Cholesterol – dobry i zły (HDL i LDL). Normy cholesterolu, jak obniżyć jego poziom?

Dobry i zły cholesterol to terminy potoczne, określające dwie frakcje lipoprotein: HDL i LDL. Cholesterol należy do lipidów z grupy steroidów, jego cząsteczki nie są rozpuszczalne we krwi ponieważ jest tłuszczem (lipidem). Cholesterol wytwarzany jest tylko w organizmach zwierzęcych i jest rozprowadzany za pomocą specjalnych cząsteczek zbudowanych z tłuszczów i białek (lipoprotein), czyli właśnie frakcji HDL i LDL oraz trójglicerydów. Do naszego organizmu cholesterol dostarczany jest wraz z pożywieniem.

HDL i LDL – dobry i zły cholesterol

Frakcje HDL i LDL różnią się miedzy sobą pod względem budowy oraz pełnionych funkcji. Przede wszystkim frakcja HDL ma wysoką gęstość, a jej działanie polega na wiązaniu nadmiaru cholesterolu z naczyń krwionośnych i przenoszeniu go do wątroby, gdzie ulega przetworzeniu i zmagazynowaniu lub jest wydalany wraz z żółcią. Frakcja HDL chroni naczynia krwionośne przed rozwojem miażdżycy. Zgodnie z normą stężenie cholesterolu HDL nie powinno być niższe niż 40 mg/dl.

Z kolei frakcja LDL transportuje cholesterol z wątroby do komórek ciała, a przy jej zbyt wysokim poziomie osadza się w tętnicach, gdzie tworzy złogi zmniejszając przepływowość naczyń, przez co prowadzi do chorób krążenia – np. miażdżycy, zawału serca czy udaru. Norma dla cholesterolu LDL nie powinna przekraczać 100 mg/dl.

Należy przy tym zaznaczyć, że normy cholesterolu są inne w zależności od płci i wieku.

>> Leki na cholesterol, przeciwmiażdżycowe, suplementy diety

Normy cholesterolu – ile wynoszą?

Na poziom cholesterolu w organizmie wpływa wiele czynników zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Inne zatem są normy dla osób młodych, a inne dla starszych, inne dla kobiet, a inne dla mężczyzn. Ocena poziomu cholesterolu powinna uwzględniać także czynniki indywidualne (np. palenie, choroby współistniejące czy podejmowana aktywność fizyczna).

Normy w zależności od płci:

Kobiety

• całkowity cholesterol: 125-200 mg/dl (poniżej 5 mmol/l),
• LDL: mniej niż 100 mg/dl (2,6 mmol/l),
• HDL: co najmniej 50 mg/dl (1,3 mmol/l),
• nie-HDL: mniej niż 120 mg/dl,
• triglicerydy: mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l).

Mężczyźni

• całkowity cholesterol: 125-200 mg/dl (poniżej 5 mmol/l),
• LDL: mniej niż 100 mg/dl (2,6 mmol/l)
• HDL: co najmniej 40 mg/dl (1 mmol/l),
• nie-HDL: mniej niż 130 mg/dl,
• triglicerydy: mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l).

Wyróżnia się także normy cholesterolu w zależności od ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia. Zasada jest taka, że im większe ryzyko chorób układu krążenia (związane z występowaniem cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy czy obciążeniem rodzinnym chorobami sercowo-naczyniowymi), tym poziom cholesterolu LDL powinien być niższy.

Norma dla osób zdrowych i z umiarkowanym ryzykiem:

• cholesterol całkowity (TC): do 190 mg/dl (5 mmol/l)
• frakcja LDL – cholesterol: do 115 mg/dl (3 mmol/l) u osób zdrowych, do 100 mg/dl przy umiarkowanym ryzyku
• HDL cholesterol dla mężczyzn: ponad 40 mg/dl (1 mmol/l)
• HDL cholesterol dla kobiet: ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l)
• trójglicerydy: mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/dl)

Norma dla osób z grupy wysokiego ryzyka:

• cholesterol całkowity (TC): do 175 mg/dl (4,5 mmol/l)
• frakcja LDL – cholesterol: do 70 mg/dl (2,5 mmol/l)
• HDL – cholesterol dla mężczyzn: ponad 40 mg/dl (1 mmol/l)
• HDL cholesterol dla kobiet: ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l)
• trójglicerydy: mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/dl)

Cholesterol – jak wyglądają badania? Jak się przygotować?

