Czy wszystkie tabletki można dzielić lub kruszyć?

Na rynku farmaceutycznym można spotkać się z wieloma rodzajami tabletek oraz kapsułek. Takie zróżnicowanie dostępnych postaci leków nie tylko definiuje specyficzne działanie oraz uwalnianie substancji leczniczej, ale również wskazuje, czy daną formę można dzielić lub kruszyć. Niewłaściwe postępowanie z niektórymi formami tabletek może powodować zmniejszenie skuteczności terapii oraz zwiększenia ryzyka wystąpienia możliwych działań niepożądanych, co w konsekwencji zagraża bezpieczeństwu chorego.

Dlaczego pacjenci dzielą leki?

Jedną z przyczyn dzielenia lub kruszenia tabletek jest stan kliniczny chorego, który uniemożliwia właściwe stosowanie zaordynowanych leków, np. pacjenci z dysfagią, czyli zaburzeniem połykania, nie są w stanie połknąć tabletki. Znaczenie ma tutaj również dostosowanie dawki leku, np. dla pacjenta pediatrycznego, gdzie często zamiast stosować postacie leków przystosowane do stosowania u dzieci, dzielone są tabletki w dawkach stosowanych u osób dorosłych.

Kolejną przyczyną jest czynnik ekonomiczny, gdzie pacjenci w celu oszczędności dzielą tabletki w większej dawce, na 2-4 części, tak by dostosować dawkę przepisaną przez lekarza. Takie działanie nie jest jednak rozsądne, nigdy bowiem nie ma pewności, że w wyniku dzielenia tabletki otrzymało się prawidłową dawkę. Jest to o tyle istotne, gdyż część tabletek będzie ulegało kruszeniu podczas dzielenia, inne natomiast będą zbyt małe lub o niesymetrycznym kształcie, co uniemożliwi równy podział.

Masz problem z połykaniem większych tabletek? Wypróbuj przecinacz do tabletek

Jakie tabletki można dzielić?

Można dzielić te tabletki, które mają zaznaczoną wyraźną kreskę na powierzchni tabletki, ułatwiającą dokonanie podziału. Ponadto taki preparat powinien w ulotce mieć opisaną możliwość dzielenia. W celu zapewnienia właściwego sposobu podziału pomocne są dostępne w aptece tzw. przecinarki do tabletek (gilotynki). Co więcej czasami zaopatrzone są w dodatkową przegródkę, która służy do przechowywania przeciętych tabletek. 

Należy pamiętać, że jeżeli jedna przecinarka służy do podziału wielu leków, to przed każdorazowym użyciem należy odpowiednio oczyścić gilotynkę, tak by nie zanieczyszczać innych medykamentów

Kolejną kwestią jest gdzie najlepiej przechowywać podzielone tabletki, jeżeli nie mamy odpowiedniej przecinarki? W tym przypadku pomocne będą kasetki dla leków, gdzie bezpiecznie można przechowywać podzieloną tabletkę. Jednak ważne, by tabletki po podziale nie były zbyt długo przechowywane, gdyż naraża to na kontakt leku z powietrzem, co może powodować powstawanie zmian w strukturze chemicznej substancji czynnej, dlatego najlepiej nie dzielić leków na zapas.

Jakich tabletek nie można dzielić ani kruszyć?

Bezwzględnie nie można dzielić ani kruszyć leków dostępnych w tabletkach lub kapsułkach o zmodyfikowanym profilu uwalniania, czyli leków, gdzie substancja czynna nie jest uwalniania natychmiastowo. Wyjątkiem są leki, gdzie producent wyraźnie zaznaczył w ulotce możliwość podziału. Formy o przedłużonym uwalnianiu zazwyczaj zawierają większą dawkę substancji czynnej niż tradycyjne postacie leków. Ich podział powoduje zniszczenie specjalnej formy tabletki, która zapewnia kontrolowane/przedłużone uwalnianie, powodując szybkie wchłanianie leku do krwi, co w konsekwencji stwarza ryzyko przedawkowania oraz wystąpienia możliwych działań niepożądanych.

Produkty lecznicze o przedłużonym uwalnianiu zazwyczaj w nazwie handlowej mają dopisane symbole, które charakteryzują ich modyfikację: CR, ER, MR, R, SR, SL, TR, XR, XL, ZOK. Ponadto naszą uwagę powinny zwrócić określenia jak chrono, long, prolongatum oraz retard, które również dotyczą tej postaci leku.

Kolejną grupą leków, które nie nadają się do dzielenia i kruszenia, są postacie dojelitowe (kapsułki i tabletki), które posiadają specjalną otoczkę chroniącą substancję czynną przed działaniem soku żołądkowego. Takie postacie leków czasami do nazwy handlowej mają dodane symbole EN lub EC. Najczęściej dojelitowo podawane są leki, które:

• ulegają rozkładowi przez sok żołądkowy,
• działają drażniąco na żołądek,
• wykazują lepsze wchłanianie z jelit niż z żołądka,
• przeznaczone są do działania miejscowego, np. w leczeniu zaburzeń trawienia lub chorób jelit.

Nie wolno kruszyć i dzielić również tabletek podjęzykowych, dopoliczkowych, podpoliczkowych lub ulegających rozpadowi w jamie ustnej, gdyż podczas wykonywania podziału zawarte w tabletce substancje będą wiązały wodę z otoczenia, co może prowadzić do rozpuszczania substancji czynnej jeszcze przed podaniem leku i tym samym zmniejszać stosowaną dawkę (np. część leku pozostanie rozpuszczona w przecinarce). Co więcej, połykanie proszku, czy rozkruszonej formy leku może czasami zaburzać osiągnięcie efektu terapeutycznego, np. w przypadku stosowania produktów leczniczych, których substancja czynna ma ulegać wchłonięciu głównie w jamie ustnej, w celu osiągniecia większego stężenia w osoczu i zmniejszenia efektu pierwszego przejścia występującego po połknięciu leku. Dodatkowo, po podziale takiej postaci leków niespożyta część tabletki, ze względu na silne wiązanie wody, musi zostać zutylizowana, gdyż nie nadaje się do ponownego spożycia. Takie postacie leków można rozpoznać m.in. po określeniu ODT występującej przy nawie handlowej.

Dodatkowo nie należy dzielić leków zawierających bardzo małą dawkę leku, np. leki z lewotyroskyną stosowane w chorobie tarczycy, czy digoksyną stosowaną w niewydolności serca. Dzielenie takich leków stwarza ryzyko przyjęcia przez pacjenta niewłaściwej dawki leku, gdyż różnica w zawartości substancji czynnej w poszczególnych połówkach tabletki może znacznie się różnić.

Co zrobić, gdy nie wiemy, czy dzielić dany lek?

Niewłaściwe kruszenie i dzielenie leków jest częstym błędem terapeutycznym, który może nie tylko zmniejszać skuteczność leczenia, ale również bezpośrednio zagrażać zdrowiu pacjenta. Pacjenci mający problem z połykaniem tabletek powinny zwrócić na to uwagę lekarzowi, który dzięki tej informacji dobierze lek w dogodniejszej dla pacjenta formie. Ponadto jeżeli chorzy nie wiedzą, czy mogą dzielić dany lek, to zawsze mogą skonsultować się z farmaceutą, który wskaże leki nadające się do podziału.