Puls to liczba uderzeń serca na minutę. Norma pulsu zależy od wieku, u osoby dorosłej optymalne tętno spoczynkowe powinno wynosić 70-75 uderzeń na minutę. Im człowiek ma lepszą kondycję, tym jego tętno jest niższe – u sportowców serce może uderzać rzadziej niż 60 uderzeń na minutę. Zbyt niski puls zwykle nie jest powodem do niepokoju w odróżnieniu od tętna podwyższonego, które – jeśli utrzymuje się stale – może wiązać się z różnymi schorzeniami w obrębie układu krążenia.
Jaki powinien być prawidłowy puls. Czym grozi za wysoki lub za niski puls?
Puls to jeden z podstawowych, a jednocześnie kluczowych parametrów organizmu. Skurcze mięśnia sercowego powodują rytmiczne ruchy ścian tętnic, a od częstotliwości tych ruchów, czyli od pulsu (tętna), zależy, ile krwi, a wraz z nią substancji odżywczych i tlenu, dostarczane jest do narządów organizmu. Tętno zależy nie tylko od tego, jak szybko pracuje serca, lecz także od sprężystości tętnic; jest parametrem, który dobrze obrazuje kondycję układu krążenia.
Prawidłowy puls – normy
Normy pulsu zależą przede wszystkim od wieku. W uproszczeniu można powiedzieć, że im jesteśmy starsi, tym niższe powinno być nasze tętno. Za prawidłową liczbę uderzeń serca przyjmuje się:
- u płodu: 110–150 uderzeń na minutę,
- u niemowląt: ok. 130 uderzeń na minutę,
- u dzieci: ok. 100 uderzeń na minutę,
- u młodzieży: ok. 85 uderzeń na minutę,
- u dorosłych: ok. 70 uderzeń na minutę,
- u ludzi starszych: ok. 60 uderzeń na minutę.
Dla wielu osób puls to parametr interesujący przede wszystkim w kontekście wytrenowania organizmu. Poniższe tabele przedstawiają relację pomiędzy wiekiem, wartością tętna, a wytrenowaniem organizmu z uwzględnieniem płci (na podstawie https://www.topendsports.com/testing/heart-rate-resting-chart.htm).
Jak się bada tętno?
Aby samodzielnie sprawdzić tętno, wystarczy przyłożyć dwa palce do wybranej tętnicy. U osoby dorosłej bada się palpacyjnie tętnice:
- szyjną wewnętrzną (z boku po obu stronach szyi, nieco poniżej żuchwy),
- promieniową (na wewnętrznej stronie nadgarstka od strony kciuka),
- ramienną (na wewnętrznej powierzchni ramienia),
- udową (w pachwinie),
- podkolanową (w dole pod kolanem),
- grzbietową stopy (na wierzchu stopy),
- piszczelową tylną (po wewnętrznej stronie za kostką).
Za wysoki puls – czy jest niebezpieczny
Zbyt wysokie tętno spoczynkowe może być powodem do niepokoju, jeśli utrzymuje się stale. Chwilowo podniesiony puls przytrafia się większości zdrowych osób, najczęściej pod wpływem takich czynników, jak:
- aktywność fizyczna,
- stres,
- alkohol, kofeina, używki, napoje energetyczne,
- gorączka.
W takich sytuacjach podwyższony puls nie stanowi powodu do niepokoju. Jeśli natomiast tętno spoczynkowe jest podwyższone ciągle, należy znaleźć przyczynę tej nieprawidłowości. Najczęściej przyczyną wysokiego pulsu są choroby układu krążenia, ale nie tylko.
Choroby, na jakie może wskazywać wysoki puls:
- niewydolność serca,
- migotanie przedsionków,
- zaburzenia rytmu serca,
- nadciśnienie tętnicze,
- anemia,
- nadczynność tarczycy,
- miażdżyca.
Wysokie tętno może też być efektem nieuregulowanej cukrzycy. Szybkie bicie serca to jeden z objawów hipoglikemii, wysoki puls może też towarzyszyć utrzymującym się przez długi czas hiperglikemiom.
