Anemia – objawy, leczenie, przyczyny. Czym jest anemia i jak leczyć niedokrwistość?

Co to jest anemia? 

Anemia (łac. anaemia, inaczej niedokrwistość) to zespół objawów, które wywołane są przez różnego rodzaju zaburzenia dotyczące krwi: 

• za niski poziom hemoglobiny; 

• zmniejszony hematokryt (czyli liczba czerwonych krwinek w stosunku do pozostałych składników krwi); 

• niskie erytrocyty (zmniejszona liczba krwinek czerwonych). 

Anemia może wynikać z chorób przewlekłych (np. nowotwory, toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów, choroby przewodu pokarmowego, infekcje bakteryjne, infekcje grzybicze i wirusowe, choroby pasożytnicze) lub z powodu niedoborów – występuje wówczas anemia niedoborowa (przede wszystkim: niedobór żelaza, niedobór kwasu foliowego, niedobór witaminy B12). 

Innymi przyczynami anemii mogą być restrykcyjne diety (np. dieta eliminacyjna, dieta wegańska), utrata krwi, nadużywanie alkoholu lub zbyt częste stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.  

Anemia – objawy 

• osłabienie; 

• szybka męczliwość; 

• bladość skóry; 

• bladość ust i powiek; 

• bladość śluzówek w jamie ustnej; 

• łamliwe włosy i paznokcie; 

• nadmierne wypadanie włosów; 

• sucha skóra; 

• pieczenie języka; 

• wygładzony język (zanik brodawek językowych); 

• zajady w kącikach ust; 

• duszności; 

• zawroty głowy; 

• bóle głowy; 

• zaburzenia koncentracji; 

• zaburzenia rytmu serca; 

• kołatanie serca; 

• tachykardia (częstoskurcz); 

• omdlenia. 

Objawy anemii mogą się różnić w zależności od rodzaju niedokrwistości oraz tego, jak bardzo niski jest poziom hemoglobiny, czyli stopień nasilenia anemii. 

Anemia – przyczyny 

Anemia może mieć różne przyczyny: 

• niedobór żelaza; 

• niedobór kwasu foliowego; 

• niedobór witaminy B12; 

• stosowanie restrykcyjnej diety; 

• uwarunkowanie genetyczne (mutacje chromosomowe); 

• choroby przewlekłe; 

• choroby zakaźne; 

• choroby autoimmunologiczne; 

• infekcje bakteryjne; 

• infekcje grzybicze; 

• infekcje wirusowe; 

• pasożyty w organizmie; 

• nadużywanie alkoholu; 

• utrata krwi; 

• obfite miesiączki; 

• częste krwotoki z nosa; 

• nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych; 

• ciąża. 

Anemia – badania i diagnostyka 

Jeśli u pacjenta występują pierwsze objawy anemii, w pierwszej kolejności należy sprawdzić poziom hemoglobiny. Jeśli hemoglobina jest obniżona, należy wykonać kolejne badania. 

Anemia może mieć różne przyczyny – najczęściej występuje niedobór żelaza w organizmie. 

Diagnozowanie anemii – ważne parametry i badania

• stężenie hemoglobiny; 

• stężenie ferrytyny; 

• stężenie witaminy B12; 

• stężenie transferyny; 

• poziom kwasu foliowego; 

• poziom żelaza; 

• badanie kału (krew utajona). 

Typy anemii – ze względu na stężenie hemoglobiny 

• anemia łagodna – stężenie hemoglobiny w przedziale 10-12 g/dl (u mężczyzn 10-13 g/dl) 

• anemia umiarkowana – stężenie hemoglobiny w przedziale  8-9,9 g/dl; 

• anemia ciężka – stężenie hemoglobiny w przedziale 6,5 do 7,9 g/dl 

• anemia bardzo ciężka, zagrażająca życiu – stężenie hemoglobiny poniżej 6,5 g/dl. 

Docelowe stężenie hemoglobiny (w granicach normy) to wartość równa lub wyższa od 12 g/dl. Jest to wartość uogólniona – zakres referencyjny hemoglobiny zależy m.in. od wieku i płci pacjenta. 

UWAGA! Laboratorium diagnostyczne może mieć ustalony własny zakres stężenia hemoglobiny – po interpretację wyniku należy zawsze zwrócić się do lekarza, który dodatkowo weźmie pod uwagę inne parametry morfologii krwi, takie jak: RBC – liczba czerwonych krwinek; Ht – hematokryt; MCHC – średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie; MCV – średnia objętość krwinek czerwonych; MCH – średnia masa hemoglobiny w erytrocycie; liczba retikulocytów (najmłodszych krwinek czerwonych). 

