Selen – właściwości, źródła w pożywieniu. Czy nadmiar selenu jest niebezpieczny?

Selen wchodzi w skład dwóch aminokwasów: selenometioniny oraz selenocysteiny, które budują istotne dla organizmu enzymy. Początkowo pierwiastek ten uważany był za toksyczny, z czasem potwierdzono, że jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania, przy czy niekorzystny dla zdrowia jest zarówno niedobór, jak i nadmiar selenu.  

Selen – właściwości oraz rola w organizmie

Selen odpowiedzialny jest za wiele procesów w organizmie, m.in.:

• wykazuje działanie antyoksydacyjne oraz prooksydacyjne – dzięki temu wykorzystywany jest w terapii antynowotworowej, zmniejsza ryzyko zachorowania na Alzheimera, Parkinsona, udaru mózgu oraz chorób serca;  
• zmniejsza ryzyko pojawienia się niektórych rodzajów nowotworów, np. raka piersi, płuc, prostaty oraz jelita grubego;
• wzmacnia układ immunologiczny – wpływa na poziom wytwarzania ciał odpornościowych: makrofagów oraz limfocytów B i T;
• wspiera prawidłowy metabolizm hormonów tarczycy – zapobiega uszkodzeniom oksydacyjnym tarczycy;
• wspomaga leczenie depresji – niedobór selenu powoduje pogorszenie nastroju;
• wpływa na płodność u mężczyzn – poprawia erekcję, metabolizm testosteronu oraz przyczynia się do prawidłowego przebiegu spermatogenezy;  
• łagodzi ból obecny przy reumatoidalnym zapaleniu stawów – selen redukuje stan zapalny;
• korzystnie wpływa na zachowanie zdrowych włosów i paznokci.

Produkty bogate w selen – źródła selenu w jedzeniu

Najwięcej selenu zawierają orzechy brazylijskie. Zawartość tego mikroelementu różni się jednak w zależności od rodzaju nasion, sposobu ich uprawy oraz pochodzenia. Najwięcej selenu zawierają orzechy brazylijskie pochodzące z upraw z zachodniej i wschodniej Amazonii oraz Brazylii (od około 120 do 220 mcg/szt.). Najmniej zawierają uprawiane w Peru oraz w Boliwii (od około 8 do 35 mcg/szt.).

Źródłem selenu w diecie jest również:

• mięso, głównie podroby,
• ryby, np. łosoś lub tuńczyk,
• owoce morza,
• nabiał,
• produkty zbożowe (płatki owsiane, makaron),
• warzywa: brokuł, kapusta biała, czosnek, cebula, szparagi lub soczewica.

Należy jednak pamiętać, że zawartość selenu zależy od jego zawartości w glebie, na której są uprawiane rośliny lub w paszy, którą karmione są zwierzęta.

Dzienne zapotrzebowanie selenu – czy warto dodatkowo suplementować selen?

Podaż na ten pierwiastek różni się od szerokości geograficznej, na której żyjemy. Dzienne zapotrzebowanie dla osoby dorosłej w Polsce wynosi 55 mcg selenu – taka dawka jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zwiększona podaż występuję u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią i wynosi ona odpowiednio 60 mcg i 70 mcg dziennie.

Dostępne na rynku suplementy diety zawierają od 100 do 200 mcg selenu w jednej tabletce lub kapsułce. Ponadto możemy również wybrać preparaty wzbogacone o inne witaminy i minerały uzupełniające dietę. Rekomenduje się jego suplementowanie razem z witaminą E, która wzmacnia ochronę antyoksydacyjną.

Inną formą selenu są drożdże selenowe zawierające dodatkowo witaminy, w tym witaminy z grupy B, związki mineralne oraz mikroelementy. W związku z toksycznym działaniem w przypadku nadmiaru selenu, należy jednak pamiętać, aby przed rozpoczęciem i w trakcie suplementacji badać jego stężenie w osoczu krwi.

Selen organiczny

Metabolizm selenu przede wszystkim zależy od formy jaka dostarczana jest do organizmu. Selen występuję w dwóch formach: organicznej oraz nieorganicznej. Do nieorganicznej postaci zalicza się selenian (VI) oraz selenin sodu (selenian IV). Badania wykazały, że ludzki organizm lepiej przyswaja organiczną formę selenu, do której zaliczane są: selenometionina oraz metylowana selenocysteina. Przyswajalność selenu organicznego wynosi około 90%. Dodatkowo białko, witaminy A, E i C oraz inne związki antyoksydacyjne ułatwiają jego wchłanianie.

Niedobór selenu

Zbilansowana dieta zazwyczaj pozwala na pokrycie dziennego zapotrzebowania na selen. Jednak w niektórych przypadkach może dojść do niedoboru tego pierwiastka, zalicza się do nich: żywienie pozajelitowe, usunięcie dużej części jelita cienkiego, choroby zapalne jelit lub zaburzenia wchłaniania pokarmu z przewodu pokarmowego. Niedobór selenu występuje również u osób chorych na:

• AIDS,
• ostre zapalenie trzustki,
• mukowiscydozę,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• retinopatię,
• niewydolność nerek,
• depresję.

Niski poziom tego mikroelementu może również dotyczyć osób z chorobami immunologicznymi oraz naczyń krwionośnych.

Na terenie Chin, gdzie gleby ubogie są w selen zwiększone jest ryzyko zachowania na chorobę Keshan (endemiczna kardiomiopatia młodzieńcza) oraz chorobę Kashin-Back (dystrofia chrząstek stawowych).

Objawami niedoboru selenu w organizmie są: zaburzenia układu immunologicznego, które powodują obniżoną odporność, pogorszenie nastroju, nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy. Obniżony poziom selenu może być groźny w zakażeniach wirusowych. Zwiększa się również ryzyko zachorowania na nowotwór oraz choroby tarczycy, m. in.: niedoczynność gruczołu tarczowego czy autoimmunologiczne zapalenie.

Nadmiar selenu – czy jest on niebezpieczny dla organizmu?

Nadmierne spożywanie pierwiastka jest toksyczne dla organizmu. Długotrwałe stosowanie selenu w ilości powyżej 400 mcg na dobę może prowadzić do rozwoju selenozy, czyli zatrucia selenem. Ponadto jednorazowe spożycie gramowej dawki tego pierwiastka może doprowadzić do osiągnięcia toksycznego poziomu tego pierwiastka w organizmie.

Objawami selenozy są:

• czosnkowy oddech,
• bóle stawów i mięśni,
• zmęczenie,
• łamliwość paznokci,
• wypadanie włosów,
• nudności i wymioty,
• biegunka,
• nadmierne pocenie się,
• wysypka.

Większość z wymienionych objawów ustępuje niedługo po zakończeniu suplementacji. Zatrucie selenem może również doprowadzić do marskości wątroby, obrzęku płuc, ciężkich objawów neurologicznych, a nawet śmierci. Długotrwałe suplementowanie tego pierwiastka w nadmiernej ilości może mieć pośredni związek z rozwojem cukrzycy typu 2.