Karczoch zwyczajny (cynara scolymus) – właściwości, zastosowanie, suplementacja

Wielu zna warzywo zwane karczochem i potrafi określić, czy lubi jego smak w potrawach. Nie każdy jednak rozpoznałby go w ogrodzie – bo i tam karczoch czasami prezentuje swoje kolczaste wdzięki.

Karczoch w kuchni - smakuje i zdobi

Karczoch to roślina wieloletnia z rodziny astrowatych, pierwotnie uprawiana w basenie Morza Śródziemnego, a dziś niemal w całej Europie. Jest warzywem, jego częścią jadalną są główki kwiatostanów, z których usuwa się stwardniałe łuski okrywy, a także dna kwiatostanów i górne części łodygi. Karczochy to specjał kuchni włoskiej, a jego przygotowanie nie należy do łatwych, jednak smakosze wiedzą, że warto się postarać. Dodatek karczocha każdą potrawę czyni bardziej wykwintną, a roślina pięknie prezentuje się na talerzu. Zresztą nie tylko tam – ze względu na swoją ciekawą budowę, czyli kuliste, kolczaste główki, które zakwitają pięknym fioletowym pióropuszem, karczoch bywa również rośliną ozdobną. Ciekawie prezentuje się w ogródku, ale można hodować go też w doniczce. W kulinariach oraz w ziołolecznictwie wykorzystuje się również inną odmianę karczocha, czyli karczocha hiszpańskiego, dużo mniej znanego w Polsce. Jako suplement karczoch występuje w postaci wyciągu z liści, a nie kwiatostanu. W aptekach najłatwiej znaleźć go jako syrop.  

Jakie właściwości ma karczoch?

Właściwości prozdrowotne karczocha znane były już przed wiekami. Starożytni Grecy i Rzymianie spożywali go jako środek wzmacniający żołądek, odświeżający oddech i zmniejszający łysienie, doradzano go też kobietom pragnącym urodzić potomka płci męskiej. Potem przez stulecia karczoch uważany był za silny i skuteczny afrodyzjak, stosowany również na dworach przez angielskich i francuskich królów. Włosi nazywali go nawet „ziemniakiem miłości”, a sam kształt tego warzywa również dziś budzi seksualne skojarzenia. Czy rzeczywiście rozpala zmysły? Trudno to obiektywnie stwierdzić, z całą pewnością jednak wspomaga organizm w innych dziedzinach.

Pośród wielu cennych składników karczocha, szczególną uwagę zwracają:

• cynaryna – czyli kwas 1,5-​dikawoilochinowy,  organiczny związek chemiczny należący do kwasów fenolowych. Cynaryna ma działanie hepatoprotekcyjne, czyli chroni wątrobę przed stłuszczeniem, a także wykazuje silne działanie antyoksydacyjne, hamując obumieranie hepatocytów uszkadzanych przez wolne rodniki.  To jednak nie wszystko – cenna cynaryna ma działanie choleretyczne, czyli pobudzające wydzielanie żółci i produkcję kwasów żółciowych, dzięki czemu redukuje się pula cholesterolu w wątrobie, zwiększa się wydalanie cholesterolu z żółcią i przemiana cholesterolu do kwasów żółciowych. Jej właściwości hipolipemiczne sprawiają również, ze cynaryna zaliczana jest do substancji poprawiających metabolizm, wspomagających odchudzanie i ułatwiających trawienie. W zaburzeniach pracy układu pokarmowego bywa stosowana jako środek przeciwwzdęciowy i rozkurczowy, pomaga też na zaparcia.  
• inulina – rodzaj roślinnego błonnika, który nie jest trawiony ani wchłaniany w żołądku. Gdy trafia do jelit, staje się pożywką dla bytujących tam korzystnych bakterii wpływających na poprawną pracę jelit, co czyni ją cennym, naturalnym prebiotykiem. Badania wykazały, że  stymuluje wzrost pożytecznych bifidobakterii nie dopuszczając do rozwoju bakterii patogennych. Inulina ma zdolność do pochłaniania wody, wraz z którą może absorbować nadmiar cząsteczek tłuszczu i usuwać je z organizmu. Inulina jest więc sprzymierzeńcem zdrowej pracy jelit (znacząco zmniejsza problem zaparć, zwiększa częstotliwość o objętość wypróżnień), odchudzania, walki z cukrzycą typu 2 (inulina może pomóc obniżyć poziom cukru we krwi, uzupełniając podstawowe leczenie) oraz chorobami układu krążenia (może obniżać poziom trójglicerydów i cholesterolu we krwi). Nadal trwają badania nad wpływem suplementacji inuliną na poprawę gęstości kości (możliwa poprawa wchłaniania wapnia) oraz na stan pacjentów z chorobami zapalnymi jelit.
• kwas chlorogenowy – inaczej kwas kawoilochinowy (CGA) lub wyciąg z zielonej kawy, to związek organiczny z grupy polifenoli. Jest naturalnym, silnym antyoksydantem, może też regulować stężenie glukozy we krwi i normalizować ciśnienie tętnicze. Niektóre badania wykazują korzystne oddziaływanie CGA na układ nerwowy, w tym wsparcie w profilaktyce choroby Alzheimera i Parkinsona, a także jego działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne i przeciwwirusowe.
• niacyna – witamina B3, zwana też kwasem nikotynowym, odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego oraz hormonalnego (m.in. bierze udział w syntezie insuliny), redukuje stężenie złego cholesterolu LDL i trójglicerydów w surowicy.

