Zaburzenia czynności zewnątrzwydzielniczej prowadzą do nieprawidłowej pracy trzustki i jej stanu chorobowego. Jakie są najczęstsze choroby trzustki? Jakie dają objawy? Jak leczy się choroby trzustki?
Najczęstsze choroby trzustki (rak trzustki, zapalenie trzustki)
Trzustka to narząd położony w górnej części przewodu pokarmowego, który spełnia dwie podstawowe funkcje:
- Zewnątrzwydzielniczą – wydziela enzymy do trawienia węglowodanów, białek i tłuszczów oraz sok trzustkowy, neutralizujący kwaśne treści pokarmowe.
- Wewnątrzwydzielniczą – wydziela hormony odpowiedzialne za utrzymywanie prawidłowego poziomu cukru we krwi, czyli insulinę i glukagon.
Najczęstsze choroby trzustki, związane z jej funkcją zewnątrzwydzielniczą, to:
- ciężkie ostre zapalenie trzustki (OZT)
- przewlekłe zapalenie trzustki (PZT)
- rak trzustki
- mukowiscydoza
- zespół Swachmana-Diamonda
- nieswoiste zapalenia jelit
- cukrzyca
- stan po usunięciu żołądka
Ostre zapalenie trzustki
Ostre zapalenie trzustki wywoływane jest zbyt wczesną aktywacją proenzymów trzustkowych, w wyniku czego enzymy wydzielane przez ten narząd zaczynają go trawić, co może doprowadzić do uszkodzeń także sąsiednich tkanek. Może prowadzić do martwicy trzustki, a nawet być przyczyną zgonów (około 5% przypadków).
Ostre zapalenie trzustki dzieli się na:
- zapalenie śródmiąższowo-obrzękowe, występujące najczęściej, charakteryzujące się powiększeniem tego narządu w wyniku powstawania stanu zapalnego trzustki i tkanek sąsiednich. Ma łagodniejszy przebieg, a objawy ustępują zazwyczaj po 7 dniach.
- martwicze ostre zapalenie trzustki o znacznie cięższym przebiegu i większym ryzyku śmierci.
Ostre zapalenie trzustki dzieli się na dwie fazy: wczesną, trwającą zwykle około tygodnia oraz późną, mogącą trwać miesiącami.
Ostre zapalenie trzustki - objawy
W celu rozpoznania ostrego zapalenia trzustki muszą wystąpić dwa z niżej wymienionych objawów:
- nagły, silny ból nadbrzusza, często promieniujący w kierunku kręgosłupa;
- co najmniej 3 – krotny wzrost reaktywności enzymów w krwi obwodowej takich jak lipaza i amylaza;
- charakterystyczny obraz ostrego zapalenia trzustki po wykonaniu tomografii komputerowej z kontrastem, rezonansu magnetycznego lub badania ultrasonograficznego.
Przyczyny ostrego zapalenia trzustki
Głównymi przyczynami ostrego zapalenia trzustki są kamica żółciowa oraz alkohol. Rzadziej choroba ta powodowana jest idiopatycznym ostrym zapaleniem trzustki, urazami brzucha, stosowaniem niektórych leków (jak np. azatiopryna, 6-merkaptopuryna, sulfonamidy, metyldopa, tetracykliny, estrogeny, kortykosteroidy, furosemid, pochodne kwasy acetylosalicylowego), infekcjami, czynnikami genetycznymi oraz wykonywaniem badania endoskopowej cholangiografii wstecznej, po którym ostre zapalenie trzustki występuje u około 3,5% pacjentów.
Jak leczyć ostre zapalenie trzustki?
Terapia płynowa
Zalecane jest dożylna podaż płynów w ciągu 24 godzin od zdiagnozowania, w celu odpowiedniego nawodnienia i zapobiegania niedokrwieniu narządu, co mogłoby doprowadzić do migracji baterii i powstania ognisk martwiczych.
Dieta
Najbardziej polecane jest żywienie dojelitowe, które poprawia odporność immunologiczną i chroni barierę jelitową, zapobiegając przenikaniu bakterii, w wyniku czego zmniejsza ryzyko zakażenia martwicy trzustki i powstawania powikłań.
Jeżeli przyczyną jest kamica żółciowa zaleca się usunięcie pęcherzyka żółciowego lub przecięcie zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej (endoskopowa sfinkterotomia).
Leki przeciwbólowe stosowane w ostrym zapaleniu trzustki
Jako środki przeciwbólowe w ostrym zapaleniu trzustki stosuje się: metamizol, tramadol, buprenorfinę, petydynę oraz bupiwakainę.
Przewlekłe zapalenie trzustki
Przewlekłe zapalenie trzustki jest trwałą niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki, spowodowaną zaburzonym wydzielaniem trzustkowych enzymów trawiennych.
Przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki
Etiologia przewlekłego zapalenia trzustki ma podłoże genetyczne, idiopatyczne, autoimmunologiczne. Przyczynami jest też ostre zapalenie trzustki oraz alkohol. Wyróżniamy cztery typy przewlekłego zapalenia trzustki: wapniejące, zaporowe, autoimmunologiczne i zapalenie okolicy bruzdy. W celu rozpoznania przewlekłego zapalenia trzustki stosuje się badania laboratoryjne i obrazowe.
Jak leczyć przewlekłe zapalenie trzustki?
W pierwszej kolejności należy odstawić alkohol i palenie papierosów, jak i przestrzegać ścisłej diety. Stosuje się w głównej mierze leczenie objawowe, którego celem jest zwalczanie bólu i uzupełnianie niedoborów enzymów trzustkowych, zapobieganie niedożywieniu oraz regulacja metabolizmu cukrów. Substytucję enzymami trzustkowymi należy stosować na każdym etapie przewlekłego zapalenia trzustki. W leczeniu przewlekłego zapalenia trzustki z metod inwazyjnych stosuje się leczenie endoskopowe i operacyjne.
Niewydolności zewnątrzwydzielnicza trzustki u osób z cukrzycą
Ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, zwłóknienie torbielowate, czy rak trzustki mogą prowadzić do rozwoju cukrzycy, natomiast niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki może towarzyszyć zaburzeniom metbolicznymi takimi jak cukrzyca typu 1 i 2. Niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki występuje u ponad 50% osób chorych na cukrzycę.
Rak trzustki
Rak trzustki jest powikłaniem występującym u około 4% chorych na przewlekłe zapalenie trzustki, a u chorych o etiologii genetycznej PZT nawet u 44%.
Mukowiscydoza
Mukowiscydoza jest jedną z najczęściej występujących chorób genetycznych w populacji ludzkiej. Jest chorobą przewlekłą układu oddechowego, prowadzącą do dysfunkcji narządów wewnętrznych. Jej przyczyną jest mutacja genu odpowiedzialnego min. za syntezę błonowego kanału chlorkowego CFT.
Mukowiscydoza, inaczej zwłóknienie torbielowate jest wprawdzie chorobą układu oddechowego, jednak u około 80% pacjentów stwierdza się przy jej przebiegu niewydolność enzymatyczną trzustki, w związku z tym zalecane jest w jej przebiegu zastosowanie terapii substytucyjnej enzymami trzustkowymi.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące najczęstrzych chorób trzustki
Choć dzieci cierpią z powodu chorób trzustki rzadziej niż osoby dorosłe, dolegliwości na tym tle mogą pojawić się również w młodym wieku. Do najpopularniejszej choroby trzustki w młodym wieku należy mukowiscydoza (niemal 95% wszystkich przypadków). Rzadziej zdarza się ostre zapalenie trzustki oraz cukrzyca. W organizmie dziecka zmiany nie zdążyły się jeszcze skumulować, dlatego dolegliwości często mają podłoże genetyczne.
Nie zawsze łatwo samodzielnie zidentyfikować odpowiedniego specjalistę, który zajmie się leczeniem trzustki, dlatego pierwsze kroki warto skierować do lekarza internisty, który przeprowadzi wstępną diagnostykę stanu zdrowia pacjenta. Jeżeli źródłem problemu jest stan zapalny organu, pomocna może okazać się konsultacja gastroenterologiczna. Jeśli natomiast problem ze zdrowiem ma szerszy kontekst i dotyczy również wątroby lub dróg żółciowych, pomóc może hepatolog.
Choroby trzustki mogą objawiać się w różny sposób w zależności od ich przyczyny. Mukowiscydoza przejawia się najczęściej nawracającymi zapaleniami płuc i oskrzeli oraz odkrztuszaniem gęstej wydzieliny. Stany zapalne trzustki mogą objawiać się bólami w okolicach brzucha, gorączką, nudnościami oraz wzmożonym pragnieniem. Do niepokojących symptomów cukrzycy zalicza się przede wszystkim wzmożone oddawanie moczu, senność i osłabienie oraz duże łaknienie bez przybierania na wadze.
Wśród dominujących czynników ryzyka chorób trzustki wymienia się przede wszystkim spożywanie alkoholu. Na choroby trzustki narażone są osoby uzależnione od nikotyny, a także opierające swoją dietę na produktach wysokoprzetworzonych, które zawierają duże ilości tłuszczów nasyconych oraz cukrów prostych (fastfoody, słodycze). Badania naukowe potwierdzają, że mężczyźni częściej chorują z powodu dolegliwości trzustki niż kobiety. Problemy z tym organem zazwyczaj pojawia się u osób po 40. roku życia.