Rodzaje anemii 

Rodzaj anemii zależy od przyczyny niedokrwistości – nieprawidłowy proces produkcji krwinek czerwonych będzie skutkował innego rodzaju anemią niż w przypadku stwierdzenia zwiększonego rozpadu krwinek czerwonych czy nagle występującego krwotoku i utraty dużej ilości krwi. 

Anemia niedoborowa (B12, kwas foliowy, miedź, żelazo) 

Niedokrwistość niedoborowa spowodowana jest niedoborami: anemia z niedoboru żelaza; anemia z niedoboru witaminy B12 (inaczej anemia złośliwa); anemia z niedoboru kwasu foliowego; anemia z niedoboru miedzi. 

Anemia z niedoboru żelaza – niedokrwistość mikrocytarna 

Niedobór żelaza w organizmie sprawia, że zmniejsza się wielkość krwinek czerwonych. Inne nazwy tego rodzaju anemii to: niedokrwistość syderopeniczna, niedokrwistość mikrocytarna. 

Leczenie anemii mikrocytarnej polega na podawaniu preparatów z żelazem. Preparaty żelaza mogą być również podawane dożylnie. Dalsza diagnostyka polega na wyszukiwaniu przyczyn niedoboru żelaza. 

Anemia megaloblastyczna (niedokrwistość makrocytarna) 

Ten rodzaj anemii rozwija się z powodu niedoboru witaminy B12 oraz kwasu foliowego. Dodatkowymi objawami niedokrwistości makrocytarnej mogą być: czerwony język; zapalenie błony śluzowej żołądka; objawy neurologiczne w wyniku niedoboru witaminy B12. 

Anemia hemolityczna 

Ten rodzaj anemii spowodowany jest skróconym czasem życia erytrocytów – przyczyną jest więc hemoliza, a skutkiem – zmniejszenie ilości erytrocytów we krwi. 

Anemia hemolityczna może być nabyta lub wrodzona. W przypadku wrodzonej niedokrwistości hemolitycznej dodatkowymi objawami mogą być: zaburzenia pracy śledziony i wątroby, obrzęki rąk i nóg. 

Anemia syderoblastyczna 

Ten rodzaj niedokrwistości polega na zaburzeniu metabolizowania żelaza w organizmie oraz zaburzeniu aktywności hemu. W przebiegu choroby mogą wystąpić małopłytkowość i leukopenia, a z czasem może rozwinąć się białaczka. Leczenie anemii syderobplastycznej polega na zwiększonej podaży kwasu foliowego i witaminy B6. 

Anemia sierpowata (drepanocytoza) 

Anemia sierpowata to wrodzony typ anemii, choroba genetyczna, której przyczyną jest nieprawidłowa budowa hemoglobiny. Leczenie niedokrwistości sierpowatej polega na leczeniu objawowym, czyli stosowaniu wlewów żelaza, przetaczaniu krwi, antybiotykoterapii oraz stosowaniu leków przeciwbólowych. 

Anemia złośliwa (choroba Addisona-Biermera) 

Ten rodzaj anemii wynika z niedoboru witaminy B12. Inna nazwa tej rzadko spotykanej dolegliwości to choroba Addisona-Biermera. 

Przyczynami rozwoju choroby mogą być np. choroba Leśniowskiego i Crohna lub anoreksja. 

Anemia aplastyczna 

Niedokrwistość aplastyczna wynika z zaburzeń funkcji szpiku kostnego – przede wszystkim niewydolności szpiku. To rzadki rodzaj anemii, którego objawy są mało charakterystyczne. 

Przyczyną aplazji szpiku może być promieniowanie jonizujące (radioterapia), chemioterapia, zakażenia wirusowe, choroby autoimmunologiczne, chłoniaki. Postaciami choroby mogą być: niedokrwistość Fanconiego; zespół Diamonda i Blackfana. 

Anemia rzekoma 

W diagnostyce anemii należy brać pod uwagę poziom nawodnienia organizmu – jeśli występuje przewodnienie organizmu, krew może być za bardzo rozcieńczona. Występuje wówczas niedokrwistość rzekoma, czyli względne obniżenie hemoglobiny i hematokrytu. Ten rodzaj anemii może wystąpić u kobiet ciężarnych. 