Badanie na cholesterol wykonywane jest z próbki krwi żylnej. Najlepiej do badania być na czczo, a ostatni posiłek spożyć poprzedniego dnia do godziny 18.00. Krew powinna być pobrana rano. Nie zaleca się zmian w diecie w ciągu kilku dni przed badaniem. Oznaczenie poziomu cholesterolu może być także wykonane z próbki krwi z palca – jest to proste badanie, które można wykonać w warunkach domowych. Służy do tego specjalny test, który można zakupić w aptece. Jednak najdokładniejszy wynik daje badanie w warunkach laboratoryjnych, czyli wykonanie pełnego lipidogramu.

>> Testy diagnostyczne na poziom cholesterolu do wykonania samodzielnie w domu

Badanie poziomu cholesterolu (całkowitego, HDL i LDL) oraz trójglicerydów powinno się wykonywać raz do roku razem z morfologią ogólną.

Poniżej tabela SCORE (w wysokiej rozdzielczości - po kliknięciu w obrazek) oraz normy cholesterolu – w zależności od ryzyka sercowo-naczyniowego danego pacjenta.

Wysoki poziom cholesterolu – objawy i skutki

Zaburzenia gospodarki lipidowej, w tym właśnie zbyt wysoki poziom cholesterolu zwiększają ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Niestety nie można mówić o objawach zbyt wysokiego cholesterolu całkowitego – zazwyczaj jego wysoki poziom nie daje żadnych objawów. Objawy pojawiają się dopiero w momencie powstawania zmian miażdżycowych w tętnicach. Wtedy u pacjenta mogą wystąpić:

• zaburzenia koncentracji,
• powstawanie plam cholesterolowych – tzw. żółtaków. Są to biało-żółte zgrubienia pod skórą oraz wypukłe plamy, które najczęściej pojawiają się w kącikach oczu, na łokciach i kolanach oraz w okolicy kostek,
• bóle w klatce piersiowej (symptomy choroby wieńcowej),
• ból i obrzęk lub mrowienie nóg związany ze zwężeniem naczyń krwionośnych,
• osłabienie wzroku spowodowane niedokrwieniem narządu wzroku.

Skutki zbyt wysokiego cholesterolu to:

• rozwój miażdżycy,
• rozwój choroby wieńcowej,
• problemy z erekcją i zaburzenia płodności,
• ograniczenie pola widzenia,
• niewydolność nerek,
• wtórne nadciśnienie tętnicze,
• niedokrwienie kończyn dolnych,
• postępująca demencja lub choroba Alzheimera.

Wysoki cholesterol – możliwe przyczyny

Za wysoki poziom cholesterolu mogą odpowiadać choroby, m. in. łuszczyca, cholestaza (zastój żółci), niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy, choroby wątroby oraz alkoholizm i zła dieta, obfitująca w produkty bogate w tłuszcze zwierzęce oraz brak aktywności ruchowej.

Za niski cholesterol całkowity – możliwe przyczyny i skutki

Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, przy czym jego stan nie powinien być ani za wysoki, ani zbyt niski. Dzięki cholesterolowi możliwe jest wchłanianie witamin (m. in. witaminy D, która rozpuszcza się w tłuszczach) oraz rozwój mózgu. Do skutków zbyt niskiego poziomu cholesterolu zalicza się:

• ryzyko rozwoju depresji,
• osłabienie odporności,
• częste infekcje,
• niedobory witamin.

Z kolei na niski poziom cholesterolu we krwi mogą mieć wpływ:

• niedożywienie,
• anemia,
• marskość wątroby,
• nadczynność tarczycy.

