Ból trzustki – gdzie i jak boli trzustka. Czy ból trzustki jest niebezpieczny?

Lekarze nazywają trzustkę „małym, uśpionym tygrysem”, gdyż przebudzona w wyniku stanu zapalnego czy nowotworu, może być przyczyną ogromnej tragedii. Narząd ten choruje po cichu, a pierwsze objawy łatwo pomylić z innymi schorzeniami. Główną przyczyną problemów z trzustką jest alkohol, ale na poważne schorzenia tego narządu cierpią też osoby niepijące, żyjące zdrowo, a nawet małe dzieci.

Ogromna większość nowotworów trzustki jest bardzo złośliwa, rozrasta się i daje liczne przerzuty, bardzo długo jednak rozwija się bezobjawowo i jest rozpoznawana dopiero w zaawansowanym stadium.

Gdzie leży trzustka?

Trzustka to narząd gruczołowy umiejscowiony w tylnej części jamy brzusznej za żołądkiem, na wysokości odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Ma wydłużony, spłaszczony i nieregularny kształt przypominający odrobinę bezmuszlowego ślimaka albo haczyk. Jej grubsza część, zwana głową, przylega do dwunastnicy, a cała trzustka składająca się dodatkowo jeszcze z szyjki, trzonu i ogona mierzy między 12 a 20 cm długości i około 2-3 cm grubości. Narząd zbudowany jest z gronek, czyli pęcherzyków wydzielniczych oraz z przewodów wyprowadzających sok trzustkowy do dwunastnicy (przewód Wirsunga, przewód Santoriniego). Jest unerwiony włóknami współczulnymi pochodzącymi ze splotu trzewnego, potocznie nazywanego splotem słonecznym oraz włóknami przywspółczulnymi nerwu błędnego.

Jakie funkcje pełni trzustka?

Trzustka w ludzkim organizmie spełnia dwa ważne zadania. Pełni czynności:

zewnątrzwydzielnicze – ok. 80-85 proc. masy narządu stanowią pęcherzyki  produkujące enzymy trawienne:

• enzymy proteolityczne (biorące udział w trawieniu białek), czyli trypsynę, chymotrypsynę,  karboksypeptydazę A i B oraz elastazę
• enzymy lipolityczne soku trzustkowego (biorące udział w trawieniu tłuszczów), czyli lipazę, fosfolipazę i esterazy
• enzym glikolityczny soku trzustkowego (uczestniczący w trawieniu cukrów), czyli α-amylaza, która hydrolizuje skrobię do maltozy, maltotrioz i dekstryn
• enzymy nukleolityczne (trawiące kwasy nukleinowe), czyli rybonukleaza i dezoksyrybonukleaza

wewnątrzwydzielnicze – ok. 15-20  proc. masy narządu to wyspy trzustkowe (wyspy Langerhansa) będące skupiskami komórek dokrewnych A, B, D i PP(F), produkujące hormony dokrewne:

• insulinę, czyli hormon regulujący zużycie glukozy przez organizm
• glukagon, hormon powodujący wzrost stężenia glukozy we krwi
• somatostatynę, czyli hormon odpowiedzialny za hamowanie wydzielania hormonu wzrostu oraz obniżający poziom insuliny we krwi

Jak boli trzustka?

Dolegliwości bólowe trzustki uzależnione są od choroby dotykającej tego organu. Ból może być ostry, napadowy, przeszywający, piekący. Może być chwilowy, ale może też trwać kilka godzin lub utrzymywać się stale. Może dawać odczucie ciasnej pętli zaciskającej się wokół nadbrzusza lub promieniować wzdłuż kręgosłupa, do różnych części pleców, przez co bywa trudny do zlokalizowania. Ból może pojawiać się jedynie po posiłku lub po spożyciu alkoholu, może też nasilać się podczas leżenia na wznak, ale nie jest to reguła. Ból bywa tak silny, że nie ustępuje mimo  zażycia środków przeciwbólowych. Chorobom trzustki mogą towarzyszyć też inne objawy, takie jak:

• wzdęcia,
• nudności i wymioty, które nie przynoszą ulgi
• wzmożone napięcie powłok brzucha
• brak apetytu
• spadek masy ciała (spowodowany strachem przed jedzeniem, które nasila u pacjenta ból)
• gorączka lub stan podgorączkowy
• zatrzymanie stolca
• krwawe podbiegnięcie na skórze wokół pępka (objaw Cullena) i w okolicy lędźwiowej (objaw Greya Turnera)
• świąd skóry
• zaczerwienienie twarzy (objaw Loefflera)
• biegunki, czasami trudne do powstrzymania i bolesne

Charakterystyczne dla niektórych schorzeń trzustki są stolce tłuszczowe, związane z upośledzonym trawieniem tłuszczów, gdy trzustka nie wydziela odpowiednich enzymów.

