choroba najczęściej kojarzona jest z ze zmianami palców, stóp, nóg lub rąk. Obszary te są zazwyczaj najbardziej narażone na urazy. Gangrena może rozwinąć się jednak także na skórze tułowia bądź w obrębie narządów wewnętrznych jak płuca czy jelita. Do mniej oczywistych lokalizacji zgorzeli należą:
Gangrena Fourniera
Gangrena Fourniera, czyli zapalenie moszny Fourniera, jest zakażeniem obejmującym skórę oraz tkankę podskórną moszny. Dotyczyć może również penisa i okolic krocza. Choroba rozwija się zazwyczaj na podłożu drobnego uszkodzenia skóry, jakim może być zwykłe otarcie lub odparzenie. Ze względu na lokalizację do rany wniknąć mogą bakterie jelitowe, paciorkowce, gronkowce oraz grzyby. Występują objawy charakterystyczne dla zgorzeli gazowych, moszna jest obrzęknięta i silnie bolesna. Jeśli widoczne jest uszkodzenie skóry, może wypływać z niego treść ropna. Leczenie polega na antybiotykoterapii oraz chirurgicznym usuwaniu obumarłych tkanek. Istotne jest szybkie zgłoszenie się do lekarza, gdyż zaawansowana gangrena może wymagać usunięcia jąder oraz pozostawiać blizny skutkujące bolesnością podczas wzwodu prącia. W tym przypadku także może dojść do rozwoju wstrząsu toksycznego oraz zgonu.
>> Płyny do higieny intymnej, żele, emulsje, oraz irygatory
Gangrena zęba
Nieleczona próchnica zęba prowadzi do postępujących zmian martwiczych w obrębie miazgi zęba. Jest to lokalizacja idealna do rozwoju bakterii beztlenowych powodujących zgorzel. O chorobie świadczy silny ból, który może nie występować, jeśli doszło do otwarcia komory zęba. Pozostałe objawy to przykładowo nieprzyjemny zapach z ust, ciemniejsze zabarwienie zęba lub opuchlizna dziąseł. Konieczne jest leczenie stomatologiczne.
Gangrena – często zadawane pytania pacjentów
Czy gangrena jest zaraźliwa?
Gangrena nie szerzy się pomiędzy ludźmi. Do rozwoju choroby konieczny jest bezpośredni kontakt uszkodzonych tkanek z bakteriami.
Czy konieczne jest leczenie gangreny w szpitalu? Może mogę brać leki w domu?
Hospitalizacja w przypadku zgorzeli jest niezbędna ze względu na możliwość wystąpienia nagłego wstrząsu. Leczenie wymaga też ingerencji chirurga oraz podawania antybiotyków dożylnie, co zapewnić można jedynie w warunkach szpitalnych.
Czy zakażenie rany to zawsze gangrena?
Zaczerwienienie, ból i obrzęk zranienia świadczące o wystąpieniu zakażenia nie muszą być spowodowane powstaniem zgorzeli. Zawsze powinny być jednak skonsultowane z lekarzem, gdyż inne przyczyny zapalenia także mogą wiązać się z poważnymi powikłaniami, przykładowo rozwojem ropnia, wścieklizny lub tężca.