Karczochy ponadto zawierają też ważne dla funkcjonowania organizmu minerały, przede wszystkim magnez, wapń, żelazo, sód, potas i fosfor, związki nazywane garbnikami (taninami), kwasy kumarowe i ferulowe będące antyoksydantami, antocyjany będące naturalnym barwnikiem purpurowych kwiatostanów karczocha, które mają właściwości chroniące wątrobę, a także witaminy C, B12, E, K i A.

Dla kogo zalecane są karczochy?

Niemal dla każdego, kto lubi jego lekko orzechowy, gorzkawy smak i potrafi sprostać karczochowemu wyzwaniu w kuchni. Karczoch jest jednak również popularnym ziołem, a wyciągi z tej rośliny pomagają w profilaktyce i leczeniu niektórych schorzeń. Kto więc powinien częściej spożywać karczocha lub sięgnąć po apteczny suplement z jego liści?

• Pacjenci z cukrzycą – ponieważ karczoch dobrze radzi sobie z regulowaniem prawidłowego poziomu cukru we krwi, zwiększając tolerancję glukozy i obniżając wchłanianie cukrów w przewodzie pokarmowym, warto zapytać o możliwość jego suplementowania swojego lekarza. Karczoch ma też bardzo niski indeks glikemiczny (18), jest więc mile widziany w diecie diabetyka.
• Pacjenci z nadwagą i otyłością – wartość kaloryczna karczocha  to tylko 47 kcal na 100 g, ponadto warzywo zawiera też duże ilości cennego błonnika (inuliny). Jest doskonałym wyborem w dietach odchudzających oraz po prostu w dietach zdrowych, służących również osobom bez problemów z wagą.
• Pacjenci z trądzikiem – dzięki cynarynie i kwasowi chlorogenowemu, które wykazują właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, wyciąg z karczocha jest częstym składnikiem kosmetyków dla cer trądzikowych, takich jak toniki, logiony czy balsamy. Zioło bywa też stosowane w leczeniu dermatologicznym łuszczycy, egzemy i pokrzywki.
• Osoby z problemami jelitowymi – wyciąg z karczocha jest naturalnym prebiotykiem, który reguluje skład mikroflory jelitowej, dzięki czemu poprawia funkcjonowanie układu pokarmowego. Pacjenci cierpiący na IBD i inne zapalne choroby jelit powinny wcześniej skonsultować się ze swoim lekarzem, podobnie jak w przypadku każdego innego przyjmowanego suplementu.
• Każdy, kto chce uniknąć choroby nowotworowej – badania wykazują, że  wyciągi z liści karczocha indukują autodestrukcję komórek nowotworowych oraz zmniejszają szybkie namnażanie się komórek rakowych w niektórych postaciach nowotworów. Karczoch zawiera też więcej przeciwutleniaczy i środków zobojętniających niż jakiekolwiek inne warzywo. Zdrowe osoby mogą stosować wyciągi z karczocha w ramach profilaktyki przeciwnowotworowej, a pacjenci onkologiczni mogą porozmawiać o tym pomyśle ze swoim lekarzem.

Karczochy - przeciwwskazania

Z powodu właściwości żółciopędnych i żółciotwórczych, z suplementowania karczocha powinny zrezygnować osoby cierpiące na obstrukcję dróg żółciowych. Zdarzają się przypadki reakcji alergicznych na rośliny astrowate, mogące objawiać się np. biegunką albo problemami skórnymi. Po zauważeniu takich lub innych niepokojących objawów, suplement należy odstawić.