Pacjenci mogą zauważać tłuste, pomarańczowe lub żółtawe ślady na papierze toaletowym, a sam stolec może mieć bardzo nieprzyjemną woń, błyszczącą, tłustą powierzchnię oraz niechętnie się spłukiwać. Stolce tłuszczowe mogą mieć również formę biegunek.

Kapsułki Pangrol 10 000 Pangrol 10 000 stosuje się jako uzupełnienie enzymów trzustkowych u osób z zaburzeniami trawienia wynikającymi z braku lub niedostatecznego wydzielania i (lub) działania enzymów trzustkowych w dwunastnicy. SPRAWDŹ

Ból trzustki – co robić?

Pacjenci odczuwający bóle brzucha, które wydają się im powiązane z trzustką i które mają charakter silny lub nawracający, powinni w trybie pilnym szukać pomocy u lekarza. Niektórzy pacjenci mają wątpliwości, czy odczuwany przez nich ból pochodzi z trzustki czy żołądka, ale ten drugi to najczęściej tak zwane „kłucie w dołku”, podczas gdy ból trzustki powinien mieć charakter opasający, promieniujący na plecy. Ból trzustki prawdopodobnie świadczy o rozwijającej się chorobie tego narządu, a te najczęściej występujące to:

• ostre zapalenie trzustki
• przewlekłe zapalenie trzustki
• nowotwory trzustki
• torbiele trzustki

Diagnostyka chorób trzustki

Diagnostyką i leczeniem chorób trzustki zajmuje się gastroenterologia. Lekarz rozpoznaje chorobę trzustki w oparciu o objawy kliniczne pacjenta, badanie fizykalne, wyniki badań biochemicznych (poziom amylazy w surowicy krwi i w moczu oraz lipazy w surowicy, czasami również lipidogram, stężenie wapnia, morfologia krwi, białko CRP) oraz wyniki badań obrazowych (badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, czasem również tomografia komputerowa, zdjęcie RTG). Rozpoznanie wyłącznie na podstawie badań laboratoryjnych bywa trudne, gdyż przy niektórych schorzeniach, takich jak przewlekłe zapalenie trzustki, wyniki aktywności amylazy i lipazy mogą być prawidłowe. Przydatnym badaniem jest endosonografia (EUS) łącząca cechy badania endoskopowego i USG.

Ból trzustki – na jakie choroby może wskazywać?

Choroby trzustki zazwyczaj mają podłoże w nadmiernym spożyciu alkoholu, paleniu tytoniu, długotrwałym przyjmowaniu leków, urazach i operacjach jamy brzusznej, nieprawidłowej diecie czy chorobach współistniejących (np. kamicy żółciowej), zdarzają się jednak przypadki ciężkich schorzeń trzustki bez jasnej przyczyny, czasami niestety kończące się śmiercią pacjentów (również dzieci).  Do najczęściej diagnozowanych i objawiających się bólem chorób trzustki zaliczamy:

• ostre zapalenie trzustki (OZT) – dochodzi do niego w sytuacji, gdy zaburzeniu ulegają mechanizmy hamujące lub stabilizujące aktywność enzymów komórkach pęcherzykowych trzustki, w wyniku czego aktywują się one jeszcze w obrębie narządu i prowadzą do jego samotrawienia. Wywołuje to bardzo silną reakcję zapalną – zazwyczaj miejscową, ale czasem też uogólnioną, prowadząca do niewydolności wielonarządowej. Pacjent ze stwierdzonym OZT musi być hospitalizowany, aż 10 proc. przypadków ciężkiej postaci OZT kończy się śmiercią. Za najczęstsze przyczyny OZT uważa się alkohol i kamicę żółciową.
• przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) – jest rzadsze niż OZT i polega na długotrwałym, przewlekłym procesie zapalnym toczącym się w miąższu trzustki. Choroba rozwija się po cichu, rzadko dając charakterystyczne objawy na wczesnym etapie, ale prowadzi do nieodwracalnych zmian morfologicznych w obrębie trzustki. Za podstawową przyczynę PZT uważa się nadmierne spożycie alkoholu, ale również palenie tytoniu, przewlekłe przyjmowanie niektórych leków i czynniki genetyczne.
• nowotwory trzustki – aż w 95 proc. przypadków wywodzą się z komórek tworzących część zewnątrzwydzielniczą, pozostałe wywodzą się z części wewnątrzwydzielniczej. Ogromna większość nowotworów trzustki jest bardzo złośliwa, rozrasta się i daje liczne przerzuty, bardzo długo jednak rozwija się bezobjawowo i jest rozpoznawana dopiero w zaawansowanym stadium. Z tego powodu rak trzustki to jeden z najgorzej rokujących nowotworów u ludzi, 5-letni wskaźnik przeżycia wynosi w Polsce tylko 6 do 7 proc. 
• torbiele trzustki – zamknięte, wypełnione płynem jamy zlokalizowane w różnych częściach trzustki. Większość to torbiele rzekome, będące powikłaniem ostrego lub przewlekłego zapalenia trzustki, a około 30 proc. stanowią torbiele prawdziwe, mogące mieć charakter nowotworu złośliwego.

Leczenie bólu trzustki

Bóle trzustki muszą być konsultowane z lekarzem, a pacjent powinien przejść pełną diagnostykę i uzyskać informacje na temat przyczyn swoich dolegliwości. W przypadku ostrego zapalenia trzustki o ciężkim przebiegu, pacjent wymaga hospitalizacji, podobnie przy stwierdzonym nowotworze trzustki w zaawansowanym stadium. Jeśli poza ostrym zapaleniem trzustki u pacjenta rozwija się kamica żółciowa, konieczne może być usunięcie pęcherzyka żółciowego lub przecięcie zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej. Poza leczeniem chorób współistniejących, u pacjentów stosuje się ścisłą dietę (w przypadku OZT to kilkudniowa głodówka), nawadnianie i leczenie przeciwbólowe (niesteroidowe leki przeciwzapalne, opioidy).

Nie ma metody skutecznego leczenia przewlekłego zapalenia trzustki, pacjenci z przewlekłym bólem muszą odstawić alkohol (czasami konieczny jest odwyk) i papierosy oraz stosować odpowiednią dietę (polegającą m.in. na znacznym obniżeniu zawartości tłuszczu w posiłkach). Zaleca się też leczenie przy pomocy preparatów enzymów trzustkowych. W niektórych przypadkach chorób trzustki konieczne jest leczenie chirurgiczne.

Czy da się całkowicie wyleczyć choroby trzustki?

• Łagodne ostre zapalenie trzustki (OZT) jest całkowicie wyleczalne i nie pozostawia trwałych uszkodzeń narządu, natomiast ostra postać tej choroby może być śmiertelna (10 proc. przypadków) lub wymagać po rekonwalescencji długotrwałego przyjmowania enzymów czy insuliny.
• Około 70 proc. pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki (PZT) przeżywa 10 lat, a 45 proc. – 20 lat. Tempo rozwoju choroby zależy w dużej mierze od samego pacjenta, czyli od jego stosunku do alkoholu i tytoniu oraz dbałości o dietę. U niewielkiej części pacjentów z PZT rozwija się rak trzustki.
• Nowotwory trzustki leczy się w sposób radykalny, którego celem jest całkowite wyleczenie pacjenta oraz paliatywnie, zmniejszając objawy i wydłużając czas przeżycia. Rokowania guzów wewnątrzwydalniczych jest zazwyczaj dobre, ale większość nowotworów trzustki to agresywne guzy zewnątrzwydalnicze o dużej śmiertelności.
• W niektórych przypadkach torbiele można pozostawić i okresowo kontrolować ich postać, czasami jednak konieczna jest biopsja i chirurgiczne wycięcie zmiany. Ryzyko obecności komórek nowotworowych w pojedynczej torbieli jest niewielkie, ale nie wykluczone.