Podwyższony puls może świadczyć także o odwodnieniu organizmu.
Warto wiedzieć, że częstotliwość uderzeń serca na minutę to tylko jedna składowa parametru, jakim jest prawidłowy puls. Oprócz częstotliwości bierze się pod uwagę m.in. miarowość bicia serca czy symetrię pulsu (mierzony na prawej i lewej tętnicy powinien być taki sam). Sami jesteśmy w stanie określić jedynie częstotliwość pulsu. Dokładniejsze badanie musi przeprowadzić lekarz, chociażby poprzez osłuchiwanie serca stetoskopem połączone z przyłożeniem palców do miejsca, gdzie przebiega tętnica.
Zbyt wysokie tętno określane jest mianem tachykardii, zbyt niskie – bradykardii.
Wysoki puls – objawy
Do objawów zbyt wysokiego pulsu zalicza się:
- duszności,
- kołatanie serca,
- osłabienie,
- spłycony oddech,
- zimne poty,
- ból w okolicy mostka.
Jak obniżyć wysokie tętno?
Stale podwyższony puls wymaga konsultacji z lekarzem, który może zalecić leki regulujące pracę serca (dobrane w zależności od przyczyny nieprawidłowego pulsu). Jeśli nasz puls mieści się w górnych granicach normy, możemy go obniżyć, dbając o lepszą kondycję fizyczną. Im lepiej jest wytrenowany organizm, tym tętno jest niższe. Aby tak się stało, ważne jest umiejętne włączenie regularnej aktywności fizycznej do codziennego życia (zwiększanie czasu trwania i częstotliwości ćwiczeń aerobowych).
Co natomiast możemy zrobić przy incydentalnych skokach tętna? Aby uspokoić bicie serca, należy:
- oddychać głęboko i powoli,
- zaczerpnąć świeżego powietrza,
- wypić szklankę chłodnej wody,
- spróbować się wyciszyć i zrelaksować.
Pamiętaj, że nie ma prawidłowego tętna bez prawidłowego nawodnienia organizmu. Kto chce mieć prawidłowy puls, powinien dostarczać organizmowi niezbędnej ilości płynów.
Za niski puls
O zbyt niskim pulsie mówimy wówczas, gdy liczba uderzeń serca na minutę spada poniżej 60. Nie powinien być powodem do niepokoju, dopóki nie wiąże się z omdleniami, zawrotami głowy, mroczkami przed oczami, nietolerancją aktywności fizycznej czy osłabieniem. Jeśli tego rodzaju symptomy niskiego tętna się pojawią, wymagają konsultacji z lekarzem.
U osób młodych i zdrowych niski puls to synonim dobrego wytrenowania organizmu. Natomiast jeśli pojawia się u osób starszych, może być zarówno objawem patologii w układzie krążenia, jak i efektem przyjmowania niektórych leków.
Tętno w ciąży – normy
W okresie ciąży w układzie krążenia kobiety zachodzą fizjologiczne zmiany. Serce ciężarnej przepompowuje o 30–50% więcej krwi w ciągu minuty niż przed ciążą.
W ciąży dochodzi do:
- rozszerzenia naczyń krwionośnych,
- obniżenia ciśnienia tętniczego,
- przyspieszenia akcji serca.
W wyniku tych zmian puls w spoczynku przyspiesza do 80–90 uderzeń na minutę. Jeśli przed ciążą kobieta miała tendencję do wyższego pulsu, to w tym okresie jej tętno może sięgać nawet 100 uderzeń na minutę. Dlatego kobiety ciężarne często skarżą się na uczucie szybkiego bicia serca lub jego kołatanie. Objawy te mogą pojawić się już w pierwszym trymestrze i narastać do końca drugiego trymestru. Choć wyższy puls w ciąży jest zjawiskiem fizjologicznym, trzeba pamiętać, że przyspieszone bicie serca w tym okresie może wiązać się też z problemami zdrowotnymi, takimi jak anemia czy nadczynność tarczycy. W ciąży mogą też się nasilić zaburzenia rytmu serca czy ujawnić choroby serca. Dlatego puls ciężarnej zawsze jest monitorowany i oceniany przez ginekologów przez cały czas trwania ciąży.
