Pojęcia „nadwaga” i „otyłość” odnoszą się do masy ciała oraz zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie. Nie są jednak ze sobą tożsame. Co się za nimi kryje, jak je rozróżnić i na jakiej podstawie możemy orzec, czy problemy, jakie opisują, dotyczą nas?
Nadwaga i otyłość – jak je rozpoznać?
Otyłość to choroba, która stanowi zagrożenie dla zdrowia, a czasem i życia. Charakteryzuje ją patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie (>15% masy ciała dorosłego mężczyzny i >25% masy ciała dorosłej kobiety), przekraczające jego fizjologiczne potrzeby.
Nadwagę powinno się traktować jak wstęp do otyłości, stan ostrzegawczy, sygnał alarmujący, że najwyższy czas zacząć walczyć z nadmiarem kilogramów. Jak rozpoznać, że mamy do czynienia z jedną lub z drugą? Najprostszym i najczęściej stosowanym w tym celu „narzędziem” jest wskaźnik BMI, zwany także wskaźnikiem Queteleta (od nazwiska belgijskiego matematyka, astronoma i statystyka Adolfa Queteleta, który zaproponował jego użycie w 1832 r.).
BMI, czyli wzór na otyłość
BMI (czyli body mass index) to iloraz masy ciała wyrażonej w kilogramach i wzrostu wyrażonego w metrach podniesionych do kwadratu:
BMI = kg/m2
Aby obliczyć wartość tego wskaźnika, wystarczy wagę (w kilogramach) dwa razy podzielić przez swój wzrost (w metrach). Przykładowo: jeśli ważysz 60 kg i mierzysz 1,64 m, to twoje BMI wynosi ok. 22,3 kg/m² (60 : 1,64 = 36,6 : 1,64 = 22,3).
Skala BMI – od niedowagi do otyłości skrajnej
Teraz pora na interpretację wyników. Zgodnie z kalkulatorem BMI opracowanym na podstawie danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) poszczególne wartości BMI oznaczają:
BMI < 18,5 kg/m² – niedowagę,
BMI w przedziale 18,5–24,9 kg/m² – prawidłową masę ciała,
BMI w przedziale 25,0–29,9 kg/m² – nadwagę,
BMI ≥ 30 kg/m² – otyłość, przy czym ma ona trzy stopnie:
- I stopień – BMI w przedziale 30,0–34,9 kg/m²),
- II stopień – BMI w przedziale 35,0–39,9 kg/m²,
- III stopień (znany jako otyłość skrajna, olbrzymia lub śmiertelna) – BMI ≥ 40,0 kg/m².
Kiedy wskaźnik BMI to za mało
Wskaźnik BMI, popularny głównie ze względu na łatwość obliczania, ma jednak swoje mankamenty i ograniczenia. Oblicza się go dla przeciętnego dorosłego człowieka bez rozróżnienia płci. BMI nie pozwala oszacować udziału, jaki w masie ciała stanowi tkanka tłuszczowa, a jaki mięśnie, kości oraz woda. Nie uwzględnia też rozmieszczenia owej tkanki, a więc typu otyłości (otyłość brzuszna vs. pośladkowo-udowa), co według badań odgrywa najważniejszą rolę w ocenie ryzyka wystąpienia chorób towarzyszących temu schorzeniu.
Z tego właśnie względu posługiwanie się kalkulatorem BMI na przykład u sportowców i osób aktywnych fizycznie, które mają rozbudowaną tkankę mięśniową, może prowadzić do błędnych wniosków. Kalkulatora BMI nie stosuje się także w przypadku kobiet ciężarnych oraz karmiących, osób starszych oraz dzieci. Do oceny masy ciała w tej ostatniej grupie służą siatki centylowe.
Jak ocenić ilość tkanki tłuszczowej? Tomografia, rezonans i DXA
Ilości tkanki tłuszczowej można precyzyjnie określić, posługując się wieloma metodami. Należą do nich tomografia komputerowa (TK), magnetyczny rezonans jądrowy (MR) czy rentgenowska absorpcjometria podwójnej energii (DXA). Ze względu na ograniczoną dostępność specjalistycznego sprzętu oraz wysokie koszty badania te w praktyce robi się bardzo rzadko.
Pomiar grubości fałdu skórnego – bioimpedancja elektryczna (BIA)
Znacznie częściej wykonuje się pomiar grubości fałdu skórnego, a ostatnio korzysta z techniki bioimpedancji elektrycznej (BIA). Jest to bezinwazyjna metoda badania składu ciała polegająca na pomiarze oporu elektrycznego tkanek miękkich, przez które przepuszcza się prąd o niskim natężeniu. Używany do tego przenośny sprzęt jest stosunkowo niedrogi i prosty w obsłudze, dlatego spotkać go można w gabinetach lekarskich, poradniach dietetycznych czy nawet klubach fitness.
Wskaźnik WHR
Narzędzie do prostej oceny typu otyłości większość z nas ma w domu. Jest nim centymetr krawiecki, dzięki któremu zmierzymy obwód talii oraz określimy wskaźnik WHR (waist-hip ratio), określający stosunek obwodu pasa do obwodu bioder. Jeśli u kobiety wynosi on ≥ 0,8, a u mężczyzny ≥ 1,0, oznacza otyłość brzuszną (inaczej: wisceralną, androidalną bądź trzewną). Mniejsze wartości wskaźnika WHR wskazują na otyłość pośladkowo-udową (nazywaną też gynoidalną).
Chcąc zorientować się, czy nasza waga mieści się w granicach normy oraz do którego typu otyłości mamy tendencję, warto obliczyć wskaźnik BMI i wskaźnik WHR. Jeśli ich wartości nas zaniepokoją, wskazana jest bardziej szczegółowa ocena składu ciała, w tym zawartości oraz rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie.
