Olej palmowy – zdrowy czy kontrowersyjny? Tłuszcz palmowy a środowisko

Olej palmowy to tłuszcz roślinny, który bardziej przypomina masło czy smalec, niż inne tłuszcze z roślin, takie jak popularne w polskiej kuchni oleje rzepakowy, słonecznikowy czy oliwa. Tłuszcze jadalne to generalnie mieszaniny kwasów tłuszczowych, a te dzielimy na:

• jednonienasycone
• wielonienasycone
• nasycone

Za niekorzystne dla zdrowia uznaje się kwasy tłuszczowe nasycone, które spożywane w nadmiarze sprzyjają chorobom sercowo-naczyniowym. Źródłem kwasów tłuszczowych nasyconych są przede wszystkim tłuszcze pochodzenia zwierzęcego oraz… oleje tropikalne, czyli właśnie olej palmowy i olej kokosowy.

Olej palmowy zawiera 50% kwasów tłuszczowych nasyconych, olej kokosowy – aż 90%. Choć są to tłuszcze pochodzenia roślinnego, pod względem zawartych kwasów tłuszczowych bardziej przypominają tłuszcze zwierzęce. Chociażby z tego powodu należy spożywać je z umiarem.

Olej z ziarna lub z miąższu palmy oleistej

Tłuszcz palmowy może być produkowany z:

• ziarna (pestki) palmy oleistej – ma kolor żółty, przypomina olej kokosowy
• miąższu palmy oleistej – ma kolor czerwono-pomarańczowy, ponieważ zawiera duże ilości karotenoidów. W przemyśle najczęściej wykorzystywany jest tłuszcz z miąższu, w postaci oleiny palmowej (w temperaturze pokojowej ma postać ciekłą) lub stearyny palmowej (w temperaturze pokojowej ma postać stałą).

Olej palmowy może być poddany procesowi utwardzania, dzięki czemu ma on stałą konsystencję, wolniej się utlenia (nie jełczeje) oraz jest bardziej odporny na wysoką temperaturę. Utwardzony (uwodorniony) olej palmowy chętnie wykorzystywany jest w przemyśle spożywczym, ale bez wątpienia w tej postaci jest to tłuszcz najmniej korzystny dla zdrowia.

W procesie utwardzania wszystkich olejów roślinnych, w tym palmowego, zmienia konfigurację kawasów tłuszczowych co prowadzi do powstawania izomerów trans (kwasów tłuszczowych trans), które mają udokumentowane, niekorzystne działanie dla zdrowia.

Kwasy tłuszczowe trans:

• sprzyjają przyrostowi tkanki tłuszczowej trzewnej,
• wzmagają odkładanie się blaszki miażdżycowej,
• przyczyniają się do rozwoju insulinooporności, zespołu metabolicznego, cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia.

Wybierając produkty spożywcze warto zwracać uwagę, by nie zwierały utwardzonego oleju palmowego. Tym bardziej, że tłuszcz ten wcale nie musi być poddawany temu procesowi, by mógł być stosowany w przemyśle spożywczym.

Stearyna palmowa ma w temperaturze pokojowej postać stałą, może z powodzeniem zstępować tłuszcze uwodornione, a sama w sobie nie zawiera izomerów trans. Dlatego mając do wyboru produkt zawierający utwardzane oleje roślinne, bogate w tłuszcze trans oraz produkt zawierający nieutwardzony olej palmowy, lepszym wyborem jest ten z tłuszczem palmowym.

Olej palmowy nieutwardzany często zastępuje inne tłuszcze uwodornione w margarynach roślinnych.

Sam proces utwardzana sprawia, że olej palmowy zyskuje właściwości pożądane w produkcji słodyczy i słonych przekąsek.

Właściwości utwardzonego oleju palmowego, wykorzystywane w przemyśle spożywczym:

• neutralny zapach i smak
• wysoka temperatura dymienia
• długi okres przydatności do spożycia
• kremowa konsystencja
• nadaje chrupkość i kruchość

Olej palmowy jest nieodłącznym składnikiem produktów kruchych o długim terminie przydatności do spożycia.