Puls a ciśnienie krwi
Ciśnienie tętnicze krwi oraz puls to parametry, które w pewnym stopniu wzajemnie się warunkują. To nie przypadek, że podczas pomiaru ciśnienia ciśnieniomierzem zawsze uzyskujemy także wartość pulsu. Jeden i drugi parametr wynika bezpośrednio z kondycji układu krążenia. Wysokie ciśnienie i niski puls to najczęściej sygnał odwodnienia organizmu. Taka anomalia często obserwowana jest u osób starszych.
Inne przyczyny wysokiego pulsu i niskiego ciśnienia to:
- zawał,
- arytmia,
- niewydolność serca.
Tętno poza normą – kiedy zwrócić się do lekarza?
Puls to jeden z podstawowych parametrów określających stan organizmu – nigdy nie należy lekceważyć jego zmian, bowiem mogą być sygnałem poważnych dolegliwości zagrażających zdrowiu i życiu. Jeśli za wysokie bądź za niskie tętno nie jest zjawiskiem chwilowym, ale utrzymuje się stale, towarzyszą mu charakterystyczne opisane objawy, pogorszenie samopoczucia, bezwględnie wymaga konsultacji lekarskiej. Rady specjalisty warto zasięgnąć zawsze, gdy coś w wynikach parametrów nas zaniepokoi. Niepodjęte leczenie może spowodować wiele zdrowotnych powikłań.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące prawidłowego pulsu
Wysokie tętno świadczy o zaburzeniu równowagi organizmu. Niekiedy przyczyną takiego stanu jest rzeczywiście choroba, która osłabia organizm i zmusza serce do cięższej pracy. Wysokie tętno może wynikać też z chronicznego przemęczenia organizmu – przepracowania lub zbyt krótkiego wypoczynku. Wartość pulsu warto skorelować z parametrem HRV. Niska zmienność rytmu zatokowego zwykle idzie w parze z uczuciem zmęczenia. Przyjmuje się, że wartość tętna u zdrowego dorosłego człowieka powinna wynosić między 60 a 100 uderzeń na minutę. Niższe wyniki sugerują bradykardię, czyli rzadkoskurcz. Z kolei wyższe wskazują na ryzyko tachykardii, inaczej określanej częstoskurczem.
Jeżeli wysokie tętno utrzymuje się przez dłuższy czas, pomimo braku wyraźnych ku temu przesłanek (np. wysiłek fizyczny, stres), warto udać się do lekarza pierwszego kontaktu. Po zbadaniu podstawowych parametrów skieruje on pacjenta do specjalisty. Lekarzem pierwszego wyboru w przypadku zbyt wysokiego tętna jest zwykle kardiolog lub angiolog. Aby ocenić stan zdrowia pacjenta, niezbędne może okazać się przepisanie badania przy użyciu holtera, trwające zwykle 24 godziny.
Puls można zmierzyć za pomocą ciśnieniomierza. Nowoczesne urządzenia, oprócz ciśnienia, potrafią kontrolować także tętno. Innym rozwiązaniem jest holter EKG, który ma za zadanie dokonywać pomiarów u pacjenta przez całą dobę. Na co dzień warto wyposażyć się w zegarek z wbudowanym czujnikiem optycznym. Wykorzystuje on technologię fotopletyzmografii, aby zbadać intensywność przepływu krwi przez żyły umiejscowione po wewnętrznej stronie nadgarstka. Warto wybrać również pulsoksymetr, który służy do pomiaru poziomu nasycenia tlenu we krwi oraz pulsu pacjenta. Działa na zasadzie absorpcji światła przez hemoglobinę i zależności między różnymi rodzajami hemoglobiny a światłem o różnych długościach fali.
