Celiakia – objawy, dieta, badania, rodzaje celiakii

Celiakia, nazywana inaczej glutenozależną chorobą trzewną, może ujawnić się w każdym wieku. To choroba genetyczna o charakterze autoimmunologicznym – przyczyną celiakii jest więc niewłaściwa reakcja układu odpornościowego w stosunku do własnych tkanek. Celiakia jest silnie związana z nietolerancją glutenu, czyli składowych białka zawartego w zbożach. Gluten występuje w ziarnach takich zbóż jak pszenica (w której stanowi 80 proc. białek), żyto i jęczmień. Pełni funkcję spoidła – tworząc z wodą przestrzenną strukturę, nadaje pszennemu ciastu plastyczną, kleistą i ciągliwą konsystencję.

 Warto wiedzieć, że gluten nie wywołuje choroby – reakcja organizmu na gluten ujawnia jedynie jej obecność. Częstość występowania celiakii w krajach wysokorozwiniętych określa się na 1 proc. (u kobiet stwierdza się ją 2–3 razy częściej niż u mężczyzn). Poza klasycznymi objawami jelitowymi (biegunki, bóle, wzdęcia, zaparcia) u chorych obserwuje się spadek masy ciała, niski wzrost, drażliwość, przewlekłe zmęczenie, a w badaniach krwi – podwyższone stężenie aminotransferaz.

Celiakia – przyczyny

 Przyczyny celiakii nie są do końca poznane – nieprawidłowa reakcja immunologiczna w przypadku celiakii polega na nadmiernej reakcji układu odpornościowego na gluten, nierozpuszczalny polipeptyd bogaty w glutaminę i prolinę. Istnieją przypuszczenia, że na występowanie celiakii wpływają zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki środowiskowe. Istnieją też związki celiakii z innymi chorobami autoimmunologicznymi – na celiakię chorują osoby, u których stwierdzono takie choroby, jak: toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), cukrzyca. Czynnikiem ryzyka celiakii może być też obecność innej choroby o podłożu immunologicznym w rodzinie.

 Predyspozycję genetyczną do celiakii stwierdza się w przypadku wykrycia u pacjenta antygenów HLA-DQ2 lub HLA-DQ8 (brak tych antygenów jest podstawą do wykluczenia celiakii).

Początek celiakii często ma miejsce w momencie nagłego osłabienia odporności – np. po długo trwającej infekcji, po dużym stresie, po poważnej operacji.

>>> Preparaty wspomagające apetyt

Rodzaje celiakii

Objawy celiakii zależą od rodzaju choroby.

• celiakia klasyczna – ten rodzaj celiakii charakteryzuje się występowaniem typowych objawów (przewlekłe biegunki, spadek masy ciała, tłuszczowe lub wodniste stolce, częste bóle brzucha i wzdęcia); klasyczna celiakia u dzieci może skutkować zaburzeniami rozwoju fizycznego (np. brak przyrostu masy ciała i wzrostu);
• celiakia bezobjawowa – to rodzaj celiakii charakteryzujący się brakiem objawów klinicznych; do tego rodzaju celiakii zaliczana jest tzw. celiakia latentna, czyli sytuacja, w której stwierdza się celiakię bez charakterystycznych objawów – przy jednoczesnym braku nieprawidłowości w badaniach kosmków jelitowych; jeśli stwierdza się zanik kosmków jelitowych (przy braku klasycznych objawów celiakii), to mówimy o celiakii niemej;
• celiakia nietypowa – w tym rodzaju celiakii mogą wystąpić niektóre charakterystyczne objawy jelitowe; stwierdza się też zaniki kosmków jelitowych śluzówki jelita cienkiego; szacuje się, że ten rodzaj celiakii występuje częściej niż celiakia klasyczna – mało charakterystyczne objawy dodatkowo utrudniają diagnostykę. W przebiegu celiakii nietypowej mogą wystąpić objawy: zmiany skórne i błon śluzowych, zaburzenia układu krwiotwórczego, zaburzenia neurologiczne, problemy ze stawami (symetryczne zapalenie stawów).

