Szkarlatyna (płonica) – objawy, leczenie, powikłania

Czym jest szkarlatyna?

Szkarlatyna jest chorobą występującą na całym świecie – przenosi się drogą kropelkową, występuje często w okresie jesienno-zimowym, dotyczy najczęściej dzieci. Dawniej szkarlatyna zaliczana była do bardzo groźnych wysypkowych chorób zakaźnych (ze śmiertelnością na poziomie nawet 25 proc.), dziś leczenie farmakologiczne szkarlatyny najczęściej nie skutkuje nawet wystąpieniem powikłań po chorobie.

Najczęściej leczenie prowadzone jest w domu, wyjątkiem mogą być dzieci, u których występują powikłania szkarlatyny lub choroba ma wyjątkowo ciężki przebieg. Po przejściu szkarlatyny organizm nabywa odporność na patogeny powodujące chorobę, ale u niektórych zdarzają się nawroty (płonicę mogą wywołać różne typy toksyn paciorkowca). U dorosłych szkarlatyna może mieć ostrzejszy przebieg, a w niektórych przypadkach prowadzić do groźnego zapalenia mięśnia sercowego – leczenie wygląda tak samo, jak w przypadku dzieci (antybiotykoterapia od 10 do 14 dni).

Szkarlatyna – przyczyny

Przyczyną choroby jest zakażenie paciorkowcami Streptococcus pyogenes (chorobę wywołują toksyny erytogenne produkowane przez tę bakterię) – szkarlatyna przenosi się drogą kropelkową (lub np. przez przedmioty, z którymi miała styczność osoba chora). Jeśli wytworzone przez paciorkowca toksyny dostaną się do organizmu osoby, która nabyła odporność na szkarlatynę, to w wyniku zarażenia może rozwinąć się angina paciorkowcowa. Działa to również w drugą stronę – osoba zarażona anginą paciorkowcową może np. przenieść toksyny paciorkowca na dziecko, u którego rozwinie się szkarlatyna. Okres wylęgania choroby w organizmie (faza bezobjawowa) trwa zazwyczaj 1-5 dni.

Szkarlatyna – objawy

• wysypka;
• ból gardła;
• zaczerwienienie gardła;
• gorączka (nawet 40 stopni C);
• bóle brzucha;
• nudności, mdłości, wymioty;
• bóle głowy;
• ogólne osłabienie;
• nalot na języku (szary lub czerwony);
• powiększone migdałki.

>>Środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe dla dzieci

Po okresie wylęgania najczęściej następuje nagły początek choroby - w pierwszej fazie szkarlatyny może wystąpić przyspieszone tętno. Już w pierwszych dniach można zaobserwować intensywne zmiany w gardle (np. żywoczerwone migdałki, nalot na języku).

W przypadku bardzo ostrego przebiegu szkarlatyna może objawiać się m.in. zaburzeniami w pracy układu krążenia, w skrajnych przypadkach może dojść do zapalenie mięśnia sercowego oraz zmian w pozostałych organach (np. powiększenie śledziony, powiększenie wątroby).

Podobne objawy mogą wystąpić w przypadku bostonki, dlatego w diagnostyce często szkarlatyna i bostonka są różnicowane.

Szkarlatyna – jak wygląda wysypka?

Wysypka w przebiegu szkarlatyny najczęściej pojawia się w drugim dniu od momentu wystąpienia pierwszych symptomów choroby – ma charakter drobnoplamisty, niewielkie kropki pojawiają się w różnych miejscach (w okolicach pachowych, na pośladkach, na pachwinach). Wysypce w przebiegu szkarlatyny towarzyszą często inne zmiany skórne – np. złuszczanie skóry, szorstkość skóry.

Diagnozowanie szkarlatyny, różnicowanie

W diagnostyce pod uwagę brany jest obraz kliniczny pacjenta, dodatkowo wykonywane są badania:

• pełna morfologia krwi z rozmazem (morfologia w przypadku ostrej szkarlatyny może wykazać podwyższony poziom leukocytów);
• badanie OB;
• badanie ASO, czyli odczyn antystreptolizynowy (badanie wykrywające paciorkowce – kluczowe w przypadku podejrzenia zarażenia paciorkowcem);
• badania mikrobiologiczne.

Wymazy z gardła nie należą do wiarygodnych metod diagnostycznych w przypadku szkarlatyny – bakteria wywołująca chorobę może bytować na języku jako element naturalnej flory bakteryjnej. Objawy szkarlatyny – szczególnie w pierwszej fazie - przypominają objawy wielu chorób zakaźnych.

W diagnostyce płonicy bardzo ważne jest więc różnicowanie z takimi chorobami, jak:

• różyczka;
• odra;
• zespół Kawasaki (choroba Kawasakiego);
• zakażenie gronkowcem;
• TSS - zespół wstrząsu toksycznego.

Powikłania szkarlatyny

Powikłania występują rzadko, ale ich ryzyko jest większe w przypadku ostrego przebiegu choroby lub niewłaściwego leczenia szkarlatyny. Możliwe powikłania to m.in.:

• ropne zapalenie węzłów chłonnych;
• ropne zapalenie zatok obocznych nosa;
• zapalenie mięśnia sercowego, posocznica (sepsa);
• zapalenie migdałków (wrzodziejące);
• zapalenie ucha środkowego.

Szkarlatyna – leczenie

Leczenie farmakologiczne szkarlatyny polega na podawaniu leków na gorączkę oraz antybiotyków, stosowaniu odpowiedniego nawodnienia organizmu. Z powodu silnego bólu gardła pokarm zaleca się podawać w postaci półpłynnej. W przypadku antybiotyków stosowana jest penicylina (najczęściej ok. 10 dni, ale zawsze zgodnie z zaleceniami lekarza – ustąpienie objawów w ciągu pierwszych dni po przyjęciu antybiotyku najczęściej nie oznacza jeszcze końca choroby i należy skończyć kurację).

W niektórych przypadkach (np. uczulenie na penicylinę, uciążliwe skutki uboczne po penicylinie) stosowane są makrolidy, czyli antybiotyki bakteriostatyczne o  bardzo szerokim zakresie działania, w większych dawkach dodatkowo działające bakteriobójczo (np. azytromycyna, erytromycyna).

>>Preparaty wzmacniające odporność u dzieci, witamina C, tran