Nazwy, pod jakimi kryje się olej palmowy

• tłuszcze CBE i CBS,
• emulgator E471,
• mirystynian izopropylu,
• kwas palmitynowy,
• stearynian glicerolu,
• stearynian sorbitolu,
• alkohol cetylowy,
• palmitynian askorbilu,
• octan tokoferylu,
• alkohol stearylowy,
• alkohol oleilowy,
• oktyldodekanol,
• oleinian,
• palmitynian etyloheksylu.

Olej palmowy a środowisko

Zła sława oleju palmowego w większym stopniu wynika z jego niekorzystnego wpływu na środowisko, niż na zdrowie. Spożywanie go z umiarem oraz unikanie postaci utwardzonej nie spowoduje negatywnych skutków dla zdrowia, a przynajmniej nie większych niż przy spożywaniu innych tłuszczów, przy których zawsze zalecany jest umiar.

 Inną kwestią jest produkcja oleju palmowego. Przede wszystkim warto sobie uświadomić, że jest to tłuszcz najczęściej wykorzystywany w przemyśle spożywczym i kosmetycznym. Większość produktów na półkach w hipermarketach zawiera w składzie tłuszcz palmowy. Bo jest on bardzo wydajny w produkcji, a przez to tani.

Z 1 hektara upraw można uzyskać:

• 3,8 ton oleju palmowego
• 0,8 tony oleju z pestek winogron
• 0,7 tony oleju słonecznikowego
• 0,5 tony oleju sojowego

Ta wydajność, za która idzie powszechne wykorzystywanie tego tłuszczu, okazuje się przekleństwem dla środowiska. Uprawa palmy oleinowej na szeroką skalę jest dewastująca dla środowiska. Pod uprawy wycina się setki tysięcy hektarów najstarszych lasów tropikalnych w Malezji i na Borneo. To niszczy ich ekosystemy i naraża na wyginięcie wiele gatunków zwierząt.

Z powodu hegemonii oleju palmowego w przemyśle najbardziej zagrożone są orangutany. Wg raportu Greenpeca każdego dnia ginie 25 przedstawicieli tego gatunku z powodu uprawy palmy oleinowej. Niszczone są naturalne siedliska zwierząt, wiele z nich ginie, młode pozbawione są matek, trafiają do niewoli.

25 orangutanów umiera każdego dnia na rzecz produkcji oleju palmowego

Tylko na Borneo zginęło 100 tysięcy orangutanów w ciągu ostatnich 20 lat

Czy olej palmowy jest wegański?

Olej palmowy choć jest pochodzenia roślinnego nie jest uważany za produkt wegański, ponieważ uprawa palmy oleinowej bezpośrednio wiąże się z cierpieniem i śmiercią wielu gatunków zwierząt. Oprócz orangutanów, z powodu produkcji oleju palmowego na szeroką skalę narażone są słonie, nosorożce i tygrysy z Sumatry.

Certyfikowany olej palmowy

Argumenty ekologiczne i etyczne wskazują, że należałoby całkowicie zrezygnować z uprawy palmy oleinowej i produkcji oleju palmowego. W praktyce okazuje się to praktycznie niemożliwe. Wydajność palmy oleinowej oraz rozpowszechnienie tego tłuszczu w przemyśle sprawiają, że bardzo trudno jest go zastąpić bardziej ekologicznym zamiennikiem. Jakimś rozwiązaniem patowej sytuacji mogłoby być stosowanie oleju palmowego wyłącznie ze zrównoważonych upraw, co ma potwierdzać certyfikat RSPO (Roundtable for Sustainable Palm Oil).

Certyfikat zrównoważonej uprawy to gwarancja, że:

• pod uprawy nie wykorzystano lasów pierwotnych ani obszarów o różnorodności biologicznej,
• nie wypalano traw i lasów,
• sprawiedliwie traktowano pracowników,
• nie stosowano pestycydów.