Czytaj więcej: Budezonid wstępnym lekiem dla chorych na celiakię oporną 

Celiakia – objawy

• przewlekłe bóle brzucha;
• zmniejszenie masy ciała;
• przewlekłe biegunki;
• zaparcia i wzdęcia;
• objawy refluksu żołądkowo-przełykowego;
• częste migreny;
• niedożywienie;
• nudności i wymioty;
• przewlekłe zmęczenie;
• anemia, niedobór żelaza;
• wahania nastroju;
• osłabienie mięśniowe;
• problemy ze stawami;
• brak miesiączki;
• problemy skórne (opryszczka, afty);
• choroba Duhringa (opryszczkowe zapalenie skóry);
• polineuropatia obwodowa;
• niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby.

Tu kupisz: Leki na wzdęcia 

Objawy endoskopowe celiakii to m.in. zmniejszenie liczby fałdów błony śluzowej, wygładzenie błony śluzowej dwunastnicy, grudkowa struktura błony śluzowej (te objawy nie są podstawą do postawienia diagnozy, dodatkowo wykonuje się biopsję).

Celiakia u dzieci może dodatkowo objawiać się opóźnieniem rozwoju (opóźnienie dojrzewania płciowego, zaburzenia przyrostu masy ciała i wzrostu, opóźnienie pierwszej miesiączki).

Tu kupisz: Leki, suplementy diety, żelazo stosowane w leczeniu niedokrwistości 

Celiakia – badania

Badania podmiotowe i przedmiotowe nie wystarczą do postawienia diagnozy. W tym celu wykonywane są badania laboratoryjne oraz biopsja śluzówki jelita cienkiego. Diagnostyka celiakii polega na wykonaniu badania endoskopowego i pobraniu materiału, który wysyłany jest do badania histopatologicznego. Pewne rozpoznanie celiakii możliwe jest, gdy można potwierdzić zanik kosmków jelitowych. Jeśli u dziecka występuje podejrzenie celiakii, możliwe jest wykonanie badania endoskopowego w znieczuleniu ogólnym.

Badania laboratoryjne w diagnostyce celiakii polegają na pobraniu krwi i oznaczeniu aktywności przeciwciał przeciwko transglutanimazie tkankowej (tTG), deamidowanej gliadynie (DGP), endomysium mięśni gładkich (EmA).

W niektórych przypadkach stosowane są badania genetyczne (występowanie antygenów HLA-DQ2 lub HLA-DQ8 może wskazywać na predyspozycje genetyczne celiakii, brak tych antygentów jest podstawą do wykluczenia celiakii).

Celiakia – leczenie

Celiakia jest nieuleczalna – podstawą terapii jest eliminowanie objawów celiakii. Leczenie celiakii polega więc przede wszystkim na stosowaniu diety bezglutenowej (wyklucza się z diety: pszenicę, żyto, jęczmień i owies).

Celiakia – powikłania

Każda postać celiakii może skutkować wystąpieniem powikłań, jeśli choroba nie jest leczona lub jest niewłaściwie leczona. Możliwe powikłania celiakii to m.in.: osteoporoza, pierwotna marskość wątroby, stłuszczenie wątroby, niedokrwistość, zaburzenia neurologiczne, zaburzenia płodności, niedożywienie.

Czytaj więcej: Osteoporoza - przyczyny i diagnostyka. Dieta przy osteoporozie 

Celiakia a nadwrażliwość na gluten

Celiakia, czyli enteropatia glutenowa, to autoimmunologiczna choroba uwarunkowana genetycznie. Nie każda nadwrażliwość na gluten to celiakia – wyróżniamy niebędącą celiakią nadwrażliwość na gluten (NGNS) oraz IgE-zależną alergię na pszenicę. Każda z tych chorób wymaga odmiennego traktowania.