Wysiłek fizyczny jest ważnym elementem terapii cukrzycy typu 2. oraz jej prewencji o udowodnionej skuteczności. Klasyfikowany jest jako niefarmakologiczna metoda leczenia cukrzycy. Podobnie jak w przypadku innych typów terapii – prawidłowej diety oraz metod farmakologicznych – konieczne jest zrozumienie znaczenia aktywności fizycznej oraz nabycie umiejętności jej stosowania i dawkowania.
Znaczenie aktywności fizycznej w leczeniu cukrzycy typu 2.
W krajach uprzemysłowionych obserwuje się wyraźne zmniejszanie poziomu aktywności fizycznej, co prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia oraz występowania chorób metabolicznych, w tym cukrzycy, u coraz większego odsetka populacji.
W 2002 r. Europejska Grupa Badawcza do spraw Edukacji Terapeutycznej (ang. Diabetes Education Study Group) dokonała oceny aktywności fizycznej mieszkańców Unii Europejskiej. Wyniki wykazały brak średniej aktywności fizycznej w ciągu tygodnia (do której zalicza się chociażby 30-minutowy spacer lub wycieczka rowerowa) aż u 41 proc. mieszkańców. Związek spadku aktywności fizycznej ze wzrostem zapadalności na cukrzycę typu 2. jest wyraźnie zauważalny, a metoda walki z cukrzycą poprzez aktywność fizyczną wydaje się oczywista.
Metabolizm w trakcie wysiłku
Procesy metaboliczne, które zachodzą podczas wysiłku fizycznego w mięśniach, odgrywają znaczącą rolę w metabolizmie całego organizmu. Głównym substratem energetycznym dla mięśnia szkieletowego jest glukoza pochodząca z glikogenu nagromadzonego w tkance mięśniowej i glukoza dostępna we krwi.
Zapasy glikogenu są niewystarczające do dłuższej pracy mięśni i po wyczerpaniu rezerwy glikogenu energia zaczyna być czerpana ze spalania tłuszczów. Po zakończeniu wysiłku organizm przystępuje do ponownej syntezy glikogenu stymulowanej przez insulinę.
Obniżenie poziomu glukozy we krwi podczas wysiłku ma znaczenie terapeutyczne – prowadzi do uregulowania glikemii w okresie potreningowym. Oznacza to, że pacjent nawet po krótkotrwałym (lecz intensywnym) treningu będzie przez wiele godzin (a nawet dobę) utrzymywał korzystne dla niego niższe stężenie glukozy we krwi.
Wpływ wysiłku fizycznego na poziom glukozy u cukrzyków
Uważa się, że wysoki poziom glukozy we krwi po posiłku (hiperglikemia) jest najbardziej toksycznym elementem dla układu sercowo-naczyniowego. Hiperglikemia – w wyniku działania wolnych rodników – powoduje uszkodzenia naczyń. Po posiłku oprócz wzrostu ilości glukozy we krwi zwiększa się ilość insuliny (i zapotrzebowanie na nią) oraz tłuszczów.
Wysiłek fizyczny zastosowany w tym okresie powoduje szereg korzyści metabolicznych: obniżenie glikemii, spadek poziomu insuliny i zapotrzebowania na nią oraz zwiększenie spalania tłuszczów. Wszystkie te mechanizmy prowadzą do lepszej kontroli cukrzycy typu 2.
Korzyści płynące z treningu w cukrzycy typu 2.
Podstawowe korzyści wynikające z regularnego stosowania wysiłku fizycznego u chorych na cukrzycę typu 2. to:
- poprawa insulinowrażliwości tkanek;
- lepsze wyrównanie glikemii;
- korzystne modyfikacje profilu lipidowego (spadek cholesterolu LDL przy wzroście HDL);
- obniżenie ciśnienia tętniczego;
- zmniejszenie masy tłuszczowej;
- poprawa wydolności fizycznej;
- poprawa jakości życia.
Zalecane rodzaje treningu w cukrzycy typu 2.
Podczas wysiłku fizycznego uwzględnić należy jego rodzaj, intensywność oraz czas trwania. Każdy z tych parametrów powinien być dopasowany do predyspozycji osoby podejmującej wysiłek.
U chorych na cukrzycę typu 2. zaleca się wykonywanie treningu tlenowego, czyli treningu o niezbyt dużej intensywności, ale dłuższym czasie trwania.
Do grupy zalecanych rodzajów aktywności fizycznej u cukrzyków zaliczyć można gimnastykę (skłony, przysiady), ćwiczenia na wioślarzu, jazdę na rowerze, pływanie, szybki marsz (lub trucht). Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego wyjątkowo korzystny jest wysiłek o umiarkowanej intensywności (np. spacer z użyciem kijków do nordic walking) 150 minut tygodniowo.
Łączenie wysiłku fizycznego z dietą w cukrzycy typu 2.
Badania pokazują, że wysiłek fizyczny i związany z nim wydatek energetyczny są zbyt małe do uzyskania redukcji masy ciała. Konieczne jest stosowanie także zbilansowanej diety o obniżonej kaloryczności. Dzięki połączeniu treningu z dietą uzyskuje się pożądaną redukcję masy ciała (oraz płynące z niej korzyści).
Efekt terapeutyczny treningu utrzymuje się jeszcze przez 24 godziny po ukończeniu aktywności fizycznej, kiedy to podstawowa przemiana materii utrzymuje się na podwyższonym poziomie. Oznacza to, że przez długi czas po treningu nasz organizm nadal pracuje na wyższych obrotach, walcząc tym samym z insulinoopornością oraz spalając kalorie, co przyczynia się do spadku masy ciała nawet wówczas, gdy odpoczywamy po treningu.
Przyjemnym „efektem ubocznym” stosowania wysiłku fizycznego jako terapii cukrzycy typu 2. jest fakt uwalniania endorfin (znanych jako hormon szczęścia) w trakcie ćwiczeń. Oprócz efektu terapeutycznego możemy dzięki temu uzyskać poprawę samopoczucia.
