Metformina – podstawa terapii cukrzycy typu 2.

Stosowana w lecznictwie od ponad 60 lat metformina jest jedyną substancją z grupy biguanidów obecnie w użytku. Lek ze względu na swoje wielokierunkowe działanie powoduje skuteczne obniżenie glikemii (poziomu glukozy we krwi) oraz pozytywnie wpływa na stan naczyń krwionośnych.

Jak działa metformina?

Mechanizm działania metforminy, pomimo jej długoletniego stosowania, ze względu na jego złożoność, nie został do końca wyjaśniony. Obecny stan wiedzy wskazuje jednak na jej wielokierunkowe działanie warunkujące obniżenie stężenia glukozy we krwi.

Do najważniejszych udowodnionych działań metforminy należy zaliczyć:

• hamowanie glukoneogenezy (syntezy glukozy) w hepatocytach (komórkach wątrobowych),
• zwiększenie aktywności przenośników dla glukozy GLUT-4 umożliwiających transport glukozy z krwi do wnętrza komórki,
• oraz hamowanie wchłaniania glukozy ze środkowej części jelita cienkiego.

Ponadto metformina zwiększa wrażliwość mięśni szkieletowych na działanie insuliny, co dodatkowo pozwala utrzymać poziom glukozy na prawidłowych poziomie.

Metformina korzystnie wpływa na naczynia krwionośne

Metformina ze względu na swoje szerokie spektrum działania oprócz wpływu na poziom glukozy we krwi wywiera korzystny efekt na stan naczyń krwionośnych. Lek hamuje ekspresję genów prozapalnych w śródbłonku naczyń krwionośnych oraz hamuje wytwarzanie wolnych rodników, co zmniejsza ryzyko uszkodzenia naczyń krwionośnych.

Ponadto metformina wpływa na utrzymanie prawidłowego profilu lipidowego osocza, powodując obniżenie stężenia cholesterolu, lipoprotein LDL (tzw. zły cholesterol) i trójglicerydów oraz podwyższenie stężenia lipoprotein HDL (tzw. dobry cholesterol), co redukuje ryzyko rozwoju miażdżycy.

Jak stosuje się metforminę?

Metfomina ze względu na swoją wieloletnią obecność w apteczkach osób chorych na cukrzycę typu 2. stosowana jest obecnie w wielu dawkach leczniczych, w preparatach doustnych w postaci tabletek powlekanych i o przedłużonym uwalnianiu. Lek dostępny jest w Polsce na listach leków refundowanych, co dodatkowo sprawia, że farmakoterapia metforminą jest korzystna cenowo dla pacjenta.

Ponadto z powodu tego, że lek jest podstawą doustnej farmakoterapii cukrzycy typu 2., pojawiają się obecnie produkty lecznicze o złożonym składzie, gdzie metformina łączona jest m.in. z nowszymi generacjami leków (np. działającymi na oś inkretynową lub z flozynami).

Zazwyczaj metforminę w postaci tabletek powlekanych przyjmuje się w dawkach podzielonych 2 lub 3 razy dziennie w trakcie lub po posiłku. Leczenie rozpoczyna się od dawek mniejszych, które stopniowo ulegają zwiększeniu. Należy jednak pamiętać, że to lekarz decyduje o dawce i częstości przyjmowanego leku.

Skuteczność działania metforminy w leczeniu cukrzycy

Wykazano skuteczność metforminy zarówno u osób z cukrzycą typu 2., jak również u osób z nieprawidłową tolerancją glukozy, u których stwierdzono opóźnienie rozwoju cukrzycy po stosowaniu tego leku. Ponadto po stosowaniu metforminy, obok efektu normalizacji stężenia glukozy we krwi, stwierdzono zmniejszenie ryzyka powikłań cukrzycowych oraz ryzyka wystąpienia zawału serca i śmiertelności związanej z cukrzycą. Ważną cechą metforminy jest również małe ryzyko wystąpienia hipoglikemii.

Metformina – dodatkowe działanie

Doniesienia naukowe dowodzą również, że stosowanie metforminy nie zwiększa masy ciała. Pojawiają się także dane, że metformina zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworów. Badania w tym zakresie prowadzone są w wielu ośrodkach naukowych. Warto również zaznaczyć, że metformina stosowana jest u kobiet z zespołem policystycznych jajników, gdzie poprawia częstość owulacji i zwiększa odsetek kobiet zachodzących w ciążę. Ponadto – ze względu na jej działanie na naczynia krwionośne – po zastosowaniu metforminy stwierdzono zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi.

Czytaj także: Terapia metforminą - i co dalej?

Działania niepożądane metforminy

Najgroźniejszym działaniem niepożądanych wynikającym ze stosowania metforminy jest ryzyko wystąpienia kwasicy metabolicznej, związanej z obniżeniem pH krwi i wzrostem ilości mleczanów. Kwasica metaboliczna jest poważnym problemem klinicznym objawiającym się kurczami mięśni, zaburzeniami trawienia, bólami brzucha, dusznością i hipotermią (obniżenie temperatury ciała). Wystąpienie kwasicy metabolicznej wymaga przerwania stosowania metforminy i poddania się hospitalizacji, gdyż nieleczona kwasica może prowadzić do śpiączki, a w konsekwencji do zgonu pacjenta.

Do pozostałych działań niepożądanych należy zaliczyć:

• zaburzenia smaku,
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe: biegunka, wymioty,
• zapalenie wątroby,
• skórne reakcje alergiczne.

Przeciwwskazania do stosowania metforminy

Metforminy nie powinni stosować pacjenci z:

• nietolerancją metforminy lub substancji pomocniczych,
• niewydolnością nerek i wątroby,
• przewlekłymi zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi,
• kwasicą ketonową.

Obecnie metformina to podstawa farmakoterapii cukrzycy typu 2. Za jej popularnością przemawiają nie tylko stosunkowo niska cena terapii metforminą, ale przede wszystkim jej wysoka skuteczność i bezpieczeństwo stosowania.

>> Krzywa cukrowa – jakie są normy? Jak się przygotować?

Bibliografia:

1. Triggle CR, Mohammed I, Bshesh K, Marei I, Ye K, Ding H, MacDonald R, Hollenberg MD, Hill MA. Metformin: Is it a drug for all reasons and diseases? Metabolism. 2022 Aug;133:155223. doi: 10.1016/j.metabol.2022.155223. Epub 2022 May 29. PMID: 35640743.
2. Feingold KR. Oral and Injectable (Non-Insulin) Pharmacological Agents for the Treatment of Type 2 Diabetes. 2022 Aug 26. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, Chrousos G, de Herder WW, Dhatariya K, Dungan K, Hershman JM, Hofland J, Kalra S, Kaltsas G, Koch C, Kopp P, Korbonits M, Kovacs CS, Kuohung W, Laferrère B, Levy M, McGee EA, McLachlan R, Morley JE, New M, Purnell J, Sahay R, Singer F, Sperling MA, Stratakis CA, Trence DL, Wilson DP, editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000–. PMID: 25905364.
3. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr Top Diabetes, 2022; 2 (1): 1–134