Anemia pokrwotoczna 

To niedokrwistość powstająca w wyniku nagłego i długotrwałego krwawienia (anemia pokrwotoczna ostra) lub przewlekłego krwawienia (np. krwawienie z dolnego lub górnego odcinka przewodu pokarmowego). Dodatkowymi objawami mogą być: niskie ciśnienie krwi (hipotonia - niedociśnienie), przyspieszona akcja serca, spadek ciepłoty ciała i bóle zamostkowe. 

Leczenie anemii  

Terapia zawsze zależy od określenia przyczyny niedokrwistości – anemia niedoborowa polega na uzupełnianiu żelaza, kwasu foliowego lub witamin B6 czy B12. W przypadku anemii o podłożu immunologicznym stosuje się m.in. leki immunosupresyjne. Jeśli przyczyną niedokrwistości jest choroba przewlekła, leczenie skupia się na właśnie na niej. Anemię wrodzoną (sierpowatą) leczy się zaś objawowo (wlewy żelaza, przetaczanie krwi, antybiotykoterapia i podawanie leków przeciwbólowych). 

Najczęstszym rodzajem niedokrwistości jest anemia z niedoboru żelaza. Leczenie tego typu niedokrwistości polega na stosowaniu leków z żelazem. W asortymencie aptek znajdują się również preparaty dostępne bez recepty zawierające związki żelaza (są to głównie suplementy diety), zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Należy jednak podkreślić, że w przypadku wystąpienia anemii nie zaleca się suplementacji bez wcześniejszej konsultacji lekarskiej i ustalenia dokładnych jej przyczyn. 

Preparaty z żelazem najlepiej przyjmować na czczo lub między posiłkami. Jeśli po zastosowaniu żelaza występują objawy ze strony układu pokarmowego (ból i dyskomfort w nadbrzuszu, nudności, wymioty), zaleca się przyjmowanie żelaza po posiłku, mimo że jego wchłanianie może być zmniejszone. Lekarz może też zadecydować o zastosowaniu produktu leczniczego, który zawiera żelazo w postaci związanej z białkiem, co chroni żołądek przed podrażnieniem.  

Preparaty z żelazem należy popijać wyłącznie wodą. Niektóre składniki zawarte w napojach gazowanych, mleku, kawie i herbacie hamują wchłanianie tego pierwiastka. Minimalny odstęp czasowy pomiędzy preparatami z żelazem a tymi napojami to 2 godziny. 

Dieta przy anemii 

Przy anemii z niedoboru żelaza oprócz stosowania zaleconych przez lekarza preparatów warto uwzględnić w swojej diecie produkty bogate w ten pierwiastek. Są to głównie mięso i jego przetwory, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, a także szpinak, jarmuż czy brokuł. Należy mieć na uwadze, że przyswajalność żelaza hemowego, którego źródłem są produkty zwierzęce, jest większa niż żelaza niehemowego, obecnego w produktach roślinnych. Ważnym czynnikiem decydujących o dostępności żelaza dostarczanego wraz z dietą do naszego organizmu są substancje zmniejszające lub zwiększające jego przyswajalność. Witamina C obecna w wielu warzywach czy owocach ułatwia wchłanianie żelaza. Inne związki, które wspomagają jego wchłanianie, to kwasy organiczne np. mlekowy (występujący w produktach kiszonych), cytrynowy czy jabłkowy. Główną przeszkodą we wchłanianiu żelaza z produktów roślinnych jest zawartość fitynianów. W celu zwiększenia jego przyswajalności z produktów pełnoziarnistych lub z nasion roślin strączkowych warto do posiłku włączyć dodatkowo warzywa zawierające witaminę C, np. paprykę, natkę pietruszki lub owoce, np. cytrusy, jagody czy kiwi.  

Czym grozi nieleczona anemia? 

Nieleczona anemia może stanowić duże niebezpieczeństwo dla zdrowia. Początkowo pacjenci mogą zauważać jedynie łagodne i niespecyficzne objawy niedokrwistości, takie jak bóle głowy, osłabienie czy zaburzenia koncentracji. Prowadzi to często do opóźnienia diagnostyki tych dolegliwości, a co za tym idzie braku odpowiedniego leczenia przyczynowego. U części pacjentów może z czasem dojść o wystąpienia poważniejszych powikłań takich jak:  

• niewydolność serca; 

• upośledzenie pracy mózgu; 

• osłabienie funkcjonowania układu immunologicznego (co skutkuje zwiększonym ryzykiem infekcji bakteryjnych i wirusowych); 

• u kobiet w ciąży: poronienie, poród przedwczesny lub wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu; 

• u dzieci: opóźnienie rozwoju psychofizycznego.