Dieta antycholesterolowa – co jeść, aby obniżyć poziom cholesterolu we krwi

Dieta jest bardzo ważna, a lekarze zalecają ją jako jedną z metod leczenia zbyt wysokiego poziomu cholesterolu we krwi. Wielu pacjentom udaje się po wprowadzeniu zdrowych nawyków żywnościowych obniżyć poziom cholesterolu, ale nie zawsze udaje się uniknąć leczenia farmakologicznego. Niemniej - zalecaną dietą jest dieta śródziemnomorska, o niskiej zawartości tłuszczów pochodzenia zwierzęcego. Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się także wysoką zawartością kwasów omega, które pozytywnie wpływają na pracę mózgu.

Zasady diety antycholesterolowej:

1. Tłuszcze zwierzęce należy zastąpić tłuszczami roślinnymi (zamiast masła margaryna, do smażenia używać oliwy).
2. Ograniczyć spożycie białka zwierzęcego na rzecz roślinnego (znajdziemy je w roślinach strączkowych), unikać czerwonego mięsa, wybierać mięso ryb oraz drób.
3. Do diety warto wprowadzić nasiona i orzechy (są bogate w kwasy omega).
4. Jeść sałatki, jak najwięcej nieprzetworzonych warzyw.
5. Ograniczyć produkty pszenne – należy zastąpić je pełnoziarnistymi.
6. Należy unikać żywności wysokoprzetworzonej, fast foodów oraz ograniczyć podaż cukru (unikać ciast).
7. Warto także pamiętać, że dla niektórych przetworów mlecznych dostępne są odtłuszczone zamienniki – warto uważać na wszelkie sosy na bazie śmietany i zastępować ją zdrowszym jogurtem naturalnym.

Witaminy obniżające cholesterol

• Witamina C, która zapobiega przyleganiu tłuszczów do ścian naczyń krwionośnych. Zawierają ją m. in. cytrusy, brokuły, kalafior, papryka, truskawki.
• Witamina E, która zwiększa krzepliwość krwi i rozkurcza naczynia krwionośne zapobiegając tym samym osadzaniu się cholesterolu na ścianach naczyń. Zawierają ją m. in. migdały, oliwa z oliwek, kiełki, zarodki nasion zbóż i orzechy oraz pomidory, szpinak, czarna porzeczka, brokuły.

Na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi wpływają także polifenole, czyli związki zawarte w warzywach i owocach usuwające z organizmu wolne rodniki. Znajdziemy je m. in. w jagodach, aronii czy winogronach oraz karotenoidy, które hamują utlenianie lipidów, a obecne są m. in. pod postacią beta-karotenu czy likopenu (pomidory, marchew, dynia).

Wysoki poziom cholesterolu – leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne wdrażane jest u pacjentów, u których dieta nie przynosi efektów albo poziom cholesterolu jest bardzo wysoki. Znaczenie ma także ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, na które pacjent może być narażony (czyli np. współwystępowanie innych chorób, jak nadciśnienia tętniczego, otyłości czy cukrzycy oraz choroby sercowe w rodzinie).

Stosowane leki mają doprowadzić do zachowania w organizmie właściwych proporcji między stężeniem trójglicerydów oraz frakcji HDL i LDL oraz obniżyć poziom cholesterolu całkowitego.

W Polsce dostępne są trzy substancje stosowane przy leczeniu wysokiego poziomu cholesterolu. Są to:

1. Statyny. Zadaniem leków jest zahamowanie syntezy cholesterolu w wątrobie oraz wychwytywanie frakcji LDL. Są stosowane na noc, kiedy produkcja cholesterolu w organizmie jest największa.
2. Fibraty. Leki obniżają stężenie trójglicerydów i zwiększają ilość dobrego cholesterolu HDL.
3. Ezetymib. Lek zmniejsza ilość wchłanianego cholesterolu w jelitach. Dzięki czemu obniża poziom cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL. Ezetymib nie ma wpływu na poziom trójglicerydów oraz na frakcję cholesterolu HDL.

Decyzja o zastosowaniu leków jest podejmowana przez lekarza na podstawie czynników indywidualnych. Zalecane jest wsparcie farmakoterapii odpowiednią dietą oraz aktywnością fizyczną.

>> Dlaczego ogórecznik nazywamy lekarskim? Do